Składki ZUS: Zbieg tytułów ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Co nowego od 1 stycznia 2016 r. - cz. I

Zbieg wykonywania umowy zlecenia* lub współpracy ze zleceniobiorcą z:

* Ilekroć mowa o "umowie zlecenia" należy przez to rozumieć umowę agencyjną, zlecenia lub o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Zleceniobiorca[1], dla którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako zleceniobiorca oraz z innych tytułów (wymienionych w pkt. 1-6). Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.[2]

Analogiczna zasada jak dla zleceniobiorcy ma zastosowanie do osoby współpracującej przy wykonywaniu umowy zlecenia.

Uwaga!

1. w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych ustalania łącznej podstawy wymiaru składek należy dokonywać odrębnie dla każdego miesiąca,

2. ustalając łączną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnia się podstawy wymiaru składek wykazanej za miesiąc po ustaniu danego tytułu ubezpieczenia, tj. za miesiąc, w którym ubezpieczony nie podlegał już ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ani jeden dzień (należy rozliczyć składki za ubezpieczonego wykazując kod tytułu ubezpieczenia rozpoczynający się cyframi 30 00). W tym miesiącu nie zachodzi bowiem zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tym tytułem,

3. z tytułów, wobec których istnieje ustalony, na zasadach wskazanych wyżej, obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia za dany miesiąc powinna być ustalana na zasadach ogólnych. Kwota minimalnego wynagrodzenia nie jest kwotą graniczną podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dokonuje się jedynie w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w razie zbiegu określonych tytułów ubezpieczeń,

4. ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania.[3]

Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną na wstępie. Przykładowo ubezpieczony, który zawarł trzy kolejne umowy zlecenia (i zachodzi zbieg tych tytułów) nie może "skutecznie" dokonać wyboru dwóch z nich jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu tych dwóch umów nie osiąga minimalnego wynagrodzenia.

W przykładach (poniżej) przyjęto, że ubezpieczony nie dokonał zmiany tytułu obowiązkowych ubezpieczeń, chyba że zostało to wyraźnie wskazane w przykładzie.

Ubezpieczony może także dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów (nie rodzących obowiązku tych ubezpieczeń),

5. ilekroć jest mowa o przychodzie zleceniobiorcy lub wykonawcy należy przez to rozumieć przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, który stanowiłby podstawę wymiaru składek, gdyby umowa rodziła obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.[4] W pierwszym kroku należy bowiem rozstrzygnąć zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Dopiero w odniesieniu do umów, które rodzą taki obowiązek można mówić o podstawie wymiaru składek na te ubezpieczenia (ustala się podstawę wymiaru składek, którą należy wykazać w imiennych raportach rozliczeniowych),

6. w przypadku zleceniobiorców, dla których odpłatność w umowie zlecenia została określona miesięcznie kwotowo, w odniesieniu do miesiąca, w którym wystąpiła niezdolność do pracy skutkująca uzyskaniem niższego przychodu lub nieuzyskaniem go, przy sumowaniu podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należy uwzględnić kwotę określoną w umowie zlecenia. Niezdolność do pracy musi być związana z korzystaniem przez zleceniobiorcę z zasiłku z ubezpieczenia społecznego (zobacz przykład 18).

7. Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku osób, dla których odpłatność w umowie została określona w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie,

8. w przypadku, gdy zleceniobiorca uzyska przychód z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, jednakże w całości za okres sprzed 1 stycznia 2016 r., w którym podlegał wyłącznie obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa ta trwa po tej dacie, przychodu tego nie należy uwzględniać przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (zobacz przykład 19).

W takim przypadku za ubezpieczonego powinny zostać złożone za miesiąc, w którym przychód taki został uzyskany, dwa imienne raporty miesięczne:

• ZUS RZA z kodem rozpoczynającym się cyframi 30 00, w którym zostaną rozliczone należne składki na ubezpieczenie zdrowotne od przychodu za okres sprzed 1 stycznia 2016 r., stanowiącego podstawę wymiaru składki na to ubezpieczenie,
• ZUS RCA z kodem rozpoczynającym się cyframi 04 11- "zerowy", albo z rozliczeniem składek, jeśli ubezpieczony w tym miesiącu uzyskał także przychód za okres od 1 stycznia 2016 r.

9. przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek należy natomiast uwzględniać przychód wypłacony lub postawiony do dyspozycji ubezpieczonego od 1 stycznia 2016 r., należny
za okres sprzed tej daty, jeżeli zleceniobiorca do 31 grudnia 2015 r. podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu (zobacz przykład 20), a umowa ta trwa po tej dacie,

10. w przypadku, jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (zleceniobiorca lub osoba współpracująca), w razie istnienia zbiegu wskazanego wyżej, jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, składka jest opłacana przez każdego płatnika, chyba że ubezpieczony przedłoży płatnikowi dokumenty, z których wynika brak konieczności opłacania składek.[5] Przepisy nie precyzują rodzaju tych dokumentów. Zagwarantowano zatem stronom dowolność. Istotne jest, aby z przedłożonych dokumentów wynikały wszystkie okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia zbiegu tytułów w danym przypadku, a tym samym stwierdzenia braku konieczności opłacania składek.

11. W przypadku, gdy dokumenty przedłożone przez ubezpieczonego okażą się niezgodne ze stanem faktycznym, co spowoduje, że dokumenty ubezpieczeniowe złożone za ubezpieczonego są nieprawidłowe, płatnik będzie zobowiązany do złożenia odpowiednich korekt dokumentów ubezpieczeniowych, na zasadach ogólnych.

Przykładowo jeśli płatnik oparł się na oświadczeniu zleceniobiorcy, iż z tytułu wcześniejszej umowy zlecenia zawartej z innym zleceniodawcą ma stałą odpłatność kwotową za jej wykonywanie (wypłata następuje w stałej miesięcznej wysokości) w wysokości 1 850 zł i zgłosił go wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego, a następnie okaże się, iż faktycznie w danym miesiącu czy miesiącach osiągnięty przychód, stanowiący podstawę wymiaru składek, był niższy (nie był to przypadek pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego),to płatnik będzie zobowiązany złożyć prawidłowe dokumenty ubezpieczeniowe.

Przykład 1

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 1 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 8 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 850 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 2 000 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A. Umowa zawarta z płatnikiem B nie rodzi obowiązku tych ubezpieczeń, ponieważ podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A osiąga minimalne wynagrodzenie.

Przykład 2

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 1 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A -1 200 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 600 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z obu tytułów (tj. u płatnika A od 1 do 31 stycznia, a u płatnika B od 10 do 31 stycznia).

Przykład 3

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 1 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 6 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 200 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 2 400 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z obu tytułów (tj. u płatnika A od 1 do 31 stycznia, a u płatnika B od 6 do 31 stycznia).

Przykład 4

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 4 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła:

• umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,
• umowę zlecenia z płatnikiem C. W umowie określono 23 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 000 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 400 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 2 400 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z tytułów wszystkich trzech umów zlecenia (tj. u płatnika A od 4 do 31 stycznia, u płatnika B od 10 do 31 stycznia, a u płatnika C od 23 do 31 stycznia).

Łączna podstawa wymiaru składek z umów zawartych z płatnikami A i B nie osiągnęła minimalnego wynagrodzenia, dlatego obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych rodzi także umowa zawarta z płatnikiem C.

Przykład 5

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 4 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła:

• umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,
• umowę zlecenia z płatnikiem C. W umowie określono 23 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 000 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 2 300 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 2400 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z tytułów umów zlecenia zawartych z płatnikiem A i B. Z tych umów łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osiągnęła minimalne wynagrodzenie, stąd kolejna umowa zawarta z płatnikiem C nie rodzi obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Przykład 6

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 4 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Następnie osoba ta zawarła:

• umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,
• umowę zlecenia z płatnikiem C. W umowie określono 23 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

Wszystkie umowy zostały rozwiązane 31 stycznia 2016 r.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za styczeń 2016 r. z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A wynosi 1850 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w styczniu 2016 r. z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. Ponieważ z tego tytułu podstawa wymiaru osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia, z umów zawartych z płatnikiem B (przychód osiągnięty w tym miesiącu - 2 300 zł) i C (przychód osiągnięty w tym miesiącu - 1 800 zł) osoba nie będzie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Przykład 7

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono 4 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Rozwiązanie umowy nastąpiło z dniem 30 marca 2016 r. Ponadto osoba ta zawarła:

• umowę zlecenia z płatnikiem B. W umowie określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy, a umowa została rozwiązana z dniem 26 marca 2016 r.,
• umowę zlecenia z płatnikiem C. W umowie określono 16 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy, a umowa została rozwiązana 8 marca 2016 r.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 600 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 0 zł (zgodnie z umową wynagrodzenie wypłacane jest 10 dnia następnego miesiąca za dany miesiąc),
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 0 zł (zgodnie z umową wynagrodzenie wypłacone zostanie po zakończeniu umowy - 15 kwietnia 2016 r.).

Przychód uzyskany w lutym wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 600 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 800 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 0 zł.

Przychód uzyskany w marcu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 600 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 800 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 0 zł.

Przychód uzyskany w kwietniu wyniósł:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 800 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 3 600 zł,

i w obu przypadkach jest to przychód po ustaniu tytułu do ubezpieczeń (umowy uległy rozwiązaniu w poprzednim miesiącu).

Obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych rodzą:

• w styczniu wszystkie trzy umowy (łączna podstawa wymiaru składek nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia),
• w lutym wszystkie trzy umowy (łączna podstawa wymiaru składek z tytułu umów zawartych z płatnikiem A i B nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia),
• w marcu wszystkie trzy umowy (łączna podstawa wymiaru składek z tytułu umów zawartych z płatnikiem A i B nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia).

W kwietniu osoba ta nie podlega już ubezpieczeniom społecznym (wszystkie umowy zostały rozwiązane w marcu 2016 r.) a tym samym nie zachodzi zbieg tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Natomiast płatnik B i C zobowiązani są rozliczyć i opłacić składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru tych składek uzyskanego po ustaniu tytułu ubezpieczeń (z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 30 00).

Przykład 8

Osoba wykonuje od 1 stycznia 2016 r. pracę u jednego płatnika na podstawie trzech umów zlecenia A, B i C (przedmioty tych umów są różne). Umowy A i B zostały zawarte na czas nieokreślony, a umowa C na okres do 15 lutego 2016 r. Wynagrodzenie z tytułu wykonywania umowy A i B płatne jest 26 dnia danego miesiąca za ten miesiąc, natomiast wynagrodzenie z tytułu wykonywania umowy C w kwocie 1 900 zł wypłacone ma być 10 marca 2016 r., czyli po jej zakończeniu. Ubezpieczony w dniu zawarcia umów wskazał jako rodzące obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych umowy A i B (umowy zostały zawarte w tym samym dniu, więc nie można ustalić kolejności sumowania podstaw wymiaru składek według kolejności powstawania tytułów; w takim przypadku ubezpieczony powinien dokonać wyboru tytułu/tytułów obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych ).

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy A - 1 500 zł,
• z tytułu umowy B - 1 200 zł.

Przychód uzyskany w lutym 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy A - 1 500 zł,
• z tytułu umowy B - 1200 zł.

Przychód uzyskany w marcu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy A - 1 500 zł,
• z tytułu umowy B - 1200 zł,
• z tytułu umowy C - 1900 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów umów A i B (łączna podstawa wymiaru składek osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia). Ponieważ umowa C nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych - płatnik nie jest zobowiązany do opłacania składek na te ubezpieczenia od przychodu uzyskanego w marcu 2016 r. z tytułu jej wykonywania.

Przykład 9

Osoba wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 10 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Umowa została rozwiązana z dniem 26 marca 2016 r.
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 20 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Umowa została rozwiązana z dniem 31 maja 2016 r.
• zawartej z płatnikiem C, w której określono 28 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. Umowa została rozwiązana z dniem 31 maja 2016 r.

Przychód uzyskany w marcu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy z płatnikiem A - 0 zł,
• z tytułu umowy z płatnikiem B - 2 000 zł,
• z tytułu umowy z płatnikiem C - 0 zł.

Przychód uzyskany w kwietniu 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy z płatnikiem A -3 000 zł (przychód po ustaniu tytułu do ubezpieczeń),
• z tytułu umowy z płatnikiem B - 1200 zł,
• z tytułu umowy z płatnikiem C - 1900 zł.

Przychód uzyskany w maju 2016 r. wyniósł:

• z tytułu umowy z płatnikiem B - 2 000 zł,
• z tytułu umowy z płatnikiem C - 1900 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym:

• w marcu - z tytułów umów zawartych z płatnikami A i B (łączna podstawa wymiaru składek osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia). Umowa zawarta z płatnikiem C,
  z tytułu której w tym miesiącu osoba ta nie uzyskała przychodu, nie rodzi już obowiązku tych ubezpieczeń,
• w kwietniu - z tytułów umów zawartych z płatnikami B i C. Umowa zawarta z płatnikiem
  A została rozwiązana 26 marca 2016 r., a tym samym przychód osiągnięty z tytułu jej wykonywania nie podlega sumowaniu. W tym miesiącu zbieg tytułów ubezpieczenia dotyczy wyłącznie umów zawartych z płatnikami B i C. Natomiast od przychodu osiągniętego w tym miesiącu z tytułu wykonywania umowy zawartej z płatnikiem A, powinien on rozliczyć i opłacić należne składki na zasadach ogólnych,
• w maju - z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B. Z uwagi na to, iż z tytułu tej umowy podstawa wymiaru składek osiąga minimalne wynagrodzenie. Umowa z płatnikiem C nie rodzi już obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Przykład 10

Osoba wykonuje pracę na podstawie dwóch umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 10 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (1 800 zł) zostanie wypłacone 16 stycznia 2017 r.,
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 20 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (5 200 zł) zostanie wypłacone 10 stycznia 2017 r.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytułów obu umów, tj.

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A w okresie od 10 marca do 31 grudnia 2016 r.,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B w okresie od 20 marca do 31 grudnia 2016 r.

W żadnym z miesięcy tego okresu z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A podstawa wymiaru składek nie osiąga bowiem minimalnego wynagrodzenia. Ponadto obaj płatnicy w dokumentach rozliczeniowych za styczeń 2017 r. są zobowiązani rozliczyć składki na ubezpieczenia społeczne od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek osiągniętego przez ubezpieczonego w tym miesiącu (po ustaniu tytułu do tych ubezpieczeń) z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 30 00.

Przykład 11

Osoba wykonuje pracę na podstawie dwóch umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 10 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie w wysokości 1 850 zł jest wypłacane za każdy miesiąc 29 dnia tego miesiąca,
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 20 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie
• (12 200 zł) zostanie wypłacone 10 stycznia 2017 r.

Osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A. Podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia za każdy miesiąc z tego tytułu osiąga bowiem kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Przykład 12

Osoba wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 30 kwietnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania,
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 15 lutego 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 20 marca 2016 r. jako dzień jej rozwiązania,
• zawartej z płatnikiem C, w której określono 20 lutego 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 20 kwietnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania.

Przychód uzyskany w styczniu 2016 r. wynosi:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 0 zł.

Przychód uzyskany w lutym 2016 r. wynosi:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 850 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 1000 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 3 000 zł.

Przychód uzyskany w marcu 2016 r. wynosi:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 600 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B - 3 400 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 2000 zł.

Przychód uzyskany w kwietniu 2016 r. wynosi:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A - 1 750 zł,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 6 000 zł.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym:

• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A od 10 stycznia 2016 r. do 30 kwietnia 2016 r.,
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B od 1 marca 2016 r. do 20 marca 2016 r. W lutym podstawa wymiaru składek osiągnęła minimalne wynagrodzenie u płatnika A, więc umowa z płatnikiem B nie rodziła obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W marcu z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A podstawa wymiaru nie osiąga minimalnego wynagrodzenia, dlatego umowa z płatnikiem B staje się tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń (od 1 do 20 marca 2016 r.),
• z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C od 1 kwietnia do 20 kwietnia 2016 r. (w tym miesiącu z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A podstawa wymiaru składek nie osiąga minimalnego wynagrodzenia). W lutym nie był to tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych ponieważ podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A osiągnęła minimalne wynagrodzenie, a w marcu łączna podstawa wymiaru składek u płatników A i B osiągnęła minimalne wynagrodzenie.

Przykład 13

Osoba wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 6 marca 2015 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2015 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (4 200 zł) zostanie wypłacone 16 stycznia 2016 r. Umowa ta rodziła obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych,
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 stycznia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (1 300 zł) zostanie wypłacone 31 stycznia 2016 r.,
• zawartej z płatnikiem C, w której określono 20 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 26 stycznia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (300 zł) zostanie wypłacone 31 stycznia 2016 r.

Osoba ta w styczniu 2016 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B i umowy zawartej z płatnikiem C (podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B nie osiąga minimalnego wynagrodzenia).

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A nie jest uwzględniana w sumowaniu, ponieważ w styczniu ubezpieczony nie podlega już ubezpieczeniom z tego tytułu (jest to przychód po ustaniu tytułu, rozliczany z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 30 00).

Przykład 14

Osoba uzyskała status duchownego 10 stycznia 2016 r. Zawarła umowę zlecenia, w której określono 15 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy. W styczniu 2016 r. przychód z tytułu wykonywania umowy zlecenia wyniósł 300 zł, a w każdym kolejnym miesiącu po 600 zł. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za duchownego za styczeń wynosi 1 313 zł. (podstawa wymiaru dla osób duchownych - 1 850 zł, proporcjonalnie pomniejszona w związku z uzyskaniem statusu duchownego w trakcie miesiąca).

W styczniu 2016 r. osoba ta będzie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno jako duchowny, jak i z tytułu wykonywania umowy zlecenia (łączna podstawa wymiaru składek wynosi 1 613 zł). Od 1 lutego 2016 r. obowiązkowo będzie podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wyłącznie jako duchowny (podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu bycia duchownym osiąga minimalne wynagrodzenie).

Przykład 15

Osoba zatrudniona jest na podstawie umowy zlecenia od 1 stycznia 2016 r. Przychód w tym miesiącu wyniósł 1 000 zł. Dodatkowo od 18 stycznia 2016 r. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą. Przychód z tego tytułu w styczniu wyniósł 1 300 zł. Osoba ta w styczniu 2016 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów- jako zleceniobiorca i jako wykonawca.

Przykład 16

Osoba od 1 stycznia 2016 r. jest zatrudniona na podstawie dwóch umów zlecenia oraz jako wykonawca. Przychód w styczniu wyniósł:

• z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A - 1 000 zł,
• z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem B - 1 000 zł,
• z tytułu pracy nakładczej - 2 000 zł.

Ponieważ wszystkie tytuły powstały w tym samym dniu ubezpieczony wskazuje tytuł/tytuły, które będą rodzić obowiązek ubezpieczeń.

Jeśli wskaże pracę nakładczą, to nie będzie podlegał obowiązkowo z tytułu umów zlecenia. Jeśli wskaże umowy zlecenia zawarte z płatnikami A i B, to umowa o pracę nakładczą nie będzie rodziła obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Przykład 17

Osoba od 21 stycznia 2016 r. współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.

Od 25 stycznia 2016 r. jest zatrudniona na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A, a od 26 stycznia 2016 r. jest zatrudniona na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem B. Przychód z tytułu wykonywania umów zlecenia wyniósł w styczniu:

• umowa zawarta z płatnikiem A - 200 zł,
• umowa zawarta z płatnikiem B - 100 zł.

Z tytułu współpracy składki zostały rozliczone od podstawy wymiaru 863,32 zł (przy założeniu, że w 2016 r. 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego stanowi kwota 2 433 zł).

W styczniu 2016 r. osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno z tytułu wykonywania współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności jak i z tytułu umów zlecenia zawartych z płatnikami A i B.

Przykład 18

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 1 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 grudnia 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Odpłatność za każdy miesiąc jej wykonywania została ustalona w kwocie 2000 zł,
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 6 marca 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 31 maja 2016 r. jako dzień jej rozwiązania. Wynagrodzenie (3 200 zł) zostanie wypłacone 10 lipca 2016 r.

W kwietniu 2016 r. osoba ta uzyskała zasiłek z ubezpieczenia chorobowego w związku z niezdolnością do pracy od 1 do 14 kwietnia. W związku z tym podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A wyniosła 1 000 zł. Ponieważ jednak osoba ta miała w umowie zlecenia określoną stałą odpłatność kwotową (osiągającą minimalne wynagrodzenie) tylko ta umowa będzie rodzić obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych także w kwietniu (w pozostałych miesiącach podstawa wymiaru składek osiąga minimalne wynagrodzenie z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A).

Przykład 19

Osoba wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 6 listopada 2015 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy (umowa na czas nieokreślony),
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy (umowa na czas nieokreślony),
• zawartej z płatnikiem C, w której określono 20 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 26 lutego 2016 r. jako dzień jej rozwiązania.

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A:

• wynagrodzenie za grudzień 2015 r. wypłacono w styczniu 2016 r. (przychód - 3 400 zł). Wynagrodzenie za styczeń 2016 r. zostanie wypłacone w lutym 2016 r. (przychód - 2 800 zł), za luty w marcu 2016 r. (przychód - 3 100 zł). Za kolejne miesiące wypłata wynagrodzenia za dany miesiąc także będzie dokonywana w następnym miesiącu, a przychód będzie wyższy niż minimalne wynagrodzenie,
• do 31 grudnia 2015 r. osoba ta podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu (pozostawała w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy w tym okresie).

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B osoba ta:

• w styczniu 2016 r. osiągnęła przychód w wysokości 600 zł, a w kolejnych miesiącach po 2 000 zł.

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C osoba ta:

• w styczniu 2016 r. osiągnęła przychód w wysokości 600 zł, a w lutym w wysokości 2 800 zł.

Przychód osiągnięty w styczniu 2016 r. z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A nie jest uwzględniany przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Tym samym w styczniu 2016 r. do sumowania należy przyjąć kwoty: 0 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A), 600 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B) i 600 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C).

Obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w styczniu 2016 r. będą rodziły wszystkie trzy umowy (łączna podstawa wymiaru składek nie osiąga minimalnego wynagrodzenia).

W kolejnych miesiącach obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych będzie rodzić wyłącznie umowa zlecenia zawarta z płatnikiem A (podstawa wymiaru składek osiąga minimalne wynagrodzenie). W konsekwencji umowy zawarte z płatnikami B i C w kolejnych miesiącach nie będą już rodziły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Płatnik A powinien od przychodu osiągniętego przez zleceniobiorcę w styczniu 2016 r. za okres sprzed 1 stycznia 2016 r. (3 400 zł) rozliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RZA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 30 00. Ponadto powinien złożyć raport ZUS RCA kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 11 "zerowy" (zleceniobiorca nie uzyskał innego przychodu w tym miesiącu).

Przykład 20

Osoba wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia:

• zawartej z płatnikiem A, w której określono 6 listopada 2015 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy (umowa na czas nieokreślony),
• zawartej z płatnikiem B, w której określono 10 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy (umowa na czas nieokreślony),
• zawartej z płatnikiem C, w której określono 20 stycznia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy i 29 lutego 2016 r. jako dzień jej rozwiązania.

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A:

• wynagrodzenie za grudzień 2015 r. wypłacono w styczniu 2016 r. (przychód - 3 400 zł). Wynagrodzenie za styczeń 2016 r. zostanie wypłacone w lutym 2016 r. (przychód - 2 800 zł) a za luty w marcu 2016 r. (przychód - 3 100 zł). Za kolejne miesiące wypłata wynagrodzenia także będzie następowała w następnym miesiącu, a przychód będzie wyższy niż minimalne wynagrodzenie,
• do 31 grudnia 2015 r. osoba ta podlegała ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo.

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B osoba ta w styczniu 2016 r. osiągnęła przychód w wysokości 600 zł, a w kolejnych miesiącach po 2 000 zł.

Z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C osoba ta w styczniu 2016 r. osiągnęła przychód w wysokości 600 zł, a w lutym w wysokości 2 800 zł.

Przychód osiągnięty w styczniu 2016 r. z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A (wynagrodzenie należne za grudzień 2015 r.) jest uwzględniany przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek, ponieważ ubezpieczony podlegał przed 1 stycznia 2016 r. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Tym samym w styczniu 2016 r. do sumowania zostaną przyjęte kwoty: 3 400 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A), 600 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B) i 600 zł (z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C).

Obowiązek ubezpieczeń w styczniu 2016 r. będzie więc rodziła jedynie umowa zawarta z płatnikiem A. Podobnie będzie w kolejnych miesiącach.

[1] umowa nie została zawarta z pracodawcą, z którym dana osoba pozostaje w stosunku pracy, a także w ramach umowy praca nie jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

[2] art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje od dnia 1 stycznia 2016 r.

[3] w art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dodane zostało zastrzeżenie ust. 2c.

[4] bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy.

[5] art. 34 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązujący od 1 stycznia 2016 r.

www.zus.pl