Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną a odpowiedzialność podatkowa małżonków

Wyrok, o którym mowa w art. 52 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w sprawie ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków z datą wsteczną, wydany po zakończeniu postępowania podatkowego ostateczną decyzją adresowaną do obojga małżonków, ze względu na swój konstytutywny charakter nie stanowi okoliczności uzasadniającej wznowienie postępowania podatkowego na podstawie art. 240 § 1 pkt 5 Ordynacji podatkowej; przepis ten uzależnia bowiem wznowienie postępowania od tego, że nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody powinny istnieć w dniu wydania decyzji, a nie wystąpiły po wydaniu tejże decyzji podatkowej - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

SENTENCJA

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Stanisław Bogucki (sprawozdawca), Sędzia NSA Tomasz Kolanowski, Sędzia WSA (del.) Bartosz Wojciechowski, Protokolant Janusz Bielski, po rozpoznaniu w dniu 20 września 2012 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Dyrektora Izby Skarbowej w P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 16 listopada 2010 r. sygn. akt I SA/Po 608/10 w sprawie ze skargi I. R. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w P. z dnia 8 czerwca 2008 r. nr [...] w przedmiocie wznowienia postępowania w sprawie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2005 r.:

1) uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu,
2) zasądza od I. R. na rzecz Dyrektora Izby Skarbowej w P. kwotę 340 (trzysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

1. Wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 r., I SA/Po 608/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu - po rozpoznaniu sprawy ze skargi I. R. (powoływanej dalej jako "skarżąca" lub "podatniczka") na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w P. (powoływanego dalej jako "Dyrektor IS") z dnia 8 czerwca 2008 r., nr [...], w przedmiocie odmowy uchylenia, po wznowieniu postępowania, decyzji ostatecznej w sprawie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2005 r. - (1) uchylił zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję z dnia 28 stycznia 2010 r. o nr [...]; (2) zasądził od Dyrektora IS na rzecz skarżącej kwotę 200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego. Jako podstawę prawną powołano art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/ i c/ oraz art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; w skrócie: p.p.s.a.). Wyrok jest dostępny na stronie internetowej http://orzeczenia.nsa.gov.pl/.

2. Przebieg postępowania przed organami podatkowymi (przedstawiony przez WSA w Poznaniu):

2.1. Przedstawiając w uzasadnieniu wyroku przebieg postępowania WSA w Poznaniu podał, że skarżąca wraz z mężem złożyła wspólne zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu PIT-36 za 2005 r. Po przeprowadzeniu kontroli podatkowej Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w P. decyzją z dnia 8 maja 2008 r., nr [...], określił ww. zobowiązanie w podatku dochodowym od osób fizycznych w kwocie 6.308.724 zł, z uwagi na zawyżenie kosztów uzyskania przychodów w firmie "E." prowadzonej przez męża skarżącej. Podatnicy nie wnieśli odwołania od ww. decyzji, zatem decyzja stała się ostateczna.

2.2. Pismem z dnia 23 czerwca 2009 r. skierowanym do Naczelnika US P. skarżąca wniosła o uchylenie wszystkich decyzji, na mocy których odpowiada za zobowiązania podatkowe swego męża, uchylenie wszelkich wystawionych na jej nazwisko tytułów wykonawczych, wydanych w związku z odpowiedzialnością za zobowiązania męża oraz umorzenie toczących się przeciwko niej postępowań egzekucyjnych, a także cofnięcie dokonanych w tych postępowaniach zajęć i zwrot wyegzekwowanych kwot. Uzasadniając wniosek, wskazała na wyrok Sądu Rejonowego w P. z dnia 9 kwietnia 2009 r., [...], na mocy którego ustanowiono z dniem 30 grudnia 1996 r. ustawową rozdzielność majątkową małżeńską skarżącej i jej męża. Pismem z dnia 10 sierpnia 2009 r. skarżąca złożyła korekty zeznań podatkowych za lata 2003-2007, w których rozliczyła się indywidualnie. Korekty zeznań za ww. okres złożył również jej mąż.

2.3. W dniu 7 września 2009 r. skarżąca zwróciła się do Dyrektora UKS w P. o wznowienie, na podstawie art. 240 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.; dalej: O.p.), postępowania zakończonego decyzją ostateczną z dnia 8 maja 2008 r., nr [...].

2.4. Dyrektor UKS w P., postanowieniem z dnia 10 września 2009 r. wznowił postępowanie kontrolne nr [...] w oparciu o dyspozycję przepisu art. 243 § 1 O.p. W wyniku przeprowadzonego postępowania organ ten decyzją z dnia 28 stycznia 2010 r., nr [...], odmówił uchylenia ostatecznej decyzji z dnia 8 maja 2008 r., nr [...], określającej skarżącej i jej mężowi zobowiązanie w ww. podatku za 2005 r. z uwagi na brak przesłanek określonych w art. 240 § 1 pkt 5 O.p. Zdaniem organu fakty, na które powołuje się skarżąca powstały po wydaniu decyzji ostatecznej określającej zobowiązanie podatkowe w ww. podatku, ponieważ ww. wyrok sądu ustanawiający rozdzielność majątkową z dniem 30 grudnia 1996 r. wydany został w dniu 9 kwietnia 2009 r., czyli po wydaniu decyzji określającej zobowiązanie podatkowe w ww. podatku skarżącej i jej mężowi. Dyrektor UKS uznał, że powoływanie się na fakty, które powstały już po wydaniu decyzji ostatecznej, nie uzasadniają wznowienia postępowania, nawet gdyby miały one mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. W ocenie organu, w związku z opodatkowaniem przez podatników osiągniętych w 2005 r. dochodów w sposób określony w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.; dalej: u.p.d.o.f.), ww. małżonkowie ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (stosownie do art. 92 § 3 O.p.), przy czym odpowiedzialność ta ma charakter trwały, a orzeczenie przez sąd rozdzielności małżeńskiej nie może mieć żadnego wpływu na tę solidarność.

2.5. W odwołaniu skarżąca zarzuciła Dyrektorowi UKS w P. naruszenie art. 245 § 1 pkt 2 O. p., stwierdzając że organ kontroli skarbowej niezasadnie uznał, iż ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej nastąpiło po dacie wydania ostatecznej decyzji określającej małżonkom zobowiązanie w ww. podatku. Stwierdzenie powyższe to jest niezgodne ze stanem faktycznym i prawnym, ustanie wspólności majątkowej nastąpiło bowiem z dniem 30 grudnia 1996 r., natomiast wyrok stwierdzający ten fakt wydany został w kwietniu 2009 r. W momencie poinformowania organu o jego wydaniu, wyszły na jaw nowe okoliczności istniejące w momencie wydania decyzji, z oczywistych względów nieznane organowi. Istotną w rozpatrywanej sprawie jest data powstania rozdzielności majątkowej, a nie data wydania wyroku stwierdzającego tę okoliczność. Powołując się na art. 29 § 2 pkt 2 O.p., skarżąca podniosła, że w przypadku ustania wspólności majątkowej podatnik nie będzie ponosił odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe współmałżonka tylko wtedy, gdy wspólność ta ustała przed powstaniem zobowiązania podatkowego. W rozpatrywanej sprawie ustanowienie ustawowej rozdzielności majątkowej nastąpiło z dniem 30 grudnia 1996 r., podczas gdy sporna decyzja organu podatkowego określająca małżonkom zobowiązanie w ww. podatku wydana została w dniu 8 maja 2008 r., zatem w momencie istnienia między małżonkami ustawowej rozdzielności majątkowej. Na potwierdzenie swojego stanowiska skarżąca powołała się na wyrok NSA z dnia 30 sierpnia 2005 r., FSK 2103/04. W ocenie skarżącej okoliczności sprawy wskazują, że przesłanka wznowienia postępowania została spełniona, więc zaskarżona decyzja jako niezgodna z prawem nie może się ostać.

2.6. Dyrektor IS decyzją z dnia 8 czerwca 2010 r., nr [...], utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że sednem wznowienia postępowania jest ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją ostateczną ze względu na kwalifikowane wady postępowanie poprzedzającego wydanie decyzji. Zdaniem organu odwoławczego, ww. postępowanie w sprawie określenia zobowiązania podatkowego za 2005 r. zakończone decyzją z dnia 8 maja 2008 r. nie zostało żadną z takich wad obarczone. Należy przyjąć, że pojawiły się nowe okoliczności istotne dla sprawy, które jednak nie istniały w chwili wydania przez organ kontroli skarbowej decyzji.

3. Stanowiska stron w postępowaniu przed WSA w Poznaniu (sądem pierwszej instancji):

3.1. Skarżąca wniosła skargę do WSA w Poznaniu, w której wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji obu instancji, zarzucając organom naruszenie art. 240 § 1 pkt 5 O.p., polegające na niewłaściwym interpretowaniu przesłanek dotyczących wznowienia postępowania wbrew regułom logiki i ustalonej linii orzeczniczej oraz naruszenie art. 29 § 2 pkt 2 O.p., poprzez błędną interpretację i zignorowanie słusznego interesu obywatela. W uzasadnieniu skargi podniosła, że zaskarżona decyzja nie uwzględnia skutków obowiązującej od 1 stycznia 2003 r. zmiany art. 29 § 2 pkt 2 O.p., wg której zgodnie z art. 29 § 1 O. p., w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 tej ustawy, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Zgodnie natomiast ze znowelizowanym art. 29 § 2 pkt 2 O.p., skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu. Zdaniem skarżącej oznacza to, że w przypadku ustania wspólności majątkowej podatnik nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe współmałżonka tylko wtedy, gdy wspólność ta zniesiona została (ustała) przed powstaniem zobowiązania podatkowego. Istotny jest zatem czas...