Raport BCC: Polski Ład - analiza projektu ustawy podatkowej

Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw („Projekt Ustawy”) realizujący postulaty programu podatkowego Polskiego Ładu zakłada poprawę sytuacji osób o dochodach minimalnych, co należy ocenić pozytywnie. Podniesienie kwoty wolnej do 30.000 zł jest jak najbardziej zasadne. Również zwiększenie progu podatkowego do 120.000 zł jest bardzo ważnym krokiem, tym bardziej, że przez ostatnie 12 lat średnie wynagrodzenie wzrosło o ponad 70%, a tym samym podatnicy szybciej byli opodatkowani wyższą stawką podatkową 32%. Projekt Ustawy wprowadza także tzw. ulgę dla klasy średniej dla osób zatrudnionych na umowę o pracę i zarabiających określony poziom przychodów.

Jednak przyglądając się głębiej proponowanym zmianom w podatkach, można w nich dostrzec szereg zmian pogłębiających niesprawiedliwość systemu podatkowego, co w szczególności dotyczy zmian zasad rozliczania składki zdrowotnej.

Zmiana podstawy wymiaru składki zdrowotnej, której podstawą obliczania ma być rzeczywisty dochód przedsiębiorcy (w miejsce stałej opłaty ryczałtowej) jest najbardziej kontrowersyjnym pomysłem Polskiego Ładu. Ponadto, zlikwidowana ma zostać możliwość odliczenia części zapłaconej składki na ubezpieczenie zdrowotne od podatku dochodowego od osób fizycznych. W efekcie, oznacza to de facto wzrost podatku o 7,5 punktów procentowych.

W uzasadnieniu do Projektu Ustawy, projektodawcy wskazują na dążenie do stworzenia przyjaznego i sprawiedliwego systemu podatkowego, jaki powinien zafunkcjonować w nowej rzeczywistości gospodarczej. Najbardziej chwytliwym hasłem propagandowym jest wyższe, w tym progresywne, opodatkowanie bogatych i transfer do biedniejszych. Jest to tak samo nośne medialne, jak nieprawdziwe twierdzenie.

Ustawodawca całkowicie arbitralnie określa rodzaje źródeł przychodów i dla nich tworzy odmienne zasady opodatkowania, w tym rozliczania kosztów podatkowych. Skutek jest taki, że równy dochód jest nierówno opodatkowany.

W tym zakresie, należy zwłaszcza zwrócić uwagę na wyższe opodatkowanie dochodów z pracy (działalności wykonywanej osobiście). Już samo obliczenie wysokości dochodu prowadzi do ustalenia wyższej podstawy opodatkowania (m.in. limitowane niskie koszty uzyskania przychodów). Taka konstrukcja obliczenia dochodu, a następnie jego progresywne opodatkowanie skutkuje nie tylko dyskryminacją osób podejmujących zwiększony wysiłek celem uzyskania wyższych zarobków, ale także zachęca do unikania opodatkowania, poprzez ucieczkę w szarą strefę bądź reklasyfikacji przychodów do innych źródeł (zwłaszcza działalności gospodarczej opodatkowanej podatkiem liniowym).

Powyższe nieuzasadnione różnicowanie wysokości podatku ulegnie jeszcze zwiększeniu po wprowadzeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 9% dochodu. Składka na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 9% nieodliczana od podatku to dodatkowy podatek zwiększający opodatkowanie dochodu dla niektórych, już najmocniej opodatkowanych, źródeł przychodów.

Wprowadzenie skomplikowanego systemu progresywnego opodatkowania (także poprzez uzależnienie składek na ubezpieczenie zdrowotne od wysokości dochodu) prowadzić będzie do jeszcze większego nierespektowania zasady sprawiedliwości podatkowej. Poza realizacją populistycznych haseł politycznych nie przyniesie w dłuższej perspektywie efektywnego zwiększenia wpływów podatkowych, a pobór podatku stanie się jeszcze bardziej skomplikowany i kosztowny.

Warto podkreślić, że już obecne opodatkowanie progresywne tylko niektórych rodzajów dochodów jest sprzeczne z Konstytucją RP. Po wprowadzeniu zapowiedzianych zmian (w tym dodatkowej składki na ubezpieczenie zdrowotne) podatek dochodowy od osób fizycznych stanie się jeszcze bardziej niesprawiedliwy.

Progresja podatkowa narusza w rażącym stopniu zasady równości i sprawiedliwości podatkowej poprzez objęcie rosnącym obciążeniem dochodów z wybranych rodzajów źródeł przychodów. Najmocniej obciążona jest praca własna (działalność wykonywana osobiście), a proporcjonalne opodatkowanie dotyczy dochodów kapitałowych. Wydaje się tymczasem, że to dochody z pracy, które wymagają wytężonej pracy własnej, winny być najniżej opodatkowane. Dlatego w przypadku dochodów z tych źródeł powinny obowiązywać stawki regresywne.

Najważniejsze zmiany podatkowe

WZROST KWOTY WOLNEJ OD PODATKU DO 30 000 ZŁ

Projekt wprowadza kwotę wolną od podatku w wysokości 30 000 zł (obecnie kwota wolna wynosi 8 000 zł), która będzie miała zastosowanie do wszystkich podatników opodatkowanych na zasadach ogólnych (niezależnie od kwoty osiąganych przychodów).

Zgodnie z założeniami kwota wolna ma być weryfikowana w odniesieniu do sytuacji gospodarczej raz do roku.

Zmianę należy ocenić pozytywnie, gdyż:

a) wpływa na zmniejszenie opodatkowania najmniej zarabiających;

b) upraszcza system (brak skomplikowanych wyliczeń kwoty wolnej – degresja kwoty wolnej była niesprawiedliwa);

c) wprowadza mechanizm „waloryzacji” kwoty wolnej w przyszłości.

PODWYŻSZENIU DRUGIEGO PROGU PODATKOWEGO DO 120 000 ZŁ

Projekt Ustawy zakłada zmianę wysokości progów podatkowych z 85 528 zł na 120 000 zł rocznego dochodu. Jest to pierwsza taka zmiana od 12 lat.

Do podstawy obliczenia podatku nieprzekraczającej 120 000 zł stosowana będzie stawka podatku w wysokości 17%. Dopiero do nadwyżki ponad tę kwotę podatek będzie obliczany według stawki 32%.

Jest to zdecydowanie zmiana korzystna.

ULGA DLA KLASY ŚREDNIEJ (PRACOWNICY)

Projekt Ustawy zakłada wprowadzenie ulgi dla osób osiągających przychody z tytułu szeroko pojętego stosunku pracy. Ulga nie będzie jednak przysługiwała osobom osiągającym przychody z tytułu umów cywilnoprawnych, czy działalności wykonywanej osobiście.

Ulga dotyczy wyłącznie osób osiągających przychody w przedziale od 68 412 do 133 692 zł rocznie (5 700 – 11 140 zł miesięcznie) i przewidziana jest możliwość jej rozliczania na bazie miesięcznej i rocznej.

Celem wprowadzenia tej ulgi ma być sztuczne obniżenie dochodu dla określonego przedziału dochodowego, aby zniwelować stratę spowodowaną zniesieniem odliczalności składki zdrowotnej. Dla dochodów poniżej tego przedziału strata ta jest niwelowana kwotą wolną od podatku, z kolei dla dochodów powyżej tego przedziału intencją ustawodawcy jest, by podatnicy płacili wyższy podatek.

Należy jednak zwrócić uwagę na algorytm obliczania ulgi, który wprowadza niespotykaną dotąd technikę obniżenia podstawy opodatkowania dla szerokiego kręgu podatników, w szczególności mało czytelne wzory o skomplikowanej budowie (długi ułamek dziesiętny oraz wartość ujemna w jednym wzorze i dodatnia w drugim).

Ulga preferuje pracowników, natomiast dyskryminuje osoby osiągające dochody z umów cywilnoprawnych (także z działalności gospodarczej). Można założyć, że intencją ulgi jest także zniechęcanie do zawierania tzw. umów śmieciowych. W naszym przekonaniu, ulga dla klasy średniej tego celu nie będzie realizować, gdyż nie stwarza większych bodźców po stronie pracodawców do tego, aby wybierali umowy o pracę. Należy dodać, że problem umów śmieciowych dotyczy głównie osób poniżej progu dochodów 68 412 zł (dolny próg ulgi dla klasy średniej), zatem nieobjęcie tą ulgą umów cywilnoprawnych nie ma większego uzasadnienia.

Zmianę należy ocenić negatywnie z uwagi na następujące kwestie:

a) duża komplikacja systemu podatkowego poprzez wprowadzenie dodatkowego odliczenia wyliczanego w oparciu o skomplikowany wzór;

b) ulga odnosi się do określonego grona osób i może nie być zrozumiała dla większości osób (np. może się pojawić argument, że ma ona na celu preferowanie osób zarabiające powyżej średniej krajowej);

c) ulga wprowadza tylko preferencje dla osób na określonych typach umów.

W związku z tym inne osoby opodatkowane na zasadach ogólnych nie będą mogły z niej korzystać;

d) wprowadzenie niezrozumiałych podziałów wśród podatników w oparciu o kwoty przychodów przez nich osiąganych – dodatkowy niesprawiedliwy podział podatników/społeczeństwa.

ZMIANA PODSTAWY WYMIARU SKŁADKI ZDROWOTNEJ I WYŁĄCZENIE MOŻLIWOŚCI JEJ ODLICZENIA OD PODATKU

Jest to zdecydowanie zmiana drastyczna i de facto stanowi ukryte podniesienie stawki PIT o 7,75%.

Wyłączenie możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku PIT spowoduje, że niezależnie od osiąganych przychodów caa składka zdrowotna w kwocie 9% podstawy będzie faktycznym obciążeniem dla podatników.

Projekt Ustawy zakłada także roczne rozliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne - po zakończeniu roku. W przypadku, gdy suma wpłaconych za poszczególne miesiące roku kalendarzowego składek na ubezpieczenie zdrowotne przez ubezpieczonego będzie wyższa od rocznej składki na ubezpieczenie zdrowotne ustalonej od rocznej podstawy, to ubezpieczonemu będzie przysługiwał zwrot kwoty stanowiącej różnicę między sumą wpłaconych za poszczególne miesiące roku kalendarzowego składek na ubezpieczenie zdrowotne a roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne ustaloną od rocznej podstawy.

Zwrot nadpłaconej kwoty będzie następował na wniosek ubezpieczonego, co stanowi wprowadzenie kolejnego obowiązku dla przedsiębiorców. W naszym przekonaniu, taki zwrot powinien być dokonywany z urzędu.

Zmianę należy ocenić negatywnie z uwagi na następujące kwestie:

a) wzrost obciążeń z tytułu składki niezależnie od wysokości dochodów – faktyczny wzrost danin o 7,75% podstawy składki;

b) wprowadzenie dodatkowych rozliczeń z tytułu składki przez osoby prowadzące działalność gospodarczą na zakończenie roku (dodatkowe obowiązki formalne);

c) komplikacja systemu poprzez:

− wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy osoby prowadzące działalność opodatkowaną na zasadach ogólnych i opodatkowaną ryczałtem (faktyczny dochód vs podstawa określona w oparciu o kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego); oraz

− wprowadzenie dodatkowej stawki składki w odniesieniu do osób osiągających przychody opodatkowane ryczałtem powyżej 250 tys. zł w skali roku powiązanej z kwotą stawki ryczałtu, jakim przychód jest opodatkowany (w szczególności system będzie bardzo skomplikowany jeżeli osoba będzie osiągała przychody opodatkowane różnymi stawkami ryczałtu).

KALKULACJE

Zrobiliśmy wstępne symulacje uwzględniające ulgę dla klasy średniej dla umowy o pracę dla kwot 1 tys, 2,5 tys, 5 tys, 7,5 tys, 10 tys, 12,5 tys, 15 tys, 20 tys i 25 tys. (zapisane pdf’y).

Dodatkowo metodą „prób i błędów” doszliśmy do wniosku, że przez Polski Ład straty na wynagrodzeniu netto zaczynają się od 12 800 brutto i rosną dość lawinowo…(czyli powyżej tej kwoty zaczynamy zarabiać zdecydowanie mniej).

• Estymacje: Umowa o pracę – sprawdź czy zyskasz czy stracisz. | Firma bez ryzyka
• Estymacje: Polski Ład a przychody z różnych źródeł – pogłębienie niesprawiedliwego opodatkowania umowy o pracę. | Firma bez ryzyka
• Estymacje: Polski Ład a działalność gospodarcza – sprawdź czy zyskasz czy stracisz. | Firma bez ryzyka

PORÓWNANIE Z INNYMI ŹRÓDŁAMI PRZYCHODÓW

Umowy o pracę pozostaną nie tylko pozostaną najwyżej opodatkowane w stosunku do innych źródeł przychodów, ale z uwagi na regulacje Polskiego Ładu – te różnice pogłębią się jeszcze bardziej.

Zmiany spowodują, że dochody z pracy, działalności wykonywanej osobiście, a także działalności gospodarczej osoby fizycznej, zostaną obciążone jeszcze wyższym ciężarem podatkowym w stosunku do innych źródeł przychodów, zwłaszcza dochodów kapitałowych oraz z nieruchomości.

Poniżej prezentujemy przykładowe kalkulacje w tym zakresie

PRZYKŁAD 1

PRZYKŁAD 2

PRZYKŁAD 3

Wnioski - skutki wprowadzonych zmian

• Polski podatek dochodowy od osób fizycznych już obecnie jest sprzeczny z zasadami powszechnego, równego i sprawiedliwego opodatkowania, bo nierówno opodatkowuje taką samą wysokość dochodu w sensie ekonomicznym; podział na różne źródła przychodów, różne zasady ustalania kosztów i dochodu podatkowego, a następnie stawek podatkowych skutkują całkowitą dowolnością w ustalaniu wysokości danin publicznych;
• rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy powiększą dyskryminacyjne opodatkowanie równych dochodów nierównymi daninami, a tym samy zwiększą dysproporcję między pracą własną, działalnością wykonywaną osobiście, działalnością gospodarczą a dochodami z innych źródeł;
• założenie zmniejszenia klina podatkowego między B2B a umowami o pracę uderza rykoszetem w osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie będącą tzw. samozatrudnieniem; dotyczy to firm z sektora MŚP, głównie polskich firm rodzinnych;
• nastąpi skokowy wzrost opodatkowania dochodów z pracy powyżej 11.000 zł dochodu; w zwiększone koszty mogą skutkować ich przerzucaniem przez pracodawców na konsumentów;
• projektowane rozwiązania skutkować będą radykalnym wzrostem opodatkowania dochodów osób fizycznych z działalności gospodarczej bez względu czy wybiorą podatek liniowy (z 19% do 28%) czy skalę podatkową z (17% na 26% oraz z 32% na 41%), a wraz z składkami ZUS nawet do 35% (liniowe opodatkowanie lub 45% skala);
• wprowadzenie proponowanych rozwiązań oznacza likwidację podatku liniowego w Polsce, który miał decydujące znaczenie dla rozwoju przedsiębiorstw MŚP, ale także może skutkować znaczący wzrostem szarej strefy;
• jedynie osoby fizyczne uzyskujące dochody z działalności gospodarczej poniżej 4.000 zł zyskają na podwyższeniu kwoty wolnej (przy wyborze skali podatkowej), co wraz z mechanizmami ryczałtów podatkowych (o czym dalej), prowadzi do promowania umów B2B; rozwiązanie to może także zachęcać do zwiększania kosztów podatkowych;
• wprowadzone mechanizmy rozliczania prowadzą do konieczności zmiany form prawnych działalności, w szczególności poprzez wybór spółek kapitałowych, która to forma może być korzystniejsza nawet dla mikro i małych przedsiębiorców;
• zmiany form prawnych mogą prowadzić do znaczącego spadku wpływów z PIT, daniny solidarnościowej, ale także nie zapewnią zwiększenia wpływów z składki NFZ; należy podkreślić, że wymuszona zmiana jednocześnie może nie skutkować zwiększeniem wpływów z CIT, a to poprzez możliwość wyboru 9% dla małych spółek, ograniczenie wypłaty dywidend tylko do części przeznaczonej na konsumpcję, a także skorzystanie z ulg i odroczeń, w szczególności gdy estoński CIT stanie się atrakcyjny; w konsekwencji nie zostaną zrealizowane również cele fiskalne projektu;
• promowane alternatywne formy rozliczeń mogą prowadzić do zwiększenia tzw. klina podatkowego i nie stanowią alternatywy wobec radykalnej podwyżki podatków dla MSP; warto wskazać, że obniżka stawek ryczałtu jest tylko teoretyczna, albowiem obniżając przykładowo stawkę dla lekarzy z 17% na 14% dodatkowo powstanie obowiązek zapłaty ¼ stawki ryczałtu na NFZ, czyli łączne obciążenie wyniesie 17,5%; tak wysokie stawki ryczałtu są opłacalne tylko dla podatników ponoszących niskie koszty uzyskania przychodu, czyli w przeważającej mierze B2B, a tym samym zamiast zmniejszać tzw. klin podatkowy doprowadzą do jego powiększenia wobec radyklanej podwyżki danin publicznoprawnych.
• jedynie osoby fizyczne uzyskujące dochody z działalności gospodarczej poniżej 4.000 zł zyskają na podwyższeniu kwoty wolnej (przy wyborze skali podatkowej), co wraz z mechanizmami ryczałtów podatkowych( o czym dalej), prowadzi do promowania umów B2B; rozwiązanie to może także zachęcać do zwiększania kosztów podatkowych;
• wprowadzone mechanizmy rozliczania prowadzą do konieczności zmiany form prawnych działalności, w szczególności poprzez wybór spółek kapitałowych, która to forma może być korzystniejsza nawet dla mikro i małych przedsiębiorców;
• zmiany form prawnych mogą prowadzić do znaczącego spadku wpływów z PIT, daniny solidarnościowej, ale także nie zapewnią zwiększenia wpływów z składki NFZ; należy podkreślić, że wymuszona zmiana jednocześnie może nie skutkować zwiększeniem wpływów z CIT, a to poprzez możliwość wyboru 9% dla małych spółek, ograniczenie wypłaty dywidend tylko do części przeznaczonej na konsumpcję, a także skorzystanie z ulg i odroczeń, w szczególności gdy estoński CIT stanie się atrakcyjny; w konsekwencji nie zostaną zrealizowane również cele fiskalne projektu;
• promowane alternatywne formy rozliczeń mogą prowadzić do zwiększenia tzw. klina podatkowego i nie stanowią alternatywy wobec radykalnej podwyżki podatków dla MSP; warto wskazać, że obniżka stawek ryczałtu jest tylko teoretyczna, albowiem obniżając przykładowo stawkę dla lekarzy z 17% na 14% dodatkowo powstanie obowiązek zapłaty ¼ stawki ryczałtu na NFZ, czyli łączne obciążenie wyniesie 17,5%; tak wysokie stawki ryczałtu są opłacalne tylko dla podatników ponoszących niskie koszty uzyskania przychodu, czyli w przeważającej mierze B2B, a tym samym zamiast zmniejszać tzw. klin podatkowy doprowadzą do jego powiększenia wobec radyklanej podwyżki danin publicznoprawnych.

źródło: marianskigroup.pl