Przestępstwa karuzelowe. Ryzyko i konsekwencje podatkowe

Przestępstwa karuzelowe to jeden z poważniejszych problemów dla budżetu państwa. W oszustwie tym, mającym na celu wyłudzenie VAT, wykorzystywany jest mechanizm wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów.

Schemat takiego przestępstwa zwykle wygląda tak:

1. Unijny dostawca dokonuje wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów na rzecz polskiego nabywcy, zarejestrowanego jako podatnik VAT-UE, ale pełniącego jednocześnie funkcję tzw. znikającego podatnika. Strony dochowują wszelkich wymogów, aby możliwe było zastosowanie dla tej transakcji stawki VAT w wysokości 0%.
2. Znikający podatnik powinien rozpoznać u siebie wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów. Transakcja ta jest dla niego neutralna podatkowo, gdyż podatek należny z tego tytułu jest jednocześnie podatkiem naliczonym. Znikający podatnik nie odprowadza jednak podatku należnego z tytułu sprzedaży towaru, która dokonywana jest na rzecz podmiotu, który określany jest mianem tzw. bufora. Podatnik będący buforem sprzedaje towar kolejnemu nabywcy towaru, wykazując zarówno podatek naliczony z tytułu nabycia towaru, jak i podatek należny z tytułu jego sprzedaży.
3. Po wykonaniu kilku lub kilkunastu transakcji między różnymi podatnikami pełniącymi rolę buforów, towar ostatecznie trafia do podatnika będącego tzw. brokerem. Dokonuje on wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, co oznacza, że po spełnieniu przesłanek wskazanych w ustawie VAT, ma prawo z jednej strony do odliczenia podatku naliczonego z tytułu zakupu towaru, a z drugiej sprzedaż wykazuje ze stawką 0% VAT. Powstaje wówczas nadwyżka podatku naliczonego nad należnym. Jeśli broker wykonuje również czynności opodatkowane na terytorium Polski, to nadwyżka ta wpływa na obniżenie podatku podlegającego wpłacie na rachunek urzędu skarbowego. Podatnik może także złożyć wniosek o zwrot bezpośredni tej nadwyżki na swój rachunek bankowy.

W schemacie tego przestępstwa wykorzystywane jest to, że znikający podatnik po dokonaniu założonej liczby transakcji kończy działalność gospodarczą, nie odprowadzając podatku należnego z tytułu sprzedaży towaru nabytego w ramach wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Następuje to zwykle, zanim organy podatkowe zdążą podjąć czynności sprawdzające lub kontrolne. Nierzadko nawet, jeśli takie czynności będą miały miejsce, okazuje się, że wspólnikiem i jednocześnie jedynym członkiem zarządu lub osobą prowadzącą jednoosobową działalność jest tzw. słup, czyli osoba, na którą taka działalność została jedynie formalnie zarejestrowana.

Świadomość udziału w przestępstwie

Uczestnikiem przestępstwa karuzelowego może być nie tylko podmiot, który świadomie podejmuje takie czynności, ale także ten, kto nie dochował należytej staranności wymaganej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Wskazać tu należy przede wszystkim, że tzw. znikającym podatnikiem może zostać na przykład osoba szukająca pracy, której organizator przestępstwa proponuje współpracę handlową, pod warunkiem że osoba ta założy działalność gospodarczą (najczęściej jednoosobową lub w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością). Osobie takiej zwykle zostaje obiecane, niby dla ułatwienia startu w biznesie, że wszelkie rozliczenia podatkowe będą prowadzone przez kogoś, kto się na tym zna. W rzeczywistości chodzi zaś o to, by były one dokonywane według założonego przestępczego schematu.

Co ważne, o ile znikający podatnik co do zasady wie, albo przynajmniej powinien być świadomy tego, że uczestniczy w przestępstwa, to buforem może być także podatnik, który może nie zdawać sobie sprawy z tego faktu, że jest wciągany w taki proceder. Niekiedy transakcja dokonywana w ramach przestępstwa karuzelowego wydaje się z pozoru niczym nieodbiegająca od tych uczciwych. Z jednej strony do takiego nieświadomego podatnika zgłasza się bowiem dostawca towaru, z drugiej zaś – zainteresowany nim kupiec. Wartość takiej transakcji zazwyczaj jest znaczna.

Niezwykle istotne jest więc to, aby przy takich „okazjach” zachować daleko idącą ostrożność. Tylko wtedy, gdy podatnik nie miał i przy dochowaniu należytej staranności nie mógł mieć świadomości, że uczestniczy w przestępstwie, może mieć szansę na uniknięcie poważnych konsekwencji.

Podatkowe skutki udziału w przestępstwie karuzelowym

Podatnik, który uczestniczył w przestępstwie karuzelowym, musi się liczyć z tym, że oprócz sankcji karnych zostanie pozbawiony prawa do odliczenia podatku naliczonego z faktury zakupu towaru. Przepisy ustawy o VAT jednoznacznie wykluczają bowiem możliwość odliczenia podatku naliczonego z faktury, która nie odzwierciedla rzeczywistego zdarzenia gospodarczego. Oznacza to, że sam fakt posiadania oryginału faktury nie przesądza o prawdziwości zdarzeń z niego wynikających, a co za tym idzie – nie daje prawa do odliczenia wskazanego na niej podatku.

Jednocześnie jednak sam fakt wystawienia faktury sprzedaży obliguje jej wystawcę do zapłaty podatku w niej wykazanego.

Sytuacja uczciwego podatnika, który nieświadomie dokonał transakcji w ramach przestępstwa karuzelowego

Warto wiedzieć, że z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że w sytuacji gdy dany podmiot dokonał transakcji w przekonaniu, że działa jako podatnik prowadzący działalność gospodarczą, oraz nie miał i nie mógł mieć żadnych podejrzeń, że może uczestniczyć w przestępstwie karuzelowym, nie powinny go dosięgnąć z tego tytułu żadne sankcje.

Warto wskazać chociażby wyrok z 12 stycznia 2006 r. w sprawie połączonej Optigen Ltd (C-354/03), Fulcrum Electronics Ltd (C-355/03) i Bond House Systems Ltd (C-484/03) przeciwko Commissioners of Customs & Excise, gdzie TSUE uznał, że:

Transakcje, jak te rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, które same nie są oszustwem w zakresie podatku od wartości dodanej, stanowią dostawy towarów dokonywane przez podatnika działającego w takim charakterze oraz stanowią działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 pkt 1, art. 4 oraz art. 5 ust. 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, zmienionej dyrektywą Rady 95/7/WE z 10 kwietnia 1995 r. ponieważ spełniają obiektywne kryteria, na których opierają się te pojęcia, niezależnie od zamiaru podmiotu innego niż dany podatnik, uczestniczącego w tym samym łańcuchu dostaw, lub od ewentualnego oszukańczego charakteru – o którym podatnik ten nie wiedział lub nie mógł wiedzieć – innej transakcji wchodzącej w skład owego łańcucha dostaw, wcześniejszej lub późniejszej w stosunku do tej, której dokonał ten podatnik.

Prawo podatnika dokonującego takich transakcji do odliczenia naliczonego podatku od wartości dodanej nie może również ucierpieć wskutek tego, że w łańcuchu dostaw, którego część stanowią owe transakcje – o czym podatnik ten nie wie lub nie może wiedzieć – inna transakcja, wcześniejsza lub późniejsza w stosunku do tej, która została dokonana przez niego, stanowi oszustwo w zakresie podatku od wartości dodanej.

Podkreślić należy także to, że z orzecznictwa zarówno Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak i polskich sądów administracyjnych (m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 30 stycznia 2014 r., sygn. III SA/Wa 1757/13) wyraźnie wynika, że organ podatkowy ma obowiązek udowodnienia, a nie tylko uprawdopodobnienia, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury lub inny podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu. Takim dowodem może być zaś nie tylko to, że podatnik kupił towar poniżej jego ceny rynkowej (bo to rzeczywiście powinno stanowić dla niego sygnał ostrzegawczy), ale także niezbyt (zdaniem organu podatkowego) dokładna weryfikacja kontrahenta.

Izabela Rutkowska