Przekazanie „odsetek uczestniczących” z dużym ryzykiem podatkowym

Odsetki uzależnione od wysokości zysku zrealizowanego na inwestycji, czyli „odsetki uczestniczące”, nie stanowią kosztów uzyskania przychodu – takie kontrowersyjne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 3 czerwca 2015 r. (sygn. akt II FSK 3272/14).

Czym są „odsetki uczestniczące”?

„Odsetki uczestniczące” stanowią wynagrodzenie za używanie cudzych pieniędzy, którego wysokość uzależniono od wysokości zysku zrealizowanego na inwestycji. Wysokość odsetek jest więc ruchoma, a ich ostateczna wysokość uzależniona jest od rentowności przedsięwzięcia. Istotą tego typu umów jest to, że pożyczkodawca partycypuje w ryzyku ekonomicznym pożyczkobiorcy. W praktyce tego typu odsetki przewidziane są niezależnie od „klasycznych” odsetek przysługujących za udostępnienie własnego kapitału.

Zdaniem NSA odsetki muszą być obliczane wyłącznie za pomocą stopy procentowej i w stosunku do kapitału. Jeżeli wynagrodzenie za udostępnienie pieniądza przyjmuje inną formę, np. zależną od zysku albo obrotu – wówczas nie mamy do czynienia z odsetkami, ale z odrębną formą wynagrodzenia, dopuszczalnego na zasadzie swobody umów. Odsetki muszą dać się obliczyć poprzez proste pomnożenie stopy procentowej przez kwotę kapitału, bez uwzględniania żadnych dodatkowych okoliczności.

W ocenie NSA koszty związane z uzyskaniem pożyczki na warunkach przewidujących wypłatę „odsetek uczestniczących” nie spełniają zasadniczego warunku uznania ich za koszty uzyskania przychodów określonego w art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych – poniesienia ich w celu osiągnięcia przychodu podatkowego lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła. Zdaniem Sądu wydatki te są ponoszone w celu zapewnienia potencjalnej możliwości uzyskania finansowania, natomiast ani bezpośrednio, ani pośrednio nie służą celowi, jakim jest osiągnięcie przychodu podatkowego bowiem wynagrodzenie z tytułu udzielonej pożyczki nie jest uzależnione od kwoty pożyczki, ale od jej zysku.

Sposób kalkulacji odsetek nie powinien mieć wpływu na koszty

Stanowisko zaprezentowane przez Naczelny Sąd Administracyjny w zakresie możliwości zaliczenia w ciężar kosztów uzyskania przychodów wydatków związanych z finansowaniem uzyskanych pożyczek należy uznać za bardzo kontrowersyjne. Konstrukcja prawna „odsetek uczestniczących” nawiązuje do cywilistycznej zasady swobody umów, zgodne z którą odpłatność za udzielenie pożyczki może być kształtowana przez strony w dowolny sposób, a więc także jako określony procentowo udział w zysku. Zgodnie z art. 720 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Wynagrodzenie nie stanowi więc do essentialia negotii umowy pożyczki, a w zakresie ustalania wysokości wynagrodzenia należnego pożyczkodawcy strony korzystają ze swobody ograniczanej jedynie przepisami o odsetkach maksymalnych.

Wskazany sposób kalkulacji wysokości odsetek nie powinien mieć wpływu na zakwalifikowanie tego wydatku jako kosztu uzyskania przychody. Strony mogą bowiem dobrowolnie ustalać mechanizm ustalania wysokości odsetek np. w oparciu o stałe oprocentowanie, oprocentowanie zmienne lub w oparciu o bardziej złożone instrumenty.

Wydaje się, że zasadność zaliczenia w ciężar kosztów uzyskania przychodów „odsetek uczestniczących” powinna być rozpatrywana przez pryzmat celu, na jaki została zaciągnięta pożyczka. W sytuacji gdy pożyczka jest wykorzystywana na finansowanie bieżącej działalności, to wydatki związane z jej spłatą, niestanowiące spłaty części kapitałowej pożyczki, powinny zostać zaliczone w ciężar kosztów uzyskania przychodu. Trudno zgodzić się ze stwierdzeniem, że taki wydatek ma na celu wyłącznie uzyskanie neutralnego podatkowo przysporzenia, jakim jest pożyczka, a nie uzyskanie konkretnych przychodów.

Tomasz Strzałkowski
Doradca podatkowy, Kancelaria Chałas i Wspólnicy