Pomyłkowe wystawienie faktury do paragonu bez NIP

Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług obowiązek ewidencjonowania sprzedaży w kasie rejestrującej dotyczy podatników dokonujących sprzedaży na na rzecz osób prywatnych. Z tej treści zapisu wynika, że obowiązek ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy nie zaistnieje w przypadku sprzedaży na rzecz przedsiębiorców. Jednakże przepisy nie stawiają bezwzględnej przeszkody zaewidencjonowaniu sprzedaży na rzecz podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w kasie fiskalnej.

W myśl art. 106b ust. 5 ww. ustawy w przypadku sprzedaży zaewidencjonowanej w kasie fiskalnej, faktura czyli dokument sprzedaży dla podmiotu gospodarczego może być wystawiony jedynie wówczas gdy paragon pierwotnie potwierdzający sprzedaż opatrzony jest NIP-em nabywcy. Oznacza to, iż wystawienie faktury do paragonu uzależnione jest od zamieszczenia na nim NIP nabywcy. Jeżeli zatem sprzedawca wystawi fakturę dla podmiotu będącego podatnikiem VAT do paragonu nie posiadającego tego numeru postępuje niezgodnie z prawem.

Zachowanie takie podlega na podstawie art. 106b ust. 6 ustawy o VAT sankcji. Polega ona na tym, iż w przypadku stwierdzenia, że sprzedawca wystawi fakturę do paragonu bez NIP nabywcy będącego podatnikiem VAT lub podatku od wartości dodanej, organ podatkowy ustala takiemu sprzedawcy dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 100% kwoty podatku wykazanego na tej fakturze. Przyjąć więc można, że faktura wystawiona w takich okolicznościach jest niejako fakturą pustą, a więc nie stanowiącą odbicia stanu faktycznego. Pomimo, iż dostawa będzie zrealizowana lub usługa wykonana organ podatkowy uzna, iż nie miały one miejsca. Nabywca nie spełnił bowiem warunku (NIP na paragonie będącym podstawą wystawienia faktury), od którego uzależnione zostało otrzymanie faktury.

Przyjęte rozwiązanie oznacza, że sprzedawca transakcję udokumentowaną z naruszeniem art. 106b ust. 5 wykazać musi w ewidencji VAT podwójnie, co nie jest jednak sprzeczne z zasadą odpowiedzialności za zapłatę podatku wykazanego na fakturze. Raz na podstawie paragonu, drugi raz na podstawie wystawionej do niego faktury. Sprzedawca do ewidencji sprzedaży VAT wprowadza więc miesięczny raport fiskalny, który zawiera paragon bez NIP nabywcy a także fakturę VAT z wykazanymi danymi nabywcy wystawioną w oparciu o niego. Tym samym podatek do zapłaty z tytułu tej samej sprzedaży będzie dwukrotnie wyższy. Sankcja ukazuje w ten sposób swoją dolegliwość.

Jednak wystawienie faktury do paragonu bez NIP nabywcy nie przynosi żadnych reperkusji w podatku dochodowym. Sprzedawca nie będzie z tytułu takiej transakcji zobowiązany do rozliczenia dwukrotnie wyższego podatku dochodowego.

NIP na paragonie sposobem na nadużycia

Takie surowe karanie w przypadku wystawienia faktury na podstawie paragonu bez NIP nabywcy wyjaśnić można faktami, które jeszcze niedawno miały miejsce. Pozostawianie z własnej woli przez osoby fizyczne w sklepie czy punkcie usługowym paragonów nie było niczym nadzwyczajnym. Na podstawie takiego paragonu możliwe było wystawienie faktury nabywcy będącemu podatnikiem VAT. Nie musiał on niczego kupować, transakcja będąca podstawą wystawienia paragonu a w ślad za tym faktury była już dokonana wcześniej przez kogoś innego (osobę prywatną). Pozostawione paragony były więc korzystne dla obu stron „transakcji”. Nabywca zyskiwał prawo do odliczenia VAT z faktury nie dokumentującej w istocie żadnego zdarzenia gospodarczego, którego był stroną. Ponadto możliwe stawało się zwiększenie kosztów podatkowych. Sprzedawca natomiast z reguły nie dokonywał takiego „przekrętu” za darmo. Ponieważ skala takich nadużyć była znaczna ustawodawca zdecydował się na zmianę reguł wystawiania faktur do paragonów.

Wykorzystywanie pozostawionych paragonów do uzyskiwania faktur uzasadnia zaostrzenie sposobu otrzymania faktury do paragonu. Jednak konieczność podawania NIP w przypadku gdy transakcja dokonywana jest przez przedsiębiorcę może okazać się kłopotliwe. Nie jest trudna do wyobrażenia sytuacja gdy zakup dokonywany jest na potrzeby działalności gospodarczej. Jednak przy kasie nabywca zapomni poinformować o tym fakcie lub nie zdąży tego uczynić przed wydrukowaniem paragonu. W ten sposób droga do późniejszego otrzymania faktury zostaje zamknięta. Paragon jako nieposiadający NIP nabywcy nie będzie mógł zostać zastąpiony fakturą. Sytuacja ta nie jest jednak pozbawiona wyjścia. Nabywca może w takim przypadku dokonać zwrotu towaru. Zwrot zaewidencjonowany zostaje w stosownej ewidencji zwrotów kasy fiskalnej. Nabywca może wówczas dokonać ponownego zakupu tego samego towaru. Tym razem od razu zwracając się do sprzedawcy o udokumentowanie transakcji fakturą. Nie jest to rozwiązanie idealne i do zastosowania w każdym przypadku, niemniej może okazać się bardzo pomocne w wielu przypadkach.

Tylko faktura?

Postulować można wprowadzenie rozwiązania uniemożliwiającego wystawianie faktur do paragonów. Przed dokonaniem transakcji nabywca byłby obowiązany zdeklarować się jako osoba prywatna lub przedsiębiorca. Ten drugi mógłby celem udokumentowania transakcji otrzymać wyłącznie fakturę. Mimo, iż taka zmiana byłaby dość drastyczna, to jednak pozostawałaby w zgodzie z zasadą, iż w kasie fiskalnej dokumentowana jest sprzedaż (świadczenie usług) na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i rolników ryczałtowych. Zatem udokumentowanie sprzedaży dla przedsiębiorcy w kasie rejestrującej nie wystąpiłoby, jednak już w dzisiejszym stanie prawnym winny to być przypadki wyjątkowe. To, iż przedsiębiorca zawsze otrzymywałby fakturę nie godziłoby w żaden sposób w jego interesy. Gdyby nie chciał nie musiałby wprowadzać takiego dokumentu do ewidencji zakupu. Obecna sytuacja stanowi preferencję dla niezdecydowanych, którzy nie są przekonani czy wybrać otrzymanie faktury czy też nie. Przekazując numer NIP do umieszczenia na paragonie zostawiają sobie otwartą drogę do otrzymania faktury w przyszłości. Czy takie rozwiązanie, czy ścisły podział na paragony i faktury bez możliwości wymiany jednego dokumentu na drugi jest lepsze czy nie – można dyskutować.

Błędny NIP na paragonie

Ważną kwestią jest również możliwość (czy jej brak) wystawienia faktury do paragonu, na którym nabywca podał błędny NIP. W tej sprawie wypowiedział się Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 20 grudnia 2019 r., sygn. 0111-KDIB3-2.4012.590.2019.3.SR, Dyrektor uznał w niej, że gdy na paragonie zostanie podany błędny NIP nabywcy (powodem może być przestawienie cyfr, ich zbyt duża lub zbyt mała ilość) sprzedawcy brak będzie możliwości weryfikacji nabywcy. Paragony fiskalne są bowiem pozbawione innych danych pozwalających zidentyfikować nabywcę. W związku z tym – zdaniem Dyrektora – w przypadku gdy na paragonie zostanie wpisany błędny NIP nabywcy, sprzedawca nie jest uprawniony do wystawienia faktury do takiego dokumentu.

Nie ma natomiast żadnych przeszkód, aby sprzedawca wystawił fakturę na rzecz osoby prywatnej do paragonu bez NIP. Transakcja taka ewidencjonowana jest w kasie fiskalnej. W przypadku gdy nabywca żąda wystawienia faktury na taki zakup, sprzedawca może bez przeszkód to uczynić. Brak NIP nabywcy na paragonie nie stanowi zapory. Do egzemplarza faktury pozostającego w dokumentacji podatkowej sprzedawcy należy w takim przypadku dołączyć oryginał paragonu fiskalnego dokumentującego tę sprzedaż, zwrócony przez nabywcę.

Adam Okonkwo