Podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników a emerytura z ZUS

Osoby, które mają staż wypracowany w gospodarstwie rolnym, podczas którego płaciły składki do KRUS, jak również staż emerytalny poza rolnictwem, podczas którego były opłacane składki do ZUS, nabędą prawo do świadczenia z obu systemów.

Stan prawny przed rokiem1990 

W okresie od 1977 do 1989 r. istniał obowiązek podwójnego ubezpieczenia dla osób, które prowadzenie gospodarstwa rolnego łączyły z zatrudnieniem poza rolnictwem. Istniała jednocześnie możliwość równoczesnego pobierania świadczeń emerytalno-rentowych z ZUS i KRUS. W razie nabycia prawa do dwóch świadczeń uprawnionemu wypłacano 1,5 świadczenia. Ustawa z 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. nr 10, poz. 53) zniosła obowiązek podwójnego ubezpieczenia, ale równocześnie zlikwidowała możliwość pobierania świadczenia z ZUS i KRUS.

Możliwość pobierania świadczenia z ZUS i KRUS zależy od daty urodzenia

W myśl art. 4 pkt 13 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 887), zwanej dalej ustawą emerytalną, za ubezpieczonego uważa się osobę podlegającą ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym, a także osobę, która przed 1 stycznia 1999 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników.

Wyłączenie z zakresu podmiotowego ustawy osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników nie oznacza, że świadczenia określone w tej ustawie nie przysługują osobom, które ostatnio podlegały temu ubezpieczeniu. Oznacza natomiast, że świadczeń tych nie otrzyma osoba, które podlegała wyłącznie ubezpieczeniu rolniczemu, a więc przed 1 stycznia 1999 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu, a po 31 grudnia 1998 r. – ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Przez ubezpieczenie społeczne w okresie przed 1 stycznia 1999 r. należy rozumieć ubezpieczenie na podstawie przepisów ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, a także ubezpieczenie osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników.

Przykład:

Zainteresowany, urodzony 25 lutego 1950 r., posiada 30-letni okres ubezpieczenia pracowniczego oraz ostatnio od 8 lat opłaca składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Czy z chwilą ukończenia powszechnego wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS?

Zainteresowany po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS. Okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników nie zostanie uwzględniony przy ustalaniu prawa do emerytury, ponieważ posiada wymagany ustawą 25-letni staż emerytalny. Natomiast okres opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze zostanie uwzględniony przy obliczaniu wysokości emerytury. Emerytura zostanie zwiększona o 1% najniższej emerytury za każdy rok opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., którym przysługuje prawo do dwóch świadczeń – emerytury rolniczej z KRUS oraz do emerytury z ZUS, muszą wybrać jedno z nich.

Natomiast osobom, które nie spełniają warunków do emerytury rolniczej, a nabędą prawo do emerytury pracowniczej, ZUS zwiększy emeryturę za okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. ZUS ustali to zwiększenie po 1% najniższej emerytury za każdy rok opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które uzyskają prawo do emerytury rolniczej i do emerytury pracowniczej, mają prawo do wypłaty tych dwóch świadczeń w pełnej wysokości. KRUS wypłaci im emeryturę rolniczą, a ZUS emeryturę pracowniczą oraz ewentualnie emeryturę kapitałową. Jeżeli jednak osoba urodzona po 31 grudnia 1948 r. nie nabędzie prawa do emerytury rolniczej, ponieważ nie ma wymaganego 25-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, wówczas ZUS może uwzględnić okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze przy ustalaniu wysokości emerytury pracowniczej.

Tak więc rolnik, urodzony po 31 grudnia 1948 r. ma prawo do emerytury z FUS (bez względu na długość stażu ubezpieczeniowego w ZUS), do emerytury ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, jeżeli był członkiem OFE, a także do części składkowej świadczenia emerytalnego rolniczego stanowiącej część ubezpieczeniową.

Natomiast jeżeli legitymuje się on okresem opłacania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników wymaganym do uzyskania emerytury rolniczej (25 lat), ma on prawo do emerytury rolniczej z KRUS, niezależnie od świadczeń emerytalnych wypłacanych mu przez ZUS (z FUS i z OFE). W przypadku gdy rolnik nie ma wymaganego stażu ubezpieczenia rolniczego, to świadczenie otrzyma tylko z ZUS.

Przykład:

Zainteresowany, urodzony 25 marca 1950 r. posiada 31-letni okres ubezpieczenia pracowniczego oraz od 17 lat opłaca składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Czy z chwilą ukończenia powszechnego wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS i KRUS?

Zainteresowany po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS, natomiast nie nabędzie prawa do emerytury z KRUS, ponieważ nie posiada 25-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. Okres opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze nie zostanie uwzględniony przy obliczaniu wysokości emerytury, ponieważ zainteresowany ma wymagany ustawą 25-letni okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego.

Od 2009 r. możliwe jest łączenie okresów ubezpieczenia i opłacania składek w obu systemach

Począwszy od 2009 r. możliwe jest łączenie okresów ubezpieczenia i opłacania składek w obu systemach emerytalnych, w taki sposób, aby w każdym przypadku rolnik otrzymał świadczenie odpowiadające opłaconym przez niego składkom. Możliwość taką wprowadziła ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 1097).

Dzięki temu rolnik ma zawsze prawo do emerytury z FUS (bez względu na długość stażu ubezpieczeniowego w ZUS), a także ze środków zgromadzonych w OFE, jeżeli był ich członkiem. Do tej części składkowej świadczenia emerytalnego zostanie również dodany okres prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Jeśli z kolei zainteresowany wystąpi o emeryturę rolniczą ze względu na długi okres ubezpieczenia rolniczego (25 lat lub 30 lat w przypadku wcześniejszej emerytury), to i tak zachowuje prawo do świadczenia z KRUS, niezależnie od wypłat z ZUS (z FUS i z OFE).

Zygmunt Łobejko