Podatnik wycofuje środek trwały z działalności gospodarczej, a co z VAT?

Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług nie zawiera definicji środka trwałego. Poszukując jej w innych aktach prawnych również nie jest łatwo ją odnaleźć. Ustawodawca zamiast podać prostą definicję wskazał warunki, które dana rzecz powinna spełnić, aby móc zostać uznaną za środek trwały.

Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych są to składniki majątku, które przy spełnieniu określonych warunków można uznać za środki trwałe podlegające amortyzacji. Zatem w rozumieniu ww. ustawy środek trwały to stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:

• budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
• maszyny, urządzenia i środki transportu,
• inne przedmioty

o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu.

Identycznie brzmi przepis art. 16a ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Najczęściej środkami trwałymi są samochody, maszyny, sprzęt komputerowy, domy, mieszkania.

Z kolei art. 3 pkt 15 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości za środki trwałe uznaje się rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Przepis ten rozszerza definicję środka trwałego o ulepszenie w obcych środkach trwałych oraz inwentarz żywy.

Wycofanie, czyli nieodpłatne przekazanie

Wycofanie środka trwałego może w określonych okolicznościach wiązać tego rodzaju czynność z koniecznością nieodpłatnego przekazania. Wynika to z art. 7 ust. 2 ustawy o VAT nakazującego nieodpłatne przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na własne potrzeby, potrzeby pracowników, wspólników, udziałowców, itp. opodatkować VAT. Czynność przekazania (wycofanie z działalności gospodarczej) podlega opodatkowaniu, o ile podatnikowi przysługiwało, w całości lub choćby w części prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Czyli nie każde nieodpłatne przekazanie majątku podatnika (wycofanie z działalności gospodarczej) będzie podlegać opodatkowaniu VAT. Jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia VAT naliczonego przy nabyciu lub wytworzeniu takiego składnika lub jego części składowych, nie będzie miał obowiązku opodatkowania takiej czynności. Będzie to miało miejsce w przypadku nabycia środka trwałego od osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, podmiotu zwolnionego z VAT czy też na podstawie faktury VAT marża.

Wymiana części składowych czy ulepszenie?

Zgodnie z art. 47 § 2 Kodeksu cywilnego częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Przykładem może być silnik lub akumulator w samochodzie. W ustawie o VAT mowa jest o nabyciu części składowych, które skutkować będzie obowiązkiem naliczenia podatku w razie wycofania z działalności związanych z zawierającym je składnikiem majątkowym. Powyższy przepis ustawy o VAT nie dotyczy przypadków, gdy wymiana części składowych miała miejsce w przypadku świadczenia usługi, w ramach której ma co prawda miejsce dostawa części składowej, lecz ma ona charakter świadczenia uzupełniającego wobec wykonywanej usługi będącej świadczeniem głównym. Zwrócił na to uwagę Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku w sprawach połączonych C-322/99 i C-323/99 Finanzamt Burgdorf v. Hans-Georg Fischer and Finanzamt Düsseldorf-Mettmann v. Klaus Brandenstein. Sąd stwierdził, iż świadczenie usług w ramach którego może dojść do dostawy, która stanowi świadczenie pomocnicze, poboczne nie może zostać zakwalifikowane jako nabycie części składowej. Jeżeli więc vatowiec był nabywcą usługi warsztatu samochodowego, podczas której w jego pojeździe wymieniono, np. skrzynię biegów, podstawowym świadczeniem była usługa naprawy a nie dostawa towaru. Odliczenie VAT z tego tytułu nie wpłynie więc na powstanie obowiązku opodatkowania wycofania takiego pojazdu z działalności gospodarczej.

Trybunał uznał, że w zakresie nieodpłatnego przekazania przy wycofaniu środka trwałego z działalności nie chodzi o prawo do odliczenia VAT od części, które służyły jedynie utrzymaniu danego środka trwałego w stanie niepogorszonym, lecz o takie które zwiększyły jego wartość.

Ministerstwo Finansów stanęło na stanowisku, że warunkiem wykazania VAT od nieodpłatnego przekazania samochodu, w którym wymieniono części składowe jest przyczynienie się tego rodzaju wymiany do wzrostu wartości pojazdu w momencie jego wycofania z działalności gospodarczej, czyli nieodpłatnego przekazania. Taka sytuacja będzie miała miejsce w szczególności, gdy ww. wydatki poniesione zostały w niedługim odstępie czasowym przed wycofaniem środka trwałego z działalności gospodarczej.

Podstawą opodatkowania w przypadku dostawy towarów określonej w art. 7 ust. 2 ustawy o VAT jest cena nabycia towarów lub towarów podobnych, a gdy ceny takiej nie ma - koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy ww. rzeczy. W przypadku gruntów zabudowanych, na mocy art. 29a ust. 8 ustawy o VAT grunt przejmuje stawkę VAT odpowiednią dla budynków na nim posadowionych i trwale z gruntem związanych. Jeżeli zatem vatowiec w chwili nabycia środka trwałego stanowiącego składnik majątku miał prawo odliczyć VAT podstawę opodatkowania będzie stanowiła cena nabycia uaktualniona o bieżące ceny rynkowe. Jeżeli natomiast prawo do odliczenia naliczonego podatku dotyczyło wyłącznie części składowej, podstawę opodatkowania stanowić będzie określona w momencie dostawy cena nabycia danej części składowej.

Sprzedaż wycofanego środka trwałego

Środek trwały wycofany z działalności gospodarczej często staje się przedmiotem sprzedaży. A zatem czy sprzedaż środka trwałego w takiej sytuacji będzie podlegała opodatkowaniu VAT? Skoro dany środek trwały nie jest już składnikiem majątku firmowego vatowca nie jest on związany z jego działalnością gospodarczą. A więc wszystkie czynności wykonywane ze środkami trwałymi, które przestały być majątkiem firmy stanowią zarząd prywatnym majątkiem. Jednakże sprzedaż taka nie może nosić cech działalności gospodarczej, aby mogła pozostać poza sferą VAT. Błędnym jest uznawanie, że prowadzenie działalności gospodarczej w danej dziedzinie przesądza o obowiązku rozliczania VAT niejako na zawsze, a więc z tytułu sprzedaży środka trwałego należącego uprzednio do majątku firmowego a wycofanego z działalności gospodarczej. Sfery te należy dokładnie rozgraniczać, a działanie w odniesieniu do każdej z nich odrębnie przeanalizowane.

Można i należy zastanowić się czy wycofanie składnika majątku przed jego zbyciem jest korzystne. Ewentualny podatek przy nieodpłatności czynności bezpośrednio obciąży podatnika bez możliwości przeniesienia na nabywcę. Przy sprzedaży składnika majątku wykorzystywanego przy prowadzeniu działalności gospodarczej ma miejsce zwykłe rozliczenie VAT, którego ekonomiczny ciężar poniesie nabywca.

Adam Okonkwo