Podatki 2017. Kwartalne rozliczenie VAT będzie ograniczone

25 października br. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, przedłożony przez ministra rozwoju i finansów. Projekt noweli zawiera rozwiązania, które mają przyczynić się do ograniczenia nadużyć w VAT oraz mają spowodować uszczelnienie systemu jego poboru, a w efekcie doprowadzić do zwiększenia wpływów z VAT. Jedną z istotnych zmian zawartych w projekcie jest ograniczenie stosowania kwartalnych rozliczeń. Nadal z tej formy rozliczeń będą mogły korzystać tylko małe przedsiębiorstwa, tj. podatnicy VAT, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła 1,2 mln euro w poprzednim roku podatkowym.

Projektowane zmiany w art. 99 ustawy o VAT dotyczą likwidacji rozliczeń za okresy kwartalne dla podatników innych niż mali podatnicy (zmiana brzmienia ust. 3) oraz braku możliwości rozliczeń za okresy kwartalne dla podatników, którzy rejestrują się jako podatnicy VAT czynni (rozpoczynających wykonywanie czynności opodatkowanych) w okresie 12 miesięcy (okresów rozliczeniowych) począwszy od miesiąca, w którym dokonali rejestracji jako podatnicy VAT czynni (zmiana brzmienia ust. 3a).

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, doświadczenie organów skarbowych z przeprowadzonych kontroli wykazuje, że ta forma rozliczeń jest nadużywana przez nieuczciwe podmioty rejestrujące się jako podatnicy VAT, a których celem nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, lecz osiąganie korzyści kosztem budżetu państwa. Podmioty takie wykorzystują różnicę w terminach rozliczeń dostawcy (kwartalne okresy rozliczeń) i odbiorcy (miesięczne terminy rozliczeń i często wnioski o skrócony termin zwrotu podatku), będących ogniwami karuzel. W takich mechanizmach, dostawcy zazwyczaj znikają po miesiącu lub dwóch tzn. przed terminem złożenia deklaracji za ten okres rozliczeniowy (kwartał), nie wywiązując się z obowiązku odprowadzenia podatku z tytułu dokonanej transakcji. Natomiast organy podatkowe często zmuszone są dokonać zwrotu dla nabywcy, który odliczył podatek naliczony, bez możliwości sprawdzenia, czy dostawca rozliczył podatek od wykazanej na fakturze dostawy.

Dodatkowo proponuje się doprecyzowanie - w związku z ww. planowanymi zmianami w zakresie ograniczenia stosowania kwartalnej metody rozliczeń wyłącznie do małych podatników - brzmienia obecnego przepisu art. 99 ust. 3a (projektowany przepis art. 99 ust. 3a pkt 2 ustawy), dotyczącego podatników dokonujących sprzedaży towarów objętych instytucją odpowiedzialności solidarnej (wymienionych w załączniku nr 13 do ustawy). Podatnicy tacy będą mogli korzystać z możliwości składania deklaracji za okresy kwartalne w przypadku, gdy łączna wartość dostaw ww. towarów bez kwoty podatku w żadnym miesiącu w danym kwartale lub poprzedzających go czterech kwartałach, nie przekroczyła kwoty 50 000 zł.

Planuje się, że projektowane zmiany wejdą w życie 1 stycznia 2017 r.

Obowiązek składania deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej

Proponuje się także - poprzez dodanie ust. 11b - wprowadzenie obowiązku składania deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Zasady składania deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej zostały określone w przepisach Ordynacji podatkowej. Powszechny obowiązek składania przez podatników deklaracji w formie elektronicznej zostanie wprowadzony od 1 stycznia 2018 r., z tym, że w odniesieniu do części podatników taki obowiązek zostanie wprowadzony od 1 stycznia 2017 r. Do składania deklaracji w tej formie od 1 stycznia 2017 r. będą obowiązani następujący podatnicy:

1. obowiązani do zarejestrowania się jako podatnicy VAT UE,
2. będący dostawcami towarów lub świadczącymi usługi, dla których podatnikiem jest nabywca zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 7 i 8, oraz nabywcami tych towarów lub usług,
3. obowiązani, zgodnie z art. 45ba ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych lub art. 27 ust. 1c ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, do składania deklaracji, informacji oraz rocznego obliczenia podatku za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Wprowadzenie obowiązku składania deklaracji za pomocą środków elektronicznej zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej jest możliwe z uwagi na większe upowszechnienie takiego rodzaju środków komunikacji.

Przepisy przejściowe

Przepisy dotyczące likwidacji rozliczeń za okresy kwartalne i obowiązku składania tych deklaracji drogą elektroniczną, jak również obowiązku składania za pomocą środków komunikacji elektronicznej informacji podsumowujących za okresy miesięczne będą stosowane począwszy od rozliczenia za pierwszy okres rozliczeniowy 2017 r. Jednocześnie przewiduje się, że do rozliczeń poprzedzających pierwszy okres rozliczeniowy w 2017 r. zastosowanie będą miały przepisy w ich dotychczasowym brzmieniu. Oznacza to np., że korekty rozliczeń za okresy poprzedzające 1 stycznia 2017 r. będą składane na zasadach, na jakich wcześniej zostały złożone deklaracje/informacje podsumowujące.

Ponadto, przepisy przejściowe przewidują, że przewidziany w nowym art. 99 ust. 3a pkt 1 brak możliwości stosowania rozliczeń kwartalnych przez podatników noworejestrowanych (rozpoczynających wykonywanie czynności opodatkowanych) w ciągu pierwszych 12 miesięcy tej działalności, będzie miał zastosowanie do podatników, którzy zostali zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni w IV kwartale 2016 r. (po 30 września 2016 r.). Podatnicy ci będą obowiązani do składania miesięcznych deklaracji VAT począwszy od pierwszego okresu rozliczeniowego 2017 r.

Zdaniem ekspertów

W takcie konsultacji społecznych uwagi do projektu, w zakresie kwartalnych rozliczeń, zgłosili Konfederacja LEWIATAN, Fundacja Rozwoju Rynku Finansowego, Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Banków Polskich.

Konfederacja LEWIATAN i Fundacja Rozwoju Rynku Finansowego odnieśli się do likwidacji kwartalnych rozliczeń dla dużych podatników. Ich zdaniem powrót do miesięcznych rozliczeń oznaczać będzie zwiększenie nakładu pracy, a tym samym dodatkowe koszty po stronie przedsiębiorców. Wskazywane przez MF przyczyny likwidacji kwartalnych rozliczeń nie dotyczą dużych podatników oraz podatników z długą historia podatkową, takich którzy nie zalegają w regulowaniu swoich zobowiązań. W opinii Konfederacji LEWIATAN rozwiązanie takie, zwłaszcza w kontekście zarządzania płynnością finansową podatników w sposób zasadniczy, wpłynie niekorzystnie na warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Tym samym zmusi podatników do niewspółmiernego w stosunku do korzyści fiskalnej, zaangażowania środków finansowych, pogarszając płynność finansową. W konsekwencji pogorszeniu ulegnie zdolność inwestycyjna podatnika, a to w rachunku ciągnionym będzie miało skutek w postaci istotnego pomniejszenia wpływów budżetowych. Zdaniem Fundacji Rozwoju Rynku Finansowego, proponowana zmiana nie wpłynie na zwiększenie bezpieczeństwa z perspektywy kontroli potencjalnych nadużyć.

Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, również przeciwna miesięcznym rozliczeniom VAT, wyjaśnia, że Jednolity Plik Kontrolny składany jest za okresy miesięczne (organy podatkowe mają więc informacje o obrotach i podatku), zaliczki na podatek wpłacane są miesięcznie (budżet państwa nie poniesie strat) dokumenty od kontrahentów spływają z opóźnieniem (konieczność częstych korekt rozliczeń), miesięczne rozliczenia oznaczają wzrost obowiązków po stronie podatników.

Zdaniem Pracodawców RP, likwidacja możliwości kwartalnego sposobu rozliczeń VAT jest krokiem w tył w stosunku do rozwiązań istniejących w innych państw członkowskich Unii Europejskiej, zwłaszcza tych "konkurencyjnych" względem polski w regionie Europy (np. Czechy lub Niemcy). W opinii Pracodawców wartym rozważania jest niemiecki model rozliczania podatku VAT, w szczególność możliwość odroczenia terminu rozliczenia i płatności podatku o kolejny miesiąc w stosunku do okresu, którego dotyczy rozliczenie.

Związek Banków Polskich także uważa, że likwidacja możliwości składania deklaracji za okresy kwartalne jest nieuzasadniona. Konieczność stosowania miesięcznych okresów rozliczeniowych spowoduje: zmniejszenie okresu, w którym podatnikowi będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego, konieczność częstszego korygowania zamkniętych okresów rozliczeniowych, co z kolei spowoduje znaczne obciążenie operacyjne dla banków oraz konieczność dokonania zmian w systemach informatycznych i procedurach rozliczeniowych (co jest związane również z nowymi obowiązkami w zakresie Jednolitego Pliku Kontrolnego). Zdaniem ZBP dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie obowiązku miesięcznej kalkulacji podatku VAT w oparciu o rzeczywiste obroty (zamiast obecnie płaconych zaliczek) przy jednoczesnym pozostawieniu możliwości składania deklaracji za okresy kwartalne. Alternatywnie ZBP proponuje wprowadzenie kategorii "zaufanych podatników" i zezwolenie im na możliwość kwartalnego rozliczania podatku VAT.

Odpowiedź MF na uwagi

W odpowiedzi na uwagi Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że wprowadzenie przedmiotowych rozwiązań ma na celu przede wszystkim wyeliminowanie procederu polegającego na wykorzystywaniu różnych okresów rozliczeniowych do oszustw podatkowych. Doświadczenie organów skarbowych z przeprowadzonych kontroli wykazuje, że ta forma rozliczeń jest nadużywana przez nieuczciwe podmioty rejestrujące się jako podatnicy VAT, a których celem nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, lecz osiąganie korzyści kosztem budżetu państwa. Podmioty takie wykorzystują różnicę w terminach rozliczeń dostawcy (kwartalne okresy rozliczeń) i odbiorcy (miesięczne terminy rozliczeń i często wnioski o skrócony termin zwrotu podatku), będących ogniwami karuzel. W takich mechanizmach, dostawcy zazwyczaj znikają po miesiącu lub dwóch tzn. przed terminem złożenia deklaracji za ten okres rozliczeniowy (kwartał), nie wywiązując się z obowiązku odprowadzenia podatku z tytułu dokonanej transakcji. Natomiast organy podatkowe często zmuszone są dokonać zwrotu dla nabywcy, który odliczył podatek naliczony, bez możliwości sprawdzenia, czy dostawca rozliczył podatek od wykazanej na fakturze dostawy (zwrot z reguły powinien być dokonany wcześniej niż upłynie termin złożenia deklaracji kwartalnej przez sprzedawcę). Z tego też powodu nawet uzyskanie dostępu do informacji o transakcjach poprzez JPK jest niewystarczające. Nie wydaje się również by konieczność złożenia deklaracji podatkowej za miesiąc zamiast za kwartał (biorąc pod uwagę, że duzi podatnicy zobowiązani są obecnie do wpłacania zaliczek na podatek co miesiąc), stanowiła istotne obciążenie dla przedsiębiorców, tym bardziej, że w obecnych czasach prowadzenie ewidencji księgowych opiera się w przeważającej liczbie przypadków na odpowiednich narzędziach informatycznych. Niezrozumiałe zatem jest również twierdzenie o pogorszeniu płynności finansowej przedsiębiorstw w związku ze stosowaniem rozliczeń kwartalnych.

Dodatkowo MF zauważyło, że oszustwa i nadużycia w podatku VAT nie są jedynie problemem Polski, boryka się z nim bowiem zdecydowana większość państw członkowskich UE. Podejmowane przez te państwa metody eliminowania i ograniczania takich zjawisk i ich negatywnych skutków zależą przy tym od specyfiki występujących w danym państwie procederów z czym związana jest specyfika gospodarki danego państwa i istniejących w nim warunków m.in. dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców.

Z kolei, propozycja wprowadzenia kategorii "zaufanych podatników", w opinii MF, wychodzi poza zakres regulacji objętych niniejszą nowelą i może zostać poddana analizom przy okazji kolejnej nowelizacji przepisów w zakresie VAT.

Ewa Iwan