Podatki 2017. Jednorazowa wartość transakcji a limit płatności gotówkowych

Pojęcie transakcji, o której mowa w art. 15d ustawy o CIT w związku z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w przypadku umów o współpracę/umów ramowych, odnosi się do wartości sprzedaży dokonanej w oparciu o poszczególną fakturę VAT wystawioną w ramach takiej umowy, a nie sumaryczną wartość sprzedaży w okresie obowiązywania umowy o współpracę/umowy ramowej - wyjaśnił Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 16 marca 2017 r., sygn. 1462-IPPB6.4510.6.2017.1.AM.

Z wnioskiem o interpretację przepisów podatkowych zwrócił się przedsiębiorca planujący zawrzeć umowy o współpracy/umowy ramowe z hurtowniami farmaceutycznymi będącymi dostawcą produktów leczniczych, wyrobów medycznych oraz suplementów diety znajdujących się w asortymencie danego dostawcy. Umowy te zawierają ogólne warunki współpracy. W oparciu o tak ustalone warunki współpracy wystawiane będą gotówkowe faktury VAT dokumentujące transakcje sprzedaży poszczególnych produktów leczniczych, wyrobów medycznych lub suplementów diety o wysokości nie przekraczającej 15 000 zł każda.

Jak zaznaczył przedsiębiorca, wartość takich faktur VAT w danym okresie obowiązywania danej umowy ramowej/umowy o współpracy - uwzględniając rozmiar prowadzonej przez niego działalności - z pewnością przekroczy kwotę 15 000 zł. W momencie podpisywania umowy o współpracy/umowy ramowej nie wiadomo jednak, jakie konkretnie produkty lecznicze, wyroby medyczne lub suplementy diety zostaną zakupione w oparciu o poszczególne faktury VAT, a także jaka będzie ich dokładna sumaryczna wartość w okresie obowiązywania umowy. Decyzję w tym zakresie podejmować będzie każdorazowo zarząd wnioskodawcy w oparciu m.in. o popyt na dany produkt leczniczy.

W związku z powyższym przedsiębiorca powziął wątpliwość w zakresie możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty, której zapłata nastąpi w formie gotówkowej, a wynikającej z faktury VAT nieprzekraczającej 15 000 zł, wystawionej przez hurtownię farmaceutyczną w oparciu o umowę o współpracę/umowę ramową, w ramach której łączna wartość wystawionych faktur VAT przekracza wartość 15 000 zł.

Transakcje gotówkowe w kosztach podatkowych

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w wydanej interpretacji indywidualnej wyjaśnił, że stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy.

Zgodnie z treścią art. 15d ust. 1 podatnicy nie zaliczają do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 22 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego.

W ustępie 2 cytowanego powyżej artykułu wskazano, że w przypadku zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego, podatnicy:

1. zmniejszają koszty uzyskania przychodów albo
2. w przypadku braku możliwości zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów - zwiększają przychody

- w miesiącu, w którym została dokonana płatność bez pośrednictwa rachunku płatniczego.

W myśl art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2017 r. dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku gdy:

1. stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
2. jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 zł, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.

Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, jeżeli podatnicy dokonali transakcji z naruszeniem przepisu art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, to do kosztów uzyskania przychodów nie mogą zaliczyć kosztu w tej części, w jakiej płatność została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego.

W przypadku, gdy jednak zaliczyli do kosztów uzyskania przychodu wartość takiej transakcji lub jej część zobowiązani są w miesiącu, w którym została dokonana płatność bez pośrednictwa rachunku płatniczego do:

• zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów albo
• w przypadku braku możliwości zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów -zwiększenia przychodów.

Organ podatkowy zwrócił uwagę na cel wprowadzonych regulacji. Wprowadzenie obowiązku przewidzianego w art. 22 ust. 1 u.s.d.g. ma służyć ochronie interesu publicznego. Ma on zapobiegać niekontrolowanemu przepływowi środków finansowych w gospodarce prywatnej, zwalczając w ten sposób zjawiska patologiczne (np. oszustwa podatkowe, "pranie brudnych pieniędzy", wyłudzanie kredytów). Komentowany obowiązek ma chronić nie tylko interes państwa (interes publiczny), ale także interesy tych podmiotów gospodarczych, które swoją działalność prowadzą w sposób uczciwy i zgodny z prawem. Ustawodawca wyszedł z założenia, iż nie istnieją inne, równie efektywne drogi kontrolowania obrotu gospodarczego niż dokumenty bankowe. W ten sposób wprowadzenie obowiązku przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem rachunków bankowych uzasadniał Trybunał Konstytucyjny. Trybunał odrzucił zarazem zarzuty o niekonstytucyjnym naruszeniu wolności działalności gospodarczej wskutek wprowadzenia komentowanego obowiązku. Zauważył, iż wolność ta nie ma charakteru absolutnego, wskazując na istnienie w szczególności legitymowanego interesu państwa w stworzeniu takich ram prawnych obrotu gospodarczego, by zminimalizować przypadki nierzetelności zarówno w stosunkach między podmiotami gospodarczymi, jak i w wykonywaniu przez te podmioty swych obowiązków publicznych, m.in. obowiązku podatkowego (orzeczenie TK z dnia 26 kwietnia 1995 r., TKK 11/94, OTK 1995, nr 1, poz. 12).

Jak zaznaczył DKIS, wprowadzony z dniem 1 stycznia 2017 r. do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych art. 15d zmierza do powiązania obowiązku dokonywania przez przedsiębiorców płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego - wynikającego z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej - z faktem, że działanie niezgodne z tym przepisem może wywoływać negatywne skutki nie tylko dla pewności obrotu gospodarczego, ale również dla realizacji szerokiego spektrum obowiązków podatkowych, w tym niewykazywania przez przedsiębiorców rzeczywiście osiąganych dochodów z prowadzonej działalności dla celów ich opodatkowania. Wprowadzona zmiana ma na celu ograniczenie zjawiska dokonywania płatności z pominięciem rachunku płatniczego (tak w uzasadnieniu do projektu ustawy druk nr 322).

Jednorazowa wartość transakcji

Jak wynika z powołanych powyżej przepisów, w przypadku każdej transakcji o wartości przekraczającej 15 000 zł istnieje obowiązek dokonywania płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego, przy czym naruszenie tego obowiązku, a więc dokonanie płatności w całości lub w części z pominięciem takiego rachunku oznacza brak możliwości zaliczenia kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca tej transakcji została dokonana z pominięciem rachunku płatniczego. Przepisy wyłączają zatem z kosztów każdą płatność (bez względu na jej wartość - kwotę) dokonaną z pominięciem rachunku bankowego, jeżeli jest dokonywana w ramach transakcji o wartości przekraczającej 15 000 zł.

W związku z powyższym kluczowym jest odkodowanie znaczenia pojęcia „transakcja” oraz „jednorazowa wartość transakcji”.

Zdaniem organu podatkowego, w celu ustalenia znaczenia terminu „jednorazowa wartość transakcji” z uwagi na to, że adresatem normy prawnej jest przedsiębiorca dokonujący i przyjmujący płatności związane z działalnością gospodarczą, w pierwszej kolejności należałoby sięgnąć do definicji zawartych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Powyższe wynika również z faktu, że wprowadzone przepisy podatkowe, określające konsekwencje nieprzestrzegania normy wyrażonej w art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej na gruncie ustaw podatkowych odwołują się wprost do nomenklatury stosowanej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, także w zakresie rozumienia pojęcia „transakcja”.

Zatem, w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej transakcją jest umowa, będąca źródłem stosunku zobowiązaniowego. Przez transakcję należy rozumieć zatem taką czynność prawną (umowę) zawieraną w związku z prowadzoną przez strony działalnością gospodarczą, w wykonaniu której dokonywana jest co najmniej jedna płatność. Wskazany wcześniej przepis nie określa, co może stanowić przedmiot transakcji (umowy), natomiast można przyjąć, że może nim być w szczególności nabycie towaru lub usługi. O przyporządkowaniu płatności do poszczególnych umów (transakcji) decyduje ich cel gospodarczy i zgodny zamiar stron, a nie treść dowodów (dokumentów) księgowych. W konsekwencji, jednorazowa wartość transakcji oznacza ogólną wartość wierzytelności lub zobowiązań, określoną w umowie zawartej między przedsiębiorcami. Przymiot jednorazowości nie odnosi się do liczby płatności, lecz odzwierciedla wymóg powiązania poszczególnych świadczeń w ramach jednego stosunku umownego.

Tożsame stanowisko zostało przedstawione w odpowiedzi Ministerstwa Finansów na interpelację nr 9279 w sprawie wyjaśnienia wątpliwości, dotyczących znowelizowanych przepisów o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustaw o podatku dochodowym, w zakresie określenia limitów płatności gotówkowych z dnia 9 lutego 2017 r.

Takie rozumienie pojęcia „transakcja” znajduje również swój odpowiednik w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. 2016 r., poz. 684), zgodnie z którym transakcja handlowa to umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2 (czyli m.in. przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Liczy się wartość poszczególnych zamówień

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wskazł, że w obrocie gospodarczym występują różnego rodzaju umowy, określane częstokroć mianem umów o współpracę/umów ramowych. Zawarcie umowy o współpracę oznacza, że strony dążą do osiągania wspólnych celów i współdziałania, w zakresie określonym w postanowieniach danego porozumienia. Umowa ramowa określa cele gospodarcze podmiotów chcących nawiązać stosunek gospodarczy, który ma być realizowany za pomocą wielu umów. Umowa ramowa może być zawarta na czas nieokreślony, co niewątpliwie wynika z jej charakteru, który ma na celu określenie zasad współpracy na przyszłość. Dopuszczalność zawierania umów ramowych wynika z ogólnej zasady swobody umów (art. 353.1 ustawy Kodeks cywilny). Umowy te określają warunki udzielania i realizacji zamówień, w tym również ich termin, lecz nie kreują zobowiązania do spełnienia świadczeń o określonej wartości.

W konsekwencji, w przypadku umów o współpracę/umów ramowych przez jednorazową wartość transakcji należy zatem rozumieć wartość poszczególnych zamówień, nie zaś sumę sprzedaży dokonanej w oparciu o umowę ramową.

Jak uznał organ podatkowy, w przypadku zapłaty w formie gotówkowej faktury VAT o wartości nieprzekraczającej 15 000 zł wystawionej przez hurtownię farmaceutyczną - w oparciu o umowę współpracy/umowę ramową, w ramach której łączna wartość wystawionych faktur VAT przekracza wartość 15 000 zł, koszty wynikające z takiej faktury mogą stanowić koszt uzyskania przychodu dla wnioskodawcy w świetle art. 15d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Pojęcie transakcji, o której mowa w art. 15d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w związku z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w przypadku opisanych we wniosku umów o współpracę/umów ramowych, odnosi się do wartości sprzedaży dokonanej w oparciu o poszczególną fakturę VAT wystawioną w ramach takiej umowy, a nie sumaryczną wartość sprzedaży w okresie obowiązywania umowy o współpracę/umowy ramowej - podsumował DKIS.

Janina Orzechowska