Podatek od czynności cywilnoprawnych przy cesji zwrotnej wierzytelności

Jeśli zwrotne przeniesienie wierzytelności nie będzie dokonywane na podstawie odrębnej umowy sprzedaży, ani też nie będzie stanowiło innej czynności cywilnoprawnej wymienionej w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, to nie będzie rodzić skutków na gruncie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Zdarzenie przyszłe

Wnioskodawca jest podmiotem posiadającym siedzibę na terytorium RP, zarejestrowanym jako czynny podatnik podatku od towarów i usług. Wnioskodawca jest spółką osobową (jawną), której wspólnikami są wyłącznie podmioty podlegające opodatkowaniu od całości swoich dochodów na terytorium Polski – zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Wnioskodawca zajmuje się m.in. windykacją wierzytelności oraz w przeszłości nabywał portfele przeterminowanych wierzytelności wynikających z umów pożyczek (kredytów konsumenckich) udzielonych przez inne, polskie podmioty, w celu ich windykacji i czerpania zysków z tej windykacji. Wierzytelności te przysługują wobec dłużników będących polskimi osobami fizycznymi.

Wnioskodawca zdołał zwindykować znaczną część spośród nabytych przez siebie wierzytelności z tytułu kredytów konsumenckich, jednakże części tych wierzytelności nie udało się zwindykować, a dalsze działania w tym celu Wnioskodawca uznał za nieopłacalne.

W związku z tym, Wnioskodawca planuje zbycie (odsprzedaż) części nabytych wierzytelności innym podmiotom. Zbyte wierzytelności od momentu cesji stanowić będą własność ich nabywców, z reguły innych polskich firm windykacyjnych. Dłużnicy zobowiązani będą od momentu cesji do spłaty długu na rzecz nowych wierzycieli.

Umowy cesji, na podstawie których Wnioskodawca zbędzie wierzytelności na rzecz innych podmiotów dotyczą, co do zasady, wierzytelności istniejących w chwili cesji, które nie są objęte żadnymi wadami prawnymi. Ponieważ jednak każda z przyszłych umów cesji obejmować będzie z reguły bardzo wiele, nierzadko tysiące pojedynczych wierzytelności, Wnioskodawca nie jest w stanie wykluczyć, że wśród tych tysięcy wierzytelności nie znajdują się takie, które były już w chwili cesji obarczone wadami prawnymi, z czego Wnioskodawca nie będzie sobie zdawał jednak sprawy w momencie cesji.

Z tego też powodu, umowy cesji na podstawie których Wnioskodawca zbędzie wierzytelności na rzecz innych podmiotów zawierać będą postanowienia dotyczące możliwości tzw. cesji zwrotnej w niektórych przypadkach. Postanowienia te przewidywać będą wymóg dokonania zwrotnego przeniesienia wierzytelności na Wnioskodawcę w przypadku stwierdzenia, już po zawarciu umowy cesji (zwanej dalej również „pierwotną cesją”), że dana wierzytelność nie mogła być prawnie skutecznie przeniesiona albo była obarczona inną wadą prawną uniemożliwiającą lub poważnie utrudniającą jej dochodzenie przez nowego wierzyciela (dalej: „Nabywca”), pod warunkiem, że okoliczność ta istniała już w chwili zawarcia pierwotnej umowy cesji. Uprawnienie do żądania cesji zwrotnej stanowi zabezpieczenie dla Nabywcy, dzięki któremu może on mieć pewność, że nabywa jedynie wierzytelności, które mogą być skutecznie dochodzone. A za te, które okażą się obarczone wadą – otrzyma zwrot zapłaconej ceny (proporcjonalnie przypadającej na daną wierzytelność). Uprawnienie to nie przysługuje Nabywcy w każdym przypadku.

W szczególności nieskuteczność windykacji nie uprawnia Nabywcy do żądania cesji zwrotnej. Uprawnienie to przysługuje Nabywcy tylko w przypadku kwalifikowanych okoliczności, które – gdyby były znane w chwili cesji – powodowałyby, że do cesji danej wierzytelności nigdy by nie doszło. Uprawnienie do żądania przez Nabywcę cesji zwrotnej ma więc charakter zbliżony do odstąpienia od umowy cesji, ale tylko w zakresie niektórych spośród objętych pierwotną umową cesji wierzytelności. Z perspektywy Wnioskodawcy przyznanie Nabywcy uprawnienia do dokonania cesji zwrotnej stanowi element pozwalający na wynegocjowanie wyższej ceny za zbywane wierzytelności. Okoliczności, uprawniające Nabywcę do żądania cesji zwrotnej dotyczą bowiem znikomej części całego portfela wierzytelności. Gwarancja ewentualnej cesji zwrotnej jest więc dla Wnioskodawcy znikomym kosztem w porównaniu do uzyskanej wyższej ceny za portfel wierzytelności. Okoliczności, które uprawniać będą Nabywcę wierzytelności do żądania jej zwrotnego przeniesienia na Wnioskodawcę to w szczególności sytuacje, gdy w chwili zawarcia umowy cesji:

• wierzytelność nie istniała albo nie przysługiwała wobec wskazanego dłużnika (np. sytuacje, gdy doszło do oszustwa kredytowego),

• wierzytelność została potrącona przez dłużnika, czego Wnioskodawca nie był świadomy,

• wierzytelność była obciążona lub ograniczona prawem osoby trzeciej,

• wierzytelność z jakiegokolwiek powodu nie była wymagalna,

• wierzytelność nie została uprzednio skutecznie przeniesiona na Wnioskodawcę,

• dłużnik nie żył w chwili cesji,

• przed zawarciem umowy cesji została ogłoszona upadłość dłużnika,

• wierzytelność powstała w wyniku czynu zabronionego,

• dłużnik w chwili zawarcia umowy cesji był osobą ubezwłasnowolnioną.

W przypadku stwierdzenia, że dana wierzytelność spełnia powyższe kryteria Nabywca będzie mógł żądać od Wnioskodawcy, aby zwrócił Nabywcy część wynagrodzenia otrzymanego w ramach umowy cesji – przypadającego na daną wierzytelność. Nabywca przeleje wówczas wierzytelność z powrotem na Wnioskodawcę (chyba, że nie będzie to prawnie dopuszczalne). Uprawnienie do żądania dokonania cesji zwrotnej przysługiwać będzie Nabywcy wierzytelności przez określony czas po zawarciu umowy cesji – z reguły przez okres 24 miesięcy. W przypadku, gdy cesja zwrotna wierzytelności nie będzie dopuszczalna prawnie Wnioskodawca będzie zobowiązany do zwrotu odpowiedniej kwoty otrzymanej za daną wierzytelność do Nabywcy, nawet jeśli nie dojdzie do zwrotnego przeniesienia wierzytelności na Wnioskodawcę.

Należy podkreślić, że uprawnienie do żądania cesji zwrotnej przysługiwać będzie Nabywcy wierzytelności wprost na podstawie pierwotnej umowy cesji i dokonywane będzie w ramach tej pierwotnej umowy cesji. Cesja zwrotna, co do zasady, powinna być stwierdzona pismem, tj. dokumentem potwierdzającym dokonanie przez Wnioskodawcę zwrotu części wynagrodzenia otrzymanego przy pierwotnej cesji na rzecz Nabywcy oraz potwierdzającym transfer określonej wierzytelności przez Nabyw...