Opodatkowanie PIT przychodów ze źródeł nieujawnionych

Jeśli źródło przychodów nie zostanie ustalone, wówczas przychody te jako przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzące ze źródeł nieujawnionych zostaną opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym w wysokości 75% podstawy opodatkowania.

Od 1 stycznia 2016 r. obowiązują przepisy ustawy z 16 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy – Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2015 r., poz. 251), regulującej zagadnienia opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, a stanowiącej nowelizację ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm., dalej: ustawa o PIT) oraz ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 613, z późn. zm., dalej: O.p.).

Przyjęcie nowych rozwiązań było konieczne w związku z wyrokami Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2013 r., sygn. akt SK 18/09, oraz z 29 lipca 2014 r., sygn. akt P 49/13 , w których za niezgodne z Konstytucją RP zostały uznane art. 20 ust. 3 ustawy o PIT i art. 66 § 4 O.p., regulujące zasady opodatkowanie przychodów z tzw. nieujawnionych źródeł stawką 75%.

Wprowadzenie domniemania dotyczącego pochodzenia przychodów

Zgodnie z art. 2. ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Od 1 stycznia 2016 r. wprowadzony został zapis do ustawy o PIT, który w sposób istotny zmienił pozycję podmiotu, który powoływałby się na to, że jego przychody zostały osiągnięte z czynności tego rodzaju, a co za tym idzie – nie ma do nich zastosowania ustawa o PIT. W art. 2 ust. 6 ustawy o PIT wprowadzono bowiem domniemanie, że w razie braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że przychody pochodzą z czynności, które mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Tym samym ciężar dowodu, że przychody, które nie znalazły pokrycia w ujawnionych źródłach, pochodzą z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, spoczywać będzie na podatniku.

Jeśli nie będzie on w stanie tego udowodnić, wówczas organ podatkowy będzie dążył do ustalenia źródła przychodów, z którego zostały osiągnięte nieopodatkowane przychody, a w sytuacji gdy nie będzie to możliwe, ustali podatek od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych.

Kwalifikacja przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych

Zgodnie z dodanym do art. 20 ustawy o PIT ustępem 1b za przychody z innych źródeł uważa się także przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzące ze źródeł nieujawnionych.

W myśl art. 25b ust. 1 ustawy o PIT za przychody te uważa się przychody:

• nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach obejmujące przychody ze źródeł wskazanych przez podatnika, ujawnione w nieprawidłowej wysokości,
• ze źródeł nieujawnionych obejmujące przychody ze źródeł niewskazanych przez podatnika i nieustalonych przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej

– w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi, uzyskanymi przed poniesieniem tego wydatku.

Kwota wydatków a kwota przychodów

Jak wynika z wyżej wskazanego przepisu, aby organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe w sprawie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, kwoty wydatków muszą być wyższe niż kwota przychodów.

Za wydatek, zgodnie z art. 25b ust. 2 ustawy o PIT, uznaje się zaś wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków, w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki.

Natomiast przychody, które organ podatkowy bierze pod uwagę, mogą być przychodami:

1. opodatkowanymi lub
2. nieopodatkowanymi.

Ciężar dowodu wykazania tych przychodów spoczywa na podatniku, przy czym zasady tej nie stosuje się do przychodów opodatkowanych lub nieopodatkowanych, które są znane organowi podatkowemu z urzędu lub są możliwe do ustalenia przez ten organ na podstawie chociażby danych zgromadzonych ze składanych przez podatnika zeznań rocznych. W odniesieniu zaś do tych przychodów, co do których nastąpiło przedawnienie zobowiązania podatkowego, wystarczające jest, aby podatnik jedynie uprawdopodobnił ich uzyskanie.

Za przychody (dochody) opodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, spełniające łącznie następujące warunki:

• ich pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania,
• jest możliwe określenie lub ustalenie zobowiązania podatkowego w odniesieniu do wartości, które mają wpływ na ustalenie takiego zobowiązania, albo zobowiązanie takie zostało określone lub ustalone, albo zostały zgłoszone do opodatkowania.

Natomiast za przychody (dochody) nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania oraz które:

1. były wolne od podatku lub zwolnione od opodatkowania na podstawie przepisów ustawy o PIT lub przepisów odrębnych ustaw albo
2. nie podlegały opodatkowaniu na podstawie przepisów ustawy o PIT lub przepisów odrębnych ustaw, albo
3. były objęte obowiązkiem podatkowym w zakresie właściwego podatku, jednak zobowiązanie podatkowe nie powstało albo wygasło wskutek:
   • zaniechania poboru podatku,
   • umorzenia zaległości podatkowej,
   • zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku,
   • przedawnienia.

Powstanie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych – jak stanowi art. 25c ustawy o PIT – powstaje na ostatni dzień roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.

Oznacza to, że pod uwagę będzie tu brany 31 grudnia tego roku, w którym kwota wydatków przekroczyła kwotę przychodów. Od tego też dnia będzie liczony okres przedawnienia zobowiązania podatkowego z tytułu takich przychodów. Zgodnie bowiem z art. 68 § 4a O.p. zobowiązanie podatkowe z tytułu opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie.

Stawka podatku

W przypadku gdy w postępowaniu zostanie ustalone źródło pochodzenia nieujawnionych uprzednio przychodów i ich wysokość, przychody te będą opodatkowane zgodnie z zasadami obowiązującymi w odniesieniu do tego źródła przychodów. Oczywiście podatnik musi liczyć się tu także z koniecznością zapłaty odsetek od zaległości podatkowej oraz poniesieniem sankcji karno-skarbowych.

Jeśli zaś źródło tych przychodów nie zostanie ustalone, wówczas przychody te jako przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych zostaną opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym w wysokości 75% podstawy opodatkowania.

Izabela Rutkowska