Odsetki ustawowe w 2022 r. – 9,50%, 11,50%, 14% czy 16%?

W transakcjach handlowych wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe. Podstawą do obliczenia odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia 1 lipca do 31 grudnia 2022 r., jest wysokość procentowej stopy referencyjnej NBP, która na dzień 1 lipca br. wynosi 6%. Zatem, od tego dnia odsetki te wynoszą 14% - w przypadku transakcji z podmiotem publicznym będącym podmiotem leczniczym, a 16% - w przypadku transakcji z innym podmiotem.

Rada Polityki Pieniężnej, po posiedzeniu w dniu 8 czerwca 2022 r., podjęła decyzję o podwyższeniu stopy referencyjnej NBP o 0,75 pkt proc., tj. do poziomu 6,00%. Uchwała RPP w tej sprawie weszła w życie 9 czerwca br. Od tego dnia zmieniły się również stawki odsetek ustawowych wynikających z Kodeksu cywilnego.

I tak, zgodnie z komunikatem prasowym z posiedzenia RPP od 9 czerwca br. stopy procentowe NBP wynoszą:

• stopa referencyjna 6,00% w skali rocznej;
• stopa lombardowa 6,50% w skali rocznej;
• stopa depozytowa 5,50% w skali rocznej;
• stopa redyskonta weksli 6,05% w skali rocznej;
• stopa dyskontowa weksli 6,10% w skali rocznej.

Przypomnijmy, że od 2016 roku, zgodnie z ustawą z 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1830), która wdrożyła dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z 16 lutego 2011 r. ws. zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, wysokość odsetek ustawowych zależy od tego, z jakiego tytułu są one naliczane.

Odsetki ustawowe

Odsetki, w tym odsetki ustawowe, mogą stanowić:

• wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, albo
• formę odszkodowania za zwłokę w spełnieniu świadczeń pieniężnych.

Do 31 grudnia 2015 r. mieliśmy:

• odsetki ustawowe, które były uregulowane w Kodeksie cywilnym, a dotyczące zarówno sytuacji, gdy były należne od sumy pieniężnej, jak i za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. W obu przypadkach obowiązywała ta sama stawka tych odsetek, określana w rozporządzeniu Rady Ministrów. Na 31 grudnia 2015 r. wynosiła ona 8% w stosunku rocznym,
• odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, o których była mowa w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Odsetki te były ustalane w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie art. 56 § 1 Ordynacji podatkowej, co oznaczało, że wynosiły dokładnie tyle, ile odsetki od zaległości podatkowych. Na 31 grudnia 2015 r. było to 8% w stosunku rocznym (czyli identycznie jak w przypadku odsetek ustawowych uregulowanych w Kodeksie cywilnym). Stawka ta była jednak ogłaszana nie w rozporządzeniach Rady Ministrów, lecz obwieszczeniach Ministra Finansów.

Od 1 stycznia 2016 r. wprowadzone zostały zarówno nowe zasady ustalania odsetek ustawowych, jak również dokonano zmiany w ich nazewnictwie. Obecnie mamy więc:

• odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej,
• odsetki ustawowe za opóźnienie,
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Nadal dwa pierwsze rodzaje odsetek ustawowych są uregulowane w Kodeksie cywilnym, a odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – w ustawie z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Co istotne, trzeba wiedzieć, że przepisy tej ustawy stanowią lex specialis wobec uregulowań Kodeksu cywilnego. Jest to wyraźnie wskazane w art. 4a ww. ustawy, który stanowi, że do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Oznacza to tyle, że w przypadku opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, należy stosować przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, a nie przepisy Kodeksu cywilnego.

Odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej

Zgodnie z art. 359 § 1 K.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Dalsze przepisy stanowią, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona (czyli nie wynika na przykład z umowy), należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

Odsetki ustawowe za opóźnienie

Odsetki te są naliczane za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. I tak, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, w oparciu o postanowienia art. 481 § 1 K.c., wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Tu także, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, ale już nie 3,5, jak to ma miejsce w przypadku odsetek ustawowych należnych od sumy pieniężnej, lecz 5,5 punktów procentowych.

Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie). W przypadku jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Ważne.
Nową wysokość odsetek stosuje się od dnia wejścia w życie uchwały Rady Polityki Pieniężnej ustalającej zmianę wysokości stopy referencyjnej. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych w którym tylko potwierdza, z opóźnieniem w stosunku do uchwały RPP, wysokość tych odsetek. 

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Ten rodzaj odsetek może być naliczany przez wierzyciela dłużnikowi, który opóźnił się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, przy czym transakcja miała charakter transakcji handlowej. Przez taką transakcję, zgodnie z postanowieniami art. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, rozumie się umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony tej umowy, enumeratywnie wymienione w art. 2 tej ustawy (czyli między innymi przedsiębiorcy lub osoby wykonujące wolny zawód), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych:

• w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym - odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych,
• w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym - odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych.

Ważne. 
Zgodnie z art. 11b i 11c ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

1. 1 stycznia - do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;
2. 1 lipca - do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Minister właściwy do spraw gospodarki ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Warto wiedzieć, że wierzycielowi, który nabył prawo do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, równowartość kwoty:

1. 40 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
2. 70 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
3. 100 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.

Równowartość kwoty rekompensaty jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.

Kwoty te stanowią rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Roszczenie o rekompensatę nie może być zbyte.

Ponadto, oprócz kwoty rekompensaty, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę. Uprawnienie to wynika z art. 10 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Reasumując: od 1 stycznia 2016 r. wysokość odetek ustawowych zależy od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i liczby punktów procentowych określonej w przepisach Kodeksu cywilnego lub ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

W związku z tym, że stopa referencyjna:

• od 5 marca 2015 r. do 17 marca 2020 r. wynosiła 1,5%,
• od 18 marca do 8 kwietnia 2020 r. wynosiła 1%,
• od 9 kwietnia do 28 maja 2020 r. wynosiła 0,5%,
• od 29 maja 2020 r. do 6 października 2021 r. wynosiła 0,1%,
• od 7 października do 3 listopada 2021 r. wynosiła 0,5%,
• od 4 listopada do 8 grudnia 2021 r. wynosiła 1,25%,
• od 9 grudnia 2021 r. do 4 stycznia 2022 r. wynosiła 1,75%,
• od 5 stycznia do 8 lutego 2022 r. wynosiła 2,25%,
• od 9 lutego do 8 marca 2022 r. wynosiła 2,75%,
• od 9 marca do 6 kwietnia 2022 r. wynosiła 3,5%,
• od 7 kwietnia do 5 maja 2022 r. wynosiła 4,5%,
• od 6 maja do 8 czerwca 2022 r. wynosiła 5,25%,
• od 9 czerwca 2022 r. wynosi 6%,

do tej wartości zostanie dodane:

• 3,5 punktów procentowych w przypadku odsetek od sumy pieniężnej (art. 359 § 2 k.c.),
• 5,5 punktów procentowych w przypadku odsetek za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 2 k.c.),

to wysokość odsetek ustawowych wynikających z Kodeksu cywilnego wynosi odpowiednio:

od 1 stycznia do 17 marca 2020 r.:

• 5% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 7% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 18 marca do 8 kwietnia 2020 r.:

• 4,5% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 6,5% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 9 kwietnia do 28 maja 2020 r.:

• 4% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 6% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 29 maja 2020 r. do 6 października 2021 r.:

• 3,6% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 5,6% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 7 października do 3 listopada 2021 r.:

• 4% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 6% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 4 listopada do 8 grudnia 2021 r.:

• 4,75% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 6,75% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 9 grudnia 2021 r. do 4 stycznia 2022 r.:

• 5,25% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 7,25% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 5 stycznia do 8 lutego 2022 r.:

• 5,75% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 7,75% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 9 lutego do 8 marca 2022 r.:

• 6,25% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 8,25% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 9 marca do 6 kwietnia 2022 r.:

• 7% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 9% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 7 kwietnia do 5 maja 2022 r.:

• 8% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 10% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 6 maja do 8 czerwca 2022 r.:

• 8,75% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 10,75% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego;

od 9 czerwca 2022 r.:

• 9,5% – odsetki od sumy pieniężnej,
• 11,5% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

Natomiast wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych:

od 1 lipca 2020 r. do 31 grudnia 2021 r., z uwagi na fakt, że stopa referencyjna na dzień 1 lipca 2020 r., a następnie na dzień 1 stycznia 2021 r. i na dzień 1 lipca 2021 r., wynosiła 0,1%, to:

1. 8,1% (tj. 0,1% + 8 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym;
2. 10,1% (tj. 0,1% + 10 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

od 1 stycznia do 30 czerwca 2022 r., ponieważ stopa referencyjna na dzień 1 stycznia 2022 r. wynosiła 1,75%, to:

1. 9,75% (tj. 1,75% + 8 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym;
2. 11,75% (tj. 1,75% + 10 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

od 1 lipca do 30 grudnia 2022 r., ponieważ stopa referencyjna na dzień 1 lipca 2022 r. wynosi 6%, to:

1. 14% (tj. 6% + 8 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym;
2. 16% (tj. 6% + 10 punktów procentowych) w stosunku rocznym - w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

Co potwierdza obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 27 czerwca 2022 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M.P. poz. 636).

Redakcja podatki.biz