Odpowiedzialność pełnomocnika za zaległości podatkowe VAT mocodawcy

Na podstawie art. 96 ust. 4b ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm., dalej: ustawa o VAT) w przypadku zarejestrowania podatnika, którego zgłoszenie rejestracyjne zostało złożone przez pełnomocnika, pełnomocnik odpowiada solidarnie wraz z zarejestrowanym podatnikiem do kwoty 500 000 zł za zaległości podatkowe podatnika powstałe z tytułu czynności wykonanych w ciągu 6 miesięcy od dnia zarejestrowania podatnika jako podatnika VAT czynnego. Dotyczy to zgłoszeń rejestracyjnych złożonych od 1 stycznia 2017 r.

Zgodnie z art. 96 ust. 4c ustawy o VAT powyższa zasada nie znajdzie zastosowania w sytuacji, gdy powstanie zaległości podatkowej nie wiązało się z uczestnictwem w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej.

Odpowiedzialność solidarna pełnomocnika

Odpowiedzialność solidarna obejmuje pełnomocnika, którym w myśl art. 138b ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 201, z późn. zm.) może być każda osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Zakres podmiotowy odpowiedzialności nie ogranicza się więc do kręgu profesjonalnych pełnomocników. Odpowiedzialność poniesie także np. członek rodziny, sąsiad składający zgłoszenie rejestracyjne za podatnika. Dla odpowiedzialności nie ma też znaczenia, czy jest to pełnomocnictwo szczególne (we wskazanej sprawie podatkowej), czy ogólne (we wszystkich sprawach podatkowych). W związku z tym każdy pełnomocnik, który złoży zgłoszenie rejestracyjne podatnika, może ponieść odpowiedzialność niezależnie od kwalifikacji, rodzaju umocowania oraz sfery działania – prywatnej bądź zawodowej.

Uregulowanie to najsilniej oddziaływać będzie na profesjonalnych pełnomocników, na co zwrócił uwagę Ośrodek Badań i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych w opinii dotyczącej wprowadzenia do polskiego ustawodawstwa solidarnej odpowiedzialności pełnomocników. Wskazano, że omawiane zapisy są mocno restrykcyjne dla radców prawnych. Pełnomocnik z zasady nie powinien ponosić odpowiedzialności za działania mocodawcy, tym bardziej że nie ma on na nie z reguły żadnego wpływu. W nowej rzeczywistości prawnej pełnomocnik staje się osobą odpowiedzialną za zobowiązania podatkowe mocodawcy, ponieważ świadczył na jego rzecz czysto techniczną czynność.

Rozwiązaniem sprawiedliwszym byłaby odpowiedzialność subsydiarna, którą ponosiłby pełnomocnik, gdyby wyegzekwowanie zobowiązania podatkowego VAT od mocodawcy okazałoby się niemożliwe.

Zakres podmiotowy art. 96 ust. 4b ustawy o VAT nie obejmuje pełnomocników, którzy złożyli zgłoszenie rejestracyjne podatnika VAT zwolnionego. Nawet gdy zarejestrowany „vatowiec” zwolniony zrezygnuje ze zwolnienia lub utraci prawo do niego albo podejmie wykonywanie czynności opodatkowanych, solidarna odpowiedzialność się nie pojawi.

Uniknięcie solidarnej odpowiedzialności

Sposobem uniknięcia przez pełnomocnika solidarnej odpowiedzialności jest ograniczenie się przez niego do przygotowania dokumentów rejestracyjnych. Podatnik samodzielnie będzie podpisywać i składać stosowne formularze w urzędzie skarbowym sporządzone uprzednio przez swego pełnomocnika. Zabieg taki stanowi skuteczny sposób na ominięcie sankcji z ww. przepisu, jest jednak wypaczeniem idei pełnomocnictwa. Reakcją Krajowej Rady Radców Prawnych na omawiany przepis było zalecenie z 21 grudnia 2016 r., by w przyjmowanych pełnomocnictwach z klientami zaznaczać wyraźnie, że nie obejmuje ono rejestracji klienta jako podatnika VAT.

Okolicznością zwalniającą pełnomocnika od solidarnej odpowiedzialności jest nieuczestniczenie w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej. Ustawodawca nie wyjaśnia jednak, kiedy stan taki ma miejsce. Nie określono, czy uczestnictwo w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej dotyczy jedynie przypadków celowego zaniżania przez podatnika podatku należnego lub kwoty zobowiązania podatkowego, zawyżania podatku naliczonego, zwrotu lub kwoty do przeniesienia i przywłaszczenie podatku należnego pobranego w cenie, czy każde wynikające z błędu lub wątpliwości interpretacyjnych zaniżenie podatku należnego, kwoty zobowiązania podatkowego, zawyżenie podatku naliczonego, zwrotu lub kwoty do przeniesienia. Każdy z powyższych przypadków skutkuje odniesieniem korzyści majątkowej, której organ skarbowy przypisać może celowość.

Domniemanie winy

W uzasadnieniu projektu zmian do ustawy o VAT wprowadzającym solidarną odpowiedzialność pełnomocnika jako jedyny przykład okoliczności zwalniającej pełnomocnika od solidarnej odpowiedzialności podano niebranie udziału w oszustwie podatkowym. Nie da się więc wykluczyć, że nierzetelne rozliczanie podatku obejmuje też nieprawidłowości w rozliczeniach będące skutkiem błędów.

Kwestia ta poruszona została w odpowiedzi na interpelację poselską z 8 marca 2017 r. w sprawie odpowiedzialności za zobowiązania VAT podatnika. W piśmie PT3.054.3.2017.LPJ.136 z 23 marca 2017 r. Minister Finansów wskazuje, że stwierdzenie uczestniczenia w nierzetelnym rozliczaniu podatku opiera się „na obiektywnych przesłankach” i „nie ma charakteru uznaniowego”. Sformułowania takie wskazywałyby, że powinny to być niezaprzeczalne dowody. Jednak w dalszej części wywodu Minister temu – i samemu sobie – zaprzecza, stwierdzając, że „organy skarbowe nie będą miały obowiązku wykazać, że pełnomocnik posiadał wiedzę o nierzetelnym rozliczaniu podatnika, którego zarejestrował”. Czyli zakładają one, że pełnomocnik wiedzą taką dysponował, a jeżeli twierdzi inaczej, będzie musiał to udowodnić. Jest to więc domniemanie winy.

Minister nie zgodził się zarzutem, że pełnomocnik nie ma możliwości wpływania na działania mocodawcy po dokonaniu rejestracji. Jego zdaniem profesjonalny pełnomocnik powinien weryfikować swojego klienta na etapie przygotowywania zgłoszenia rejestracyjnego, np. na podstawie informacji z rejestru dłużników. Podejście takie jest przejawem tendencji do wyręczania organów podatkowych przez uczestników obrotu gospodarczego (patrz: Odpowiedzialność nabywcy za długi podatkowe VAT dostawcy) i związane z nimi podmioty w walce z nieuczciwymi podatnikami.

Skutkiem (niezamierzonym, mam nadzieję) omawianej regulacji może być dyskryminacja podmiotów zagranicznych mających zamiar rozpocząć działalność w Polsce. Pełnomocnicy, nie posiadając możliwości weryfikacji zagranicznego klienta, nie będą chcieli podejmować ryzyka poniesienia odpowiedzialności za ewentualne przyszłe zaległości podatkowe mocodawcy, nie mając żadnego wpływu na ich powstanie. Brak wpływu może być tym bardziej prawdopodobny, jeżeli zakres pełnomocnictwa ograniczał się do czynności rejestracji na potrzeby VAT lub obejmując wszelkie czynności związane z powołaniem nowego bytu prawnego, pełnomocnictwo zostało wypowiedziane po dokonaniu rejestracji tego podmiotu.

Adam Okonkwo