08.08.2017

Solidarna odpowiedzialność nabywców określonych towarów wprowadzona została do ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221, z późn. zm.) w październiku 2013 r. Towary wobec, których ma zastosowanie wymienione zostały w załączniku nr 13. Są to tzw. towary wrażliwe.

Odpowiedzialność solidarna obejmowała głównie wyroby stalowe, paliwa silnikowe oraz oleje opałowe. Od 1 lipca 2015 r. załącznik rozszerzono o:

• materiały do drukarek,
• niektóre metale szlachetne oraz części biżuterii i wyrobów jubilerskich,
• cyfrowe aparaty fotograficzne.

Od 1 stycznia 2017 r. usunięto metale szlachetne oraz wyroby z nich (poddane procedurze odwrotnego obciążenia), dodano folie typu stretch i komputerowe twarde dyski.

Zgodnie z art. 105a ust. 1 ustawy o VAT podatnik, na rzecz którego dokonano dostawy towarów wymienionych w załączniku nr 13, odpowiada solidarnie wraz z ich dostawcą za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz tego podatnika. Odpowiedzialność podatkowa nabywcy znajduje zastosowanie w odniesieniu do transakcji łącznie spełniającej dwie cechy:

• wartość netto tych towarów nabytych od jednego podatnika dokonującego ich dostawy w danym miesiącu przekroczy wartość 50 000 zł,
• w momencie dokonania dostawy tych towarów nabywca wiedział lub miał uzasadnione podstawy do przypuszczeń, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną przez niego dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego. Ustawodawca przyjmuje to domniemanie, jeżeli okoliczności towarzyszące dostawie lub warunki na jakich została dokonana odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w których cena za dostarczone towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej. Możliwe jest ono do obalenia dowodem przeciwnym. Organ skarbowy nie będzie więc miał podstaw do zarzucenia nabywcy stosowania ceny niższej od rynkowej, gdy ten wykaże, że odbieganie warunków, na jakich dokonano dostawy nie miało wpływu na brak zapłaty VAT. Może tak być np. gdy nabywca korzysta z udzielonego przez sprzedawcę rabatu handlowego z tytułu zakupu szczególnie dużej partii towaru, natychmiastowej płatności itp.

Zgodnie z art. 105a ust. 3 ustawy o VAT odpowiedzialność solidarna nie powstaje w przypadku, gdy nabycie nastąpiło w określonych miejscach (na stacjach benzynowych lub stacjach gazu płynnego do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających je do ich napędu), określony sposób (dostawy dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych). Nie zaistnieje ona też gdy powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestniczeniem dostawcy w nierzetelnym rozliczaniu podatku dla odniesienia korzyści majątkowej o ile w związku z dokonaniem dostawy spełnione są łącznie poniższe warunki:

• podmiot dokonujący dostawy tych towarów na dzień jej wykonania znajdował się w wykazie dostawców towarów którzy złożyli kaucję gwarancyjną opublikowanym w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów,
• wysokość kaucji gwarancyjnej była odpowiednia i wynosiła na dzień dokonania dostawy minimum jedną piątą kwoty podatku należnego przypadającej na dostawy towarów dokonane w danym miesiącu na rzecz danego podatnika lub kaucja wyniosła 3 000 000 zł.

Podstawą objęcia nabywcy odpowiedzialnością solidarną jest wyłącznie zaległość podatkowa wynikająca z niezapłaconego przez dostawcę podatku. Jest to więc podatek wynikający z deklaracji podatkowej lub decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego, jeżeli naczelnik urzędu skarbowego określi je w innej wysokości. Na ich podstawie zostanie wystawiony tytuł wykonawczy. Nie będzie więc możliwe orzeczenie odpowiedzialności solidarnej w przypadku gdy dostawca wykaże w rozliczeniu kwotę zwrotu różnicy podatku, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku, o której mowa w art. 87 ust.1 ustawy o VAT.

Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 7 stycznia 2014 r. ILPP5/443-214/13-2/KG potwierdziła, że zakup od dostawcy wymienionego w wykazie podmiotów dokonujących dostawy towarów wrażliwych, które złożyły kaucję gwarancyjną odpowiadającą limitowi określonemu w ustawie o VAT nie spowoduje odpowiedzialności za zaległości w VAT sprzedawcy. Potwierdzono też, że nabywca towarów wrażliwych może odpowiadać solidarnie wyłącznie za zobowiązania podatkowe swego bezpośredniego dostawcy. Nie odpowiada za zaległości z tytułu dostawy na wcześniejszych etapach obrotu. Ponadto zwrócono uwagę, że przedsiębiorca nie jest zobowiązany do przechowywania wydruków ze strony internetowej wykazu podmiotów, które złożyły kaucję gwarancyjną. Przepisy nie nakładają takiego obowiązku. Jednak dla uniknięcia sporów co do figurowania dostawcy w wykazie warto by podatnik przechowywał takie wydruki albo cyfrowy zapis wykazu. To korzystne dla podatników stanowisko, nie usuwa wątpliwości czy instytucja solidarnej odpowiedzialności pozostaje w zgodzie ze zdrowymi regułami prowadzenia biznesu i porządkiem demokratycznym.

Największym problemem dla odpowiadających solidarnie jest ryzyko, na które są narażeni. Pomimo, dokonania płatności z VAT na rzecz kontrahenta działalność gospodarcza obciąża możliwość odpowiedzialności za cudze długi. Stan taki może doprowadzić do tego, iż uczciwi podatnicy operujący w sferze handlu towarami wrażliwymi będą rozważać zmianę profilu działalności lub przeniesienie jej za granicę a oszuści podatkowi bez trudu znajdą inne branże nie objęte odpowiedzialnością solidarną. Odpowiedzialność solidarna wiąże się z też z problemami administracyjnymi dla podatników, zmuszając ich do wnikliwego weryfikowania kontrahenta i warunków transakcji, porównywania z warunkami rynkowymi. Pochłania to czas i generuje koszty, co jest sprzeczne z celem działalności gospodarczej. Ustawodawca poszedł najprostszą i niestety najmniej efektywną drogą i zamiast doskonalenia prawa w sposób nieobciążający podatników nałożono na nich nowe obowiązki. Skoro z wykrywaniem oszustów nie radzą sobie wyszkolone, wyposażone w odpowiednie instrumenty organy państwa to mało prawdopodobne, że z zadaniem tym poradzi sobie zwykły uczciwy podatnik.

W skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego wniosku grupa posłów do Sejmu ubiegłej kadencji zarzuciła instytucji odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania VAT niezgodność z kilkoma normami ustawy zasadniczej. Trybunał postanowieniem z lutego 2015 r. umorzył postępowanie z powodu wygaśnięcia mandatów dwóch z wnioskodawców co skutkowało brakiem legitymacji prawnej tej grupy parlamentarzystów do wystąpienia z wnioskiem. Szkoda, że przez ich niedopatrzenie proceduralne Trybunał nie mógł wypowiedzieć się w tej istotnej kwestii.

Adam Okonkwo