NSA: Racja w sporze wystarcza do zwrotu pieniędzy mimo upływu terminu

Narusza zasadę zaufania do organów państwa wywodzoną z art. 2 Konstytucji działanie organów polegające na wszczęciu postępowania dotyczącego kwoty należności celnych, określeniu decyzją tych należności, jako kwoty długu celnego do zapłaty, spieranie się o nie ze Spółką w postępowaniu celnym i sądowoadministracyjnym przez okres dziewięciu lat zwieńczonym sukcesem zobowiązanej w postaci uchylenia decyzji określającej dług celny i odmowa zwrotu Spółce tych prawnie nienależnych Skarbowi Państwa kwot należności celnych.

Teza

W przypadku prawomocnego orzeczenia o uchyleniu decyzji określającej wysokość należności celnych, decyzji wydanej przez organ celny z urzędu z naruszeniem przepisów prawa, przesłanka „nieprzewidzianych okoliczności", o której mowa w art. 246 § 6 Kodeksu celnego, winna być interpretowana z uwzględnieniem zasady konstytucyjnej zaufania do Państwa i stanowionego przez nie prawa, wywodzonej z zasady demokratycznego państwa prawnego oraz reguły konstytucyjnej wynikającej z art. 77 ust. 1 Konstytucji, gwarantującej każdemu prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Dariusz Dudra (spr.) Sędzia NSA Lidia Ciechomska-Florek Sędzia del. WSA Piotr Kraczowski Protokolant Anna Sobińska po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2019 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej W. Spółki z o.o. w P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 10 lutego 2016 r. sygn. akt III SA/Po 1141/15 w sprawie ze skargi W. Spółki z o.o. w P. na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Poznaniu z dnia [...] września 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy zwrotu należności celnych 1. uchyla zaskarżony wyrok; 2. uchyla zaskarżoną decyzję; 3. zasądza od Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu na rzecz W. Spółki z o.o. w P. 39630 (trzydzieści dziewięć tysięcy sześćset trzydzieści) złotych tytułem kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 10 lutego 2016 r., sygn. akt III SA/Po 1141/15 oddalił skargę W. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. (dalej: skarżąca lub spółka) na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Poznaniu (dalej: DIC) z dnia [...] września 2015r. nr [...] w przedmiocie odmowy zwrotu należności celnych.

Sąd I instancji rozstrzygał w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Decyzją z dnia [...] czerwca 2001 r., Dyrektor Urzędu Celnego w Poznaniu uznał zgłoszenia celne złożone przez skarżącą za nieprawidłowe w części dotyczącej klasyfikacji towarowej i stawki celnej oraz określił kwotę długu celnego. Decyzja, w której treści zawarto informację o zarejestrowaniu kwoty długu celnego oraz wezwanie do jej zapłaty wraz z odsetkami została doręczona skarżącej w dniu [...] czerwca 2001 r.

Pismem z dnia [...] czerwca 2001 r. strona złożyła odwołanie wnosząc o uchylenie wskazanej wyżej decyzji w całości zarzucając, że klasyfikacja zaimportowanych towarów była prawidłowa.

Decyzją z dnia [...] maja 2010 r., DIC uchylił zaskarżoną decyzję w całości i uznał wszystkie zgłoszenia celne za prawidłowe w zakresie klasyfikacji towarowej, stawki celnej oraz określenia kwoty długu celnego.

Spółka pismem z dnia [...] czerwca 2010 r. wystąpiła o zwrot należności celnych przywozowych wraz z odsetkami.

DIC decyzją z dnia [...] sierpnia 2010 r. odmówił zwrotu należności celnych. W ocenie organu w przedmiotowej sprawie wniosek o zwrot cła został złożony po termie określonym w art. 246 § 4 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny (t.j. Dz. U. 2001, Nr 75, poz. 802 ze zm. – dalej: Kodeks celny). Powiadomienie o niedoborze należności celnych nastąpiło w dniu jej odebrania, tj. [...] czerwca 2001 r. zatem 3-letni na złożenie wniosku upłynął z dniem [...] czerwca 2004 r.

Orzekając na skutek odwołania, DIC decyzją z dnia [...] grudnia 2010 r. utrzymał w mocy decyzję odmawiającą zwrotu należności celnych, podtrzymując ustalenia faktyczne i argumentację prawną wyrażoną w decyzji z dnia [...] sierpnia 2010 r.

Wyrokiem z dnia 18 maja 2011 r., sygn. akt III SA/Po 148/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uwzględnił skargę skarżącej i uchylił decyzję DIC z dnia [...] grudnia 2010r., a także decyzję tego organu z dnia [...] sierpnia 2010 r., którą odmówiono spółce zwrotu należności celnych.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 r., I GSK 1326/11 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu.

Ponownie rozpoznając sprawę Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt III SA/Po 617/13, uchylił zaskarżoną decyzję z dnia [...] grudnia 2010 r. W ocenie Sądu, w zaskarżonej decyzji brak było ustaleń dotyczących tego, czy w okolicznościach rozpatrywanej sprawy zaistniały przyczyny uniemożliwiające stronie złożenie wniosku w terminie, z uwagi na "nieprzewidziane okoliczności", o których mowa w art. 246 § 6 Kodeksu celnego.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 21 stycznia 2015 r., I GSK 1494/13 oddalił skargę kasacyjną DIC.

Decyzją z dnia 7 maja 2015 r. DIC uchylił w całości zaskarżoną decyzję z dnia [...] sierpnia 2010 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu organ wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy niezbędne jest ustalenie wystąpienia przesłanek siły wyższej i nieprzewidzianych okoliczności w oparciu o przepis art. 246 § 6 Kodeksu celnego.

Decyzją z dnia [...] sierpnia 2015 r. DIC odmówił zwrotu należności celnych. W uzasadnieniu wskazał, że nie sposób podzielić stanowiska spółki, że złożenie odwołania od decyzji z dnia [...] czerwca 2001 r. stanowiło jednocześnie wniosek o zwrot należności celnych. Sądy administracyjne rozpoznając sprawę przesądziły bowiem, że spółka złożyła wniosek o zwrot należności celnych po terminie. Organ stwierdził, iż strona zwlekała ze złożeniem wniosku o zwrot cła - z uwagi na niezakończone postępowanie odwoławcze. Jednakże jej zachowanie było wynikiem świadomego i suwerennego wyboru czasu, w którym zdecydowała się ona z tym wnioskiem wystąpić. Decyzja ta okazała się jednak niewłaściwą i nie zapobiegła zajściu negatywnych zdarzeń i jego skutków. Organ wskazał, że postępowanie trwające 9 lat jest okolicznością niepożądaną z punktu widzenia interesu obywatela (publicznego), ale okoliczność ta nie uniemożliwiała złożenia wniosku w przewidzianym przepisami prawa terminie. Na marginesie organ zauważył, że długotrwałe postępowania celne i sądowoadministracyjne nie są jednak okolicznością nadzwyczajną i nieprzewidywalną.

Orzekając na skutek odwołania spółki, w dniu [...] września 2015 r. DIC wydał decyzję, w której utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję z dnia [...] sierpnia 2015 r. Organ II instancji zaaprobował pogląd wyrażony w decyzji z dnia [...] sierpnia 2015 r., że odwołanie od decyzji z dnia [...] czerwca 2001 r. nie stanowiło jednocześnie wniosku o zwrot należności celnych. Organ podkreślił, że okoliczność przedłużającego się postępowania odwoławczego nie może być uznana za nieprzewidzianą okoliczność. Strona natomiast mogła przewidzieć, że postępowanie nie zakończy się w terminie 3 lat i złożyć wniosek chociażby z ostrożności procesowej.

Skarżąca nie zgadzając się z rozstrzygnięciem wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu.

Sąd I instancji oddalając skargę na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm., dalej: p.p.s.a.) i uzasadniając motywy podjętego rozstrzygnięcia, wskazał na okoliczność potwierdzoną wcześniejszymi wyrokami sądów, że spółka złożyła wniosek o zwrot należności celnych po terminie.

W ocenie WSA organ, ponownie rozpatrując niniejszą sprawę, zastosował się do wiążącej oceny prawnej, zawartej w wyroku oraz wykonał wskazania i zalecenia co do dalszego postępowania. Sąd I instancji zaznaczył, że DIC w swojej decyzji zawarł obszerne rozważania w kwestii zaistnienia "nieprzewidzianych okoliczności". Uznał jednak trafnie, że w rozważanym przypadku nie nastąpiły nieprzewidziane okoliczności, które uzasadniałyby złożenie przez stronę wniosku o zwrot należności w terminie.

Sąd I instancji wskazał, że postępowanie w sprawie określenia wymiaru długu celnego prowadzone było ok. 9 lat. W jego toku okazało się bowiem konieczne wystąpienie o wyrażenie stanowiska w zakresie klasyfikacji taryfowej produktów bazowych gum do żucia. Skarżący kwestionował wysokość długu celnego określonego w decyzji wymiarowej z dnia [...] czerwca 2001 r. Oznacza to, że uznawał rozstrzygnięcie organu celnego za nietrafne. Jednak pomimo przedłużającego się postępowania zaniechał złożenia wniosku o zwrot należności celnych. Za wniosek o zwrot należności niewątpliwie nie może być uznane odwołanie od decyzji z dnia [...] czerwca 2001 r. Tego typu przewlekłość w prowadzeniu sprawy jest sytuacją niepożądaną z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawa. Z drugiej jednak strony nic nie stało na przeszkodzie, aby jeszcze w toku postępowania odwoławczego został złożony wniosek o zwrot należności celnych. Wniosek taki zostałby zapewne rozpoznany dopiero po zakończeniu postępowania wymiarowego, jednak wówczas zostałby uznany jako złożony w terminie.

Zdaniem WSA prowadzenie postępowania, nawet długotrwałego, nie może być więc identyfikowane z przesłanką nieprzewidzianej okoliczności. Nieprzewidziane okoliczności powinny dotyczyć przyczyn zaniechania złożenia wniosku w terminie 3-letnim od dnia doręczenia decyzji wymiarowej. Skarga na decyzję wymiarową została złożona przez skarżącego do sądu administracyjnego w 2002 r. W przypadku przedłużającego się okresu oczekiwania na jej rozpoznanie (do 2005 r.) skarżący mógł już przewidywać, że postępowanie nie zakończy się w takim terminie, aby było możliwe złożenie wniosku o zwrot należności w przepisanym 3-letnim terminie. Skarżący nie argumentował, że w tym czasie był pozbawiony możliwości działania. Nic nie stało zatem na przeszkodzie wszczęciu postępowania o zwrot należności, nawet jeżeli postępowanie to miałoby być zawieszone do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia postępowania w przedmiocie wymiaru długu celnego.

W ocenie WSA na uwzględnienie nie zasługiwał również zarzut skarżącego, że dopóki w obiegu prawnym znajdowała się decyzja wymiarowa nie było możliwe złożenie wniosku o zwrot należności celnych. W tym zakresie WSA wskazał, że procedura wymiaru długu celnego i zwrotu należności są wprawdzie odrębnymi procedurami, jednak żaden przepis prawa nie uzależnia możliwości złożenia wniosku o zwrot należności od uprzedniego zakończenia postępowania wymiarowego. Oznacza to zatem, że złożenie wniosku o zwrot było obiektywnie możliwe i decyzja o skierowaniu takiego wniosku lub zaniechaniu podjęcia takiego działania, należała wyłącznie do skarżącego. Konieczność wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie kryteriów klasyfikacji baz do produkcji gum do żucia nie oznacza, że 3-letni termin powinien automatycznie ulec przedłużeniu. W ocenie Sądu I instancji nie można uznać, że taki sposób interpretacji przepisu art. 246 § 6 Kodeksu celnego narusza zasadę demokratycznego państwa prawa wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP oraz zasadę legalizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji RP. Treść przepisu uwzględnia powyższe zasady prawne zapewniając stronie możliwość uzyskania zwrotu należności nawet po upływie terminu wskazanego w przepisie. Skarżący powinien jednak, chcąc skorzystać z powyższych uprawnień, wykazać zaistnienie przesłanek do ich stosowania. Tego jednak skarżący nie uczynił.

W skardze kasacyjnej skarżąca zaskarżyła powyższy wyrok w całości, wniosła o jego uchylenie i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Skargę kasacyjną oparto na podstawach określonych w art. 174 pkt 1 p.p.s.a. (naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie) oraz w art. 174 pkt 2 p.p.s.a. (naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy).

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie:...