Marginalne zatrudnienie - ZUS współpracuje z administracjami innych krajów UE

Jeżeli w trakcie oceny danego przypadku okaże się, że osoba zainteresowana faktycznie nie wykonuje pracy najemnej w innym państwie UE lub jeżeli dana osoba wykonuje pracę w innym państwie UE, ale jest to praca o charakterze marginalnym, ZUS ustali, że dla tej osoby ustawodawstwem mającym zastosowanie jest ustawodawstwo polskie - poinformowało MRPiPS.

Interpelacja nr 33588 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie współpracy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ze swoimi odpowiednikami w krajach członkowskich Unii Europejskiej

Szanowna Pani Minister!

12 marca 2015 roku w Brukseli odbyło się spotkanie przedstawicieli Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z przedstawicielem odpowiednika ministerstwa Republiki Słowackiej.

Spotkanie miało na celu ustanowienie bardziej efektywnej platformy komunikacji pomiędzy zainteresowanymi państwami, aby wyeliminować "obchodzenie prawa" przez osoby prowadzące na terenie terytorium RP działalność na własny rachunek oraz podejmujące na Słowacji pracę najemną, aby jak twierdzi ministerstwo być objętym niższymi składkami.

Proszę zatem o odpowiedzi na następujące pytania:

1. Ile jeszcze spotkań w tej sprawie odbyło się pomiędzy stroną polską a stroną słowacką?

2. Jakie było stanowisko strony polskiej, a jakie stanowisko strony słowackiej?

3. Jaka jest skala zjawiska, jak to nazywa strona polska "omijania" polskiego systemu ubezpieczeń poprzez zatrudnianie się na Słowacji?

4. Jaka jest różnica wysokości stawek ubezpieczenia społecznego pomiędzy Polską a Słowacją?

5. Czy strona słowacka efektywnie współpracuje ze stroną polską? Jaka jest ocena ministerstwa?

6. Czy spotkania o podobnej tematyce odbywają się z przedstawicielami innych krajów członkowskich? Jeśli tak to proszę o wyczerpującą informację na ten temat.

Z wyrazami szacunku Paweł Kobyliński, 03-09-2019 r.

Odpowiedź na interpelację nr 33588 w sprawie współpracy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ze swoimi odpowiednikami w krajach członkowskich Unii Europejskiej

Tytułem wstępu należy wskazać, iż w omawianych przypadkach, zastosowanie ma, co do zasady, art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DZ. U. L 200 z 7.6.2004, str. 1), (zwanego dalej „rozporządzeniem podstawowym”). Stanowi on, że osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną.

Należy zwrócić uwagę, że warunkiem dla zastosowania art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 jest faktyczne wykonywanie danej pracy przez osobę zainteresowaną na terytorium tego państwa członkowskiego, nie zaś samo zawarcie przez nią umowy o pracę. Jeżeli bowiem ocena faktycznej sytuacji pracownika różni się od sytuacji przedstawionej w umowie o pracę, instytucja właściwa powinna oprzeć swoje ustalenia na rzeczywistej sytuacji pracownika, a nie na przedmiotowej umowie [1]. Ponadto trzeba wskazać, że wraz z wejściem w życie (w dniu 28 czerwca 2012 r.) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r., do celów stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego, wprowadzony został przepis, sformułowany w art. 14 ust. 5b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 kwietnia 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DZ. U. L 284, 30.10.2009, str. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem wykonawczym”). Wprowadza on zasadę, że praca marginalna nie będzie brana pod uwagę do celów ustalania mającego zastosowanie ustawodawstwa na podstawie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004. W intencji ustawodawcy europejskiego, miało to zapobiegać przypadkom obchodzenia przepisów określających ustawodawstwo właściwe. Zgodnie z zapisami Praktycznego poradnika. Ustawodawstwo mające zastosowanie w Unii Europejskiej (UE), Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i Szwajcarii[2] praca marginalna to praca stała, ale mająca niewielkie znaczenie pod względem czasu oraz zysku ekonomicznego, zajmująca mniej niż 5% regularnego czasu pracy pracownika i/lub przynosząca mniej niż 5% jego całkowitego wynagrodzenia.

W tym miejscu można przywołać wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 lipca 2017 r. wydany w sprawie C-89/16 w sprawie Szoja. Trybunał stwierdził w nim mianowicie, iż „wykładni art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r., należy dokonywać w ten sposób, że w celu określenia ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie na podstawie tego przepisu do osoby takiej jak skarżący w postępowaniu głównym, który zwykle wykonuje pracę najemną i prowadzi działalność na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, należy wziąć pod uwagę wymogi ustanowione w art. 14 ust. 5b oraz w art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004, zmienionego rozporządzeniem nr 465/2012”. Potwierdza on zatem to, co zaangażowane instytucje zabezpieczenia społecznego wykonywały w ramach swoich obowiązków wynikających z rozporządzeń o koordynacji, tj. że ustalając ustawodawstwo dla stanów faktycznych z art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego, instytucja właściwa zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego powinna dokonać oceny, czy któraś z wykonywanych aktywności zawodowych nie ma charakteru marginalnego, a jeśli tak jest, wówczas nie należy jej brać pod uwagę podczas dalszej procedury ustalania ustawodawstwa właściwego.

Omawiany aspekt poruszył również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 maja 2017 r., sygn. akt I UK 456/16. Stwierdził w nim, że „wykładania art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego jest w sposób konieczny i systemowy powiązana z wykładnią art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego w ten sposób, że dla ustalenia ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego zrekonstruowana w ten sposób norma ma następującą treść: Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną, chyba że praca ma charakter marginalny”. Zatem dokonywana przez właściwe instytucje ocena charakteru pracy najemnej jako marginalnej w rozumieniu art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego w niczym nie uchybia regule kolizyjnej wyrażonej w art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego”.

Zgodnie z postanowieniami wymienionych wyżej rozporządzeń, instytucje zabezpieczenia społecznego mają obowiązek współpracować ze sobą, a gdy zachodzi taka potrzeba wymieniać się własnymi analizami i wynikami z przeprowadzonych działań kontrolnych, a następnie, dokonywać zmiany decyzji, jeśli okazało się, że podejrzenia zasygnalizowane przez instytucję drugiego państwa członkowskiego okazały się uzasadnione, tj. doszło do sytuacji noszącej znamiona obejścia unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Polskie instytucje właściwe muszą działać w oparciu o przepisy prawa UE, ponieważ w przeciwnym wypadku narażałyby się na zarzuty ze strony instytucji innych państw europejskich akceptowania przypadków o charakterze błędów lub naruszeń.

Przedstawiając powyższe, należy zwrócić uwagę na to, że ocena każdego przypadku, tj. wyłączenia osoby zainteresowanej z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, w związku z wykonywaniem pracy najemnej w innym państwie członkowskim UE jest dokonywana indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności istotnych dla danej sprawy. Przepisy wykonawcze zawarte w rozporządzeniu nr 987/2009 określają procedurę, którą mają obowiązek realizować instytucje ubezpieczeniowe poszczególnych państw członkowskich, w celu prawidłowego ustalenia ustawodawstwa właściwego dla os...