Kto płaci podatek od darowizny, a komu przysługuje zwolnienie?

Zgodnie z ogólnymi zasadami otrzymanie darowizny wiąże się z koniecznością zapłacenia podatku od spadków i darowizn. Przepisy podatkowe wprowadzają jednak zwolnienie z opodatkowania darowizn dokonywanych w kręgu najbliższej rodziny. Aby nie płacić podatku, trzeba zgłosić otrzymanie darowizny do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy.

Kwestie opodatkowania darowizn uregulowane są w ustawie z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 205, z późn. zm.).

Przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn

Przedmiotem opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn jest:

• nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
  • dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego,
  • darowizny, polecenia darczyńcy,
  • zasiedzenia,
  • nieodpłatnego zniesienia współwłasności,
  • zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu,
  • nieodpłatnej renty użytkowania oraz służebności,
• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci,
• nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,
• nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podatnik i płatnik podatku

Podatnikami podatku od spadków i darowizn są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe w sposób wyżej wskazany.

Płatnikami podatku od spadków i darowizn są notariusze – od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.

Powstanie obowiązku podatkowego

Warto zaznaczyć, że prawidłowe określenie momentu powstania obowiązku podatkowego jest bardzo ważne. Determinuje bowiem chwilę, w której należy zapłacić podatek.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn wskazuje, że moment powstania obowiązku podatkowego zależy od formy nabycia spadku lub darowizny. Obowiązek podatkowy powstaje zatem:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku,
• przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu – z chwilą wykonania zapisu lub dalszego zapisu,
• przy nabyciu z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania tego polecenia,
• przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części,
• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – z chwilą śmierci wkładcy,
• przy nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci – z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego,
• przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez tej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia (dodajmy, że jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń),
• przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia,
• przy nabyciu w drodze zasiedzenia – z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie,
• przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności – z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności,
• przy nabyciu w drodze nieodpłatnej służebności, renty oraz użytkowania – z chwilą ustanowienia tych praw.

Obowiązek złożenia zeznania podatkowego

Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (dokonana w formie aktu notarialnego umowa darowizny, umowa nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugoda w tym przedmiocie). Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Podatek płacony według skali

Podatek od spadków i darowizn płaci się według skali podatkowej. Stawki podatkowe, a także kwoty wolne wskazane są w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Aktualnie kwoty wolne wynoszą:

• dla nabywców zaliczonych do pierwszej grupy podatkowej – 9637 zł,
• dla drugiej grupy – 7276 zł,
• dla trzeciej – 4902 zł.

Wyjaśnijmy, że:

• do grupy I zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
• do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
• do grupy III – innych nabywców.

Darowizna. Zwolnienie z podatku najbliższej rodziny

Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w razie nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku oraz
2. udokumentują – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 zł – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Podsumowując, najbliższa rodzina może skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania darowizny o wartości wyższej niż 9637 zł, jeśli osoba obdarowana dokona zgłoszenia faktu otrzymania darowizny w ciągu 6 miesięcy. Zgłoszenia dokonuje się w urzędzie skarbowym na formularzu SD-Z2. Zgłoszenie takie nie jest wymagane w sytuacji, gdy wartość darowizny nie przekracza kwoty 9637 zł. Trzeba jednak pamiętać, że do limitu tego wlicza się darowizny z ostatnich pięciu lat.

Warto dodać, że w myśl art. 4a ust. 4 pkt 2 ustawy obowiązek zgłoszenia nie obejmuje również przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Kwestia praktyczna: Przekazanie pieniędzy na konto osoby trzeciej

Organy podatkowe podkreślają, że przekazanie pieniędzy w formie darowizny na rzecz obdarowanego członka bliskiej rodziny, ale na konto innego podmiotu, również uprawnia do skorzystania z ulgi. Sytuacja taka może mieć miejsce, na przykład, w przypadku przekazania środków bezpośrednio na konto sprzedającego mieszkanie, gdy rodzice płacą fizycznie za nieruchomość, ale faktycznym nabywcą jest ich dziecko.

Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 29 lutego 2016 r., nr IBPB-2-1/4515-227/15/BJ, potwierdził, że gdy środki pieniężne będące przedmiotem darowizny zostały przekazane bezpośrednio na rachunek bankowy osoby trzeciej (np. zbywcy lokalu mieszkalnego), lecz na rzecz obdarowanego, należy uwzględnić linię orzeczniczą w takich sprawach wyznaczoną przez Naczelny Sąd Administracyjny. Zgodnie z poglądem tego sądu podlega zwolnieniu od podatku nabycie tytułem darowizny środków pieniężnych, jeżeli nabycie to zostało zgłoszone organowi podatkowemu we właściwym czasie i udokumentowane dowodem przekazania na rachunek bankowy prowadzony dla innego, niż obdarowany, podmiotu, ale na rzecz osoby obdarowanej.

Tytułem potwierdzenia powyższej tezy warto powołać się dodatkowo na utrwaloną linię orzeczniczą NSA w omawianej kwestii, w szczególności na:

• wyrok z 12 kwietnia 2013 r., sygn. II FSK 1627/11, zgodnie z którym (…) ustanowiony przepisem art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wymóg udokumentowania dokonanej darowizny należy traktować jedynie jako wymóg natury technicznej mający na celu potwierdzenie faktycznego, rzeczywistego charakteru dokonanej darowizny (...). Także rezultaty wykładni celowościowej nie prowadzą do wniosku, aby warunkiem skorzystania ze zwolnienia od opodatkowania była osobista wpłata kwoty darowizny przez darczyńcę na rachunek bankowy obdarowanego;
• wyrok z 14 marca 2012 r., sygn. II FSK 1534/11, zgodnie z którym (…) podlega zwolnieniu od podatku nabycie tytułem darowizny środków pieniężnych, jeżeli nabycie to zostało zgłoszone organowi podatkowemu we właściwym czasie i udokumentowane dowodem przekazania na rachunek bankowy prowadzony dla innego, niż obdarowany, podmiotu, ale na rzecz osoby obdarowanej. Sformułowanie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn „na rachunek bankowy nabywcy” nie oznacza, że musi to być konto, jakie bank prowadzi dla obdarowanego.

Krzysztof Koślicki