Kontrola podatkowa. Co podatnik wiedzieć powinien?

„Zależy nam, aby tak jak w przypadku kontroli celnych czy skarbowych, także działania administracji podatkowej były skuteczne w 70-80 procentach” - powiedział niedawno wiceminister finansów Jacek Kapica. Plany kontroli na ten rok przewidują znaczące ograniczenie ogólnej liczby kontroli i jednoczesny wzrost liczby kontroli trafnych.

Niedawno „Dziennik Gazeta Prawna” doniósł o przekazaniu przez Ministerstwo Finansów dyrektorom izb skarbowych dyspozycji o wzroście w 2015 r. skuteczności kontroli podatkowych do 80 proc. Planowane jest również wydawanie znacznie więcej decyzji ustalających zobowiązanie podatkowe powyżej 1000 zł. Nieskuteczne urzędy skarbowe miałyby dotknąć redukcje etatów. Ministerstwo opracowuje też projekt obejmujący specjalne dodatki dla skutecznych urzędników, wynoszące do 50 proc. miesięcznego wynagrodzenia.

Biorąc powyższe pod uwagę, postanowiliśmy przybliżyć Państwu tematykę kontroli podatkowej. Procedurę oraz prawa i obwiązki podatników podczas kontroli reguluje ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Cele kontroli

Celem kontroli podatkowej, zgodnie art. 281 § 2 ustawy, jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Ustawodawca ma na uwadze obowiązek związany z zapłatą podatku, a także obowiązki formalne. Kontrola podatkowa odnosi się do weryfikacji wywiązywania się ze zobowiązań wynikających zarówno z ustaw podatkowych, jak i z aktów wykonawczych.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 maja 2013 r., sygn. II FSK 1895/11, zaznaczył, że kontrola podatkowa ma za zadanie zapewnić realizację zasady prawdy materialnej w postępowaniu podatkowym. Kontrola ma „(...) zabezpieczyć dokumenty, zbadać księgi podatkowe, ustalić stan faktyczny w momencie rozpoczynania kontroli oraz uzyskać niezbędne na tym etapie wyjaśnienia”. Zdaniem sądu kontrola służyć ma prawidłowemu przeprowadzeniu postępowania podatkowego, tak by móc dostarczyć materiałów niezbędnych do wydania rozstrzygnięcia podatkowego.

Wszczęcie kontroli

Kontrola podatkowa podejmowana jest z urzędu i co do zasady nie może być wszczęta po raz drugi w zakresie spraw zakończonych decyzją ostateczną organu podatkowego.

Istnieją jednak wyjątki. Możliwe jest wszczęcie kontroli, gdy ponowne jej przeprowadzenie staje się niezbędne dla rozpoczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności, stwierdzenia wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej albo wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną. Możliwe jest to również w związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny. Te przesłanki mają doprowadzić do trybu nadzwyczajnego weryfikacji decyzji ostatecznej. Ma to na celu zgromadzenie materiału dowodowego, którego nie udało się zebrać w toku postępowania podatkowego.

W wyroku z 15 stycznia 2008 r., sygn. I SA/Gd 885/07, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wskazuje, że wymienione powyżej wyjątki stosuje się jedynie w sytuacji, gdy kontrola podatkowa jest niezbędna dla przeprowadzenia postępowania. W ocenie sądu skorzystanie z uprawnienia do ponownej kontroli możliwe jest jedynie wówczas, gdy zebrany dotąd, niepełny materiał dowodowy nie pozwala na wydanie stanowczej decyzji.

Od 1 stycznia 2009 r. wdrożono instytucję zawiadomienia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej. Wprowadzenie owego obowiązku podyktowane było chęcią zwiększenia zaufania podatników do organów podatkowych, zmniejszenia uciążliwości kontroli w stosunku do przedsiębiorców oraz wyłączenia czynnika powodującego dezorganizację pracy kontrolowanego przedsiębiorstwa. Kontrolę należy wszcząć nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Zgodnie z art. 282b § 4 Ordynacji podatkowej zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej powinno zawierać: oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, oznaczenie kontrolowanego, wskazanie zakresu kontroli, pouczenie o prawie złożenia korekty deklaracji oraz podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Warto wskazać, że zawiadomienie to nie jest zawsze konieczne. Nie zawiadamia się o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, przykładowo, jeżeli kontrola dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe bądź dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. W sytuacji gdy jest to niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego, wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia, organy mają możliwość podjęcia kontroli za okazaniem legitymacji.

Do przeprowadzenia kontroli podatkowej niezbędne jest imienne upoważnienie, które udzielane jest przez naczelnika urzędu skarbowego, naczelnika urzędu celnego, wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę lub marszałka województwa bądź osobę ich zastępującą, ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub osobę zastępującą ministra. Upoważnienie musi objąć m.in. określenie zakresu kontroli, datę rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli, jak również pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego wynikających z przepisów ustawy.

Przebieg kontroli

Kontrola powinna zostać zakończona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie wskazanym w upoważnieniu. W wyroku NSA z 4 listopada 2011 r., sygn. I FSK 257/11, sąd podkreślił, że „(...) o każdym przypadku niezakończenia kontroli w terminie wskazanym w upoważnieniu, kontrolujący obowiązany jest zawiadomić kontrolowanego, podając przyczyny przedłużenia terminu zakończenia kontroli i wskazując nowy termin jej zakończenia. Dokumenty dotyczące czynności kontrolnych dokonanych po upływie tego terminu nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym, chyba że został wskazany nowy termin zakończenia kontroli”.

Czynności kontrolne dokonywane są w siedzibie kontrolowanego, w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego wskazanej.

Ustawa zawiera szereg uprawnień kontrolujących. Kontrolujący są w szczególności uprawnieni do wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego, wstępu do lokali mieszkalnych, żądania okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin; żądania udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej; zbierania innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą; zabezpieczania zebranych dowodów; legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli, przesłuchiwania świadków, kontrolowanego oraz innych osób czy też zasięgania opinii biegłych.

Warto też wskazać, że kontrolujący może zażądać wydania, na czas trwania kontroli, za pokwitowaniem, próbek towarów, akt, ksiąg i dokumentów, ale jedynie w razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że są one nierzetelne lub gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem tej dokumentacji, a w szczególności nie udostępnia kontrolującym samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów.

Należy pamiętać, że kontrolowany ma obowiązek w wyznaczonym terminie udzielać wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, dostarczać kontrolującemu żądane dokumenty oraz zapewnić kontrolującemu warunki do pracy, a w tym w miarę możliwości udostępnić samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów. Również osoby upoważnione do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw, pracownicy oraz osoby współdziałające z kontrolowanym są obowiązani udzielić wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, w zakresie wynikającym z wykonywanych czynności lub zadań.

Przebieg kontroli dokumentowany jest przez kontrolującego w protokole, który powinien zawierać: wskazanie kontrolowanego oraz osób kontrolujących, określenie przedmiotu i zakresu kontroli, miejsca, czasu przeprowadzenia kontroli, opis dokonanych ustaleń faktycznych, dokumentację z przeprowadzonych dowodów, ocenę prawną sprawy stanowiącą przedmiot kontroli, pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń lub wyjaśnień oraz prawie złożenia korekty deklaracji i pouczenie.

Protokół i zastrzeżenia

Niezwykle istotne jest uprawnienie kontrolowanego wynikające z art. 291 ust. 1 Ordynacji podatkowej. Kontrolowany jest bowiem uprawniony do przedstawienia zastrzeżeń lub wyjaśnień, w sytuacji gdy nie zgadza się z ustaleniami protokołu.

Należy korzystać z tego uprawnienia, gdy nie zgadzamy się z ustaleniami kontrolujących. NSA w wyroku z 23 listopada 2012 r., sygn. II FSK 723/11, zaznaczył bowiem, że w przypadku niezłożenia wyjaśnień lub zastrzeżeń w terminie określonym w § 1 przyjmuje się, że kontrolowany nie kwestionuje ustaleń kontroli. Ma to sprzyjać wyjaśnieniu wszelkich wątpliwości już na etapie kontroli podatkowej, dzięki czemu będzie można uniknąć konieczności podejmowania innych procedur, w tym prowadzenia postępowania podatkowego, mających doprowadzić do prawidłowej realizacji przepisów prawa podatkowego. Regulacja ta jednak, w ocenie NSA, nie może ograniczać kontrolowanemu prawa do kwestionowania materiału dowodowego czy ustaleń poczynionych w ramach kontroli podatkowej, a wykorzystywanego np. w postępowaniu podatkowym.

Plany na rok 2015

Zgodnie z założeniami Krajowego Planu Działań Administracji Podatkowej na 2015 rok, przygotowanym przez Ministerstwo Finansów (dostępny na stronie MF www.mf.gov.pl), branżami i obszarami, w których zidentyfikowane zostało największe ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, są m.in.: doradztwo i inne usługi niematerialne, produkcja materiałów budowlanych i usługi budowlane, nieruchomości, handel hurtowy pozostały, produkcja i obrót metalami i produktami metalowymi, paliwa, motoryzacja, transport i logistyka, e-handel i usługi informatyczne oraz produkcja i handel elektroniką.

Jak wynika ze szczegółowej analizy opracowania przygotowanego przez Ministerstwo Finansów, nie dotyczy to wyłącznie nieprawidłowości stwierdzonych w firmach, świadczących ww. usługi. Problem dotyka tych podatników, którzy je nabywają. Konieczne jest zadbanie o prawidłowe i precyzyjne udokumentowanie świadczonych usług, w tym przede wszystkim w transakcjach z podmiotami powiązanymi.

Joanna Rudzka
Anna Jędryka

Kancelaria Doradcy Podatkowego Joanny Rudzkiej

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...