Jednoosobowa działalność gospodarcza - poradnik dla początkujących (1)

Decyzja o rozpoczęciu działalności gospodarczej jest dla osoby nigdy wcześniej jej nie prowadzącej decyzją, której skutki mogą okazać się bardzo istotne - zarówno w pozytywnym jak i negatywnym kontekście. Prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą przestaje być dla organów państwa konsumentem i zaczyna być przedsiębiorcą - nabywając nieco nowych praw, i bardzo wiele nowych obowiązków. Czy to oznacza, że rozpoczęcie działalności gospodarczej to błąd? Oczywiście nie, a dokładniej rzecz ujmując - nie zawsze.

Od 30.04.2018 r. osoby planujące rozpoczęcie działalności gospodarczej zyskały możliwość sprawdzenia jak to działa i jak się będą czuły w roli przedsiębiorcy, dzięki wprowadzonej w Prawie Przedsiębiorców instytucji działalności nierejestrowej. Udostępniliśmy już poradnik: Działalność nierejestrowa dla początkujących, który można pobrać tutaj w formacie pdf.  Zachęcamy wszystkich początkujących, aby rozpoczęli właśnie od niego.

A po jego lekturze zapraszamy do nowego cyklu: Jednoosobowa działalność gospodarcza - poradnik dla początkujących.

Co znajdzie się w poradniku?

Jednoosobowa działalność gospodarcza to wymagająca profesja. Od zajmującego się nią przedsiębiorcy oczekuje się (oprócz ogólnych zdolności właściwych dla prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek) orientacji w Prawie Przedsiębiorców, w Kodeksie Cywilnym i - przynajmniej ogólnie - w zasadach określonych w Kodeksie Postępowania Cywilnego, w prawie podatkowym i rachunkowym (choć tu z pomocą przychodzą świadczące profesjonalne usługi biura rachunkowe i doradcy podatkowi), w Kodeksie Karnym, wykroczeń i Karnym Skarbowym (ponieważ trzeba wiedzieć, czego robić nie wolno i co za czyny zabronione grozi), w Prawie Pracy (Kodeks Pracy to najczęściej czytana książka w Polsce - niestety czytana częściej przez pracowników niż przez pracodawców), w różnych rodzajach prawa gospodarczego, w zależności od dziedziny aktywności, w której prowadzona jest działalność gospodarcza, i oczywiście - w prawie ubezpieczeń społecznych. To na początek.

Ogólna orientacja oznacza, że poziom wiedzy powinien być wystarczający do tego, aby wiedzieć, do kogo należy zwrócić się po profesjonalną pomoc, a następnie powinien Wam pomóc w kontroli jakości usługi świadczonej przez pomocnika. Prowadząc działalność gospodarczą musicie kontrolować aktywność zarówno biura rachunkowego, prawnika, pracowników, zleceniobiorców i wykonawców, być przygotowanym na kontrole z różnych organów kontrolnych i móc przedstawić odpowiednią dokumentację. Z drugiej strony musicie wiedzieć, jakie są Wasze obowiązki wobec konsumentów, kontrahentów, pracowników, urzędników i urzędów - no i w końcu obowiązki jako podatnika i ubezpieczonego w ZUS.

Zanim jednak te wszystkie obowiązki zwalą się Wam na głowę, powinniście móc sprawdzić, czy i jak uda wam się działalność sfinansować, gdzie możecie się o to finansowanie starać (również w formie bezzwrotnej pomocy), jakie będą stałe i zmienne obciążenia i czy preliminowane przychody pokryją je z nawiązką (która to nawiązka będzie stanowiła zysk (dochód) z działalności).

Wszystkie te informacje zdobędziecie czytając nasz poradnik.

Ze względu na obszerność materiału poradnik publikować będziemy w odcinkach. A zaczniemy od informacji podstawowych, przedstawiając podstawy prawne prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej.

I. Podstawy prawne jednoosobowej działalności gospodarczej

I. 1. Prawo Przedsiębiorców

Zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez obywateli polskich, w tym prawa i obowiązki przedsiębiorców oraz zadania organów władzy publicznej w tym zakresie reguluje ustawa z dnia 6.03.2018 r. Prawo Przedsiębiorców. Warto wspomnieć, że zastąpiła ona ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, która przed 30.04.2018 r. zawierała wszystkie podstawowe regulacje dotyczące zarówno zasad prowadzenia jak i zakładania i likwidacji działalności. Obecnie obowiązujące Prawo Przedsiębiorców nie zawiera np. regulacji, dotyczących dokonywania wpisów do ewidencji działalności gospodarczej. Zostały one umieszczone w osobnej ustawie - z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy.

Uwaga! Przepisów ustawy Prawo Przedsiębiorców nie stosuje się do:

1. działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
2. wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów;
3. wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego,
4. działalności rolników w zakresie sprzedaży niektórych własnych produktów,

Zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej przez osoby zagraniczne określają odrębne przepisy, w tym przepisy ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Główne elementy ustawy Prawo Przedsiębiorców

Prawo Przedsiębiorców reguluje następujące kwestie:

1. zasady, na jakich możliwe i dozwolone jest podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (i zasady, na jakich działalność zostanie uznana za działalność nierejestrową);
2. tryb działania organów przy załatwianiu spraw z zakresu działalności gospodarczej (w tym zasady wydawania interpretacji indywidualnych na żądanie przedsiębiorcy);
3. zasady reglamentowania działalności gospodarczej (koncesje, zezwolenia, dodatkowe regulacje);
4. tryb prowadzenia kontroli dotyczących prowadzonej działalności (w tym maksymalny czas trwania kontroli, obowiązki przedsiębiorcy i organów kontrolujących);
5. zasady opracowywania projektów aktów normatywnych z zakresu prawa gospodarczego oraz oceny ich funkcjonowania.

I. 2. Ustawa o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy

Ustawa, zgodnie ze swoją nazwą zajmuje się między innymi działaniem CEIDG - czyli centralnej ewidencji, która rejestruje, przechowuje i udostępnia dane dotyczące przedsiębiorców. Znajdziemy w niej m.in. regulacje dotyczące zasad:

1. funkcjonowania CEIDG;
2. dokonywania wpisów osób rozpoczynających jednoosobową działalność gospodarczą;
3. dokonywania wpisów dotyczących informacji o zawieszeniu i wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej;
4. zamieszczania informacji dopisywanych do CEIDG z urzędu;
5. wykreślania przedsiębiorcy z CEIDG i sprostowań wpisów w CEIDG;
6. umieszczania w CEIDG informacji o pełnomocnikach i prokurentach;
7. udostępniania danych przez CEIDG.

II. Definicje działalności gospodarczej

Prowadząc działalność gospodarczą będziecie zapewne od czasu do czasu czytali różne przepisy. W tych przepisach często spotkacie się z odniesieniami do działalności gospodarczej - osoby ją prowadzące mają bowiem różne i odmienne od konsumenckich obowiązki, zasady ustalania dochodów, zasady podlegania ubezpieczeniom itp. Ważne jest, aby zauważyć, że definicje działalności gospodarczej w różnych ustawach są różne. Zbagatelizowanie tego faktu może doprowadzić do niewłaściwego stosowania przepisów, co z kolei może prowadzić do nieprzyjemnych reperkusji. A dla przedsiębiorcy nieznajomość prawa nie będzie okolicznością łagodzącą - wręcz przeciwnie.

Przykład

Oto przykład uzasadnienia jednego z orzeczeń zapadłego w sporze pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą - nie jest ważne przy tym meritum sprawy, ale fakt, że stanowisko prezentowane w tym fragmencie, a formułujące  podwyższone oczekiwania wobec przedsiębiorców, jest często powtarzane w różnych uzasadnieniach dotyczących ich spraw:

„Jego funkcją (jednego z przepisów Kodeksu Cywilnego - dop. red.) jest bowiem zapewnienie konsumentowi – jako podmiotowi słabszemu w obrocie – szczególnej ochrony przed nadużyciami jakich mogliby się dopuścić przedsiębiorcy przy zawieraniu z nim umowy. Ustawodawca założył bowiem, iż pozycja konsumenta w większości przypadków uniemożliwia mu podjęcie negocjacji co do treści zawieranej umowy, a nadto może on nie mieć świadomości konsekwencji zawarcia w umowie pewnych niekorzystnych dla niego postanowień. Od przedsiębiorcy oczekuje się natomiast zachowania należytej podwyższonej staranności przy zawieraniu umów i należytej dbałości o własne interesy, brak jest zatem powodu, by przyznać mu dodatkową, szczególną ochronę przed konsekwencjami własnej niestaranności przy zawieraniu umowy. „

Od razu zaznaczmy - nie każdy prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu niektórych definicji, które za chwilę przytoczymy będzie przedsiębiorcą. Ale też nie trzeba prowadzić działalności gospodarczej, aby za przedsiębiorcę zostać uznanym - również w myśl niektórych z definicji, o których nieco później.

Działalność gospodarcza - Prawo Przedsiębiorców

Art. 3. Działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Pozarolnicza działalność - ubezpieczenia społeczne

Art. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych:

(...)

6. Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1. osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a;
2. twórcę i artystę;
3. osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
   1. w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
   2. z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
4. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
5. osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe.

6a. Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność nie uważa się w rozumieniu niniejszej ustawy osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (to osoba korzystająca z ulgi ZUS na start, którą będziemy omawiać w jednym z kolejnych odcinków).

Ważne!

Pozarolnicza działalność w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych to nie to samo co działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy Prawo Przedsiębiorców. Nie jest to również to samo co pozarolnicza działalność gospodarcza - to z kolei pojęcie z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Pojęcie pozarolniczej działalności w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest dużo szersze, co ma konsekwencje przy ustalaniu zakresu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zbiegu tych ubezpieczeń (na te tematy również przyjdzie czas w kolejnych odcinkach).

Działalność gospodarcza albo pozarolnicza działalność gospodarcza - ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych

Kiedy ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych mówi o działalności gospodarczej albo pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 5a ustawy o pdof) - oznacza to działalność zarobkową:

1. wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową,
2. polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż,
3. polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych

- prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-9 ustawy (czyli np. z pracy, zarządzania itp.).

Działalność gospodarcza - Ustawa o podatku od towarów i usług (VAT)

Art. 15

(...)

2. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

3. Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności:

1. z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2. (uchylony)
3. tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

3a. Przepis ust. 3 pkt 3 stosuje się odpowiednio do usług twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw artystycznego wykonania albo ich wykonanie, w tym również wynagradzanych za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Brzmi skomplikowanie? Bo jest skomplikowane. Sytuacja, w której mamy do czynienia z wieloma różnymi definicjami i określeniami działalności gospodarczej w różnych przepisach rodzi wiele sporów, wątpliwości i pytań. Jest sporo interpretacji, wzajemnie sprzecznych ze sobą, które raz kogoś uznają za prowadzącego działalność, a innym razem nie (w poradniku dotyczącym działalności nierejestrowej piszemy o tym przy okazji omawiania pojęć zorganizowania i ciągłości). Ale w tym poradniku, w kolejnych odcinkach postaramy się przez te wątpliwości przebrnąć w sposób jak najprostszy, na przykładach pokazując sposób, w jaki najczęściej interpretowane są poszczególne przepisy. A w kolejnym odcinku poradnika o tym jakie składki ZUS płaci prowadzący działalność gospodarczą i z jakich ulg ZUS można skorzystać na początku działalności.

Redakcja podatki.biz (RG)