Instytucja bezskuteczności zaskarżania czynności upadłego w rozumieniu prawa upadłościowego.

Skuteczne prowadzenie przez sąd i syndyka postępowania upadłościowego nie byłoby możliwe gdyby nie uprawnienia do kwestionowania w określonych przypadkach czynności prawnych upadłego. Chodzi tu o uniknięcie sytuacji, w której dłużnik, przyszły upadły, wyzbywa się swoich składników majątkowych zawierając niekorzystne umowy lub też dokonując przysporzeń na rzecz osób bliskich. Najważniejsze regulacje dotyczące bezskuteczności czynności upadłego zawarte są w części I, tytule III dziale III ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (dalej jako: „p.u.”).

Partner cyklu publikacji: Malinowscy i Wspólnicy. Adwokaci i Radcowie Prawni Spółka Partnerska 

https://wmalinowski.pl/

 

Zanim przejdziemy do instytucji specyficznych wyłącznie dla prawa upadłościowego warto przypomnieć, że prawo cywilne w art. 527 kodeksu cywilnego (dalej jako: „k.c.”) przewiduje już ochronę wierzycieli w przypadku dokonania tzw. czynności fraudacyjnych przez dłużnika (z pokrzywdzeniem wierzycieli). Zgodnie z art. 527 § 1 i 2 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Wszczęcie postępowania z art. 527 k.c (tzw. skarga pauliańska) jest możliwe także w toku postępowania upadłościowego, umożliwia to bowiem art. 131 prawa upadłościowego stanowiąc, iż w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa upadłościowego, przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie wierzyciela w przypadku niewypłacalności dłużnika, stosuje się odpowiednio. Trzeba jednakże pamiętać, że skorzystanie z powyższej drogi przez syndyka oznacza konieczność wykazania wielu przesłanek, takich jak powstanie lub pogłębienie niewypłacalności dłużnika w wyniku dokonania czynności, działanie przez niego ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli czy wiedza osoby trzeciej (zwykle nabywcy danego prawa). W stosunku do tej instytucji prawo upadłościowe wprowadza, w zakresie niektórych kategorii czynności, dodatkowe uproszczenia, które pokrótce przedstawię poniżej.

Pierwsza odrębna instytucja dotycząca bezskuteczności czynności prawnych upadłego jest uregulowana w art. 127 ust.1 p.u.: bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Głównym ułatwieniem w porównaniu do art. 527 kodeksu cywilnego jest brak konieczności wykazywania świadomości dłużnika i osoby trzeciej, że czynność prawa doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli. Regulacja ma jednak zastosowanie tylko do czynności nieodpłatnych oraz takich w których świadczenie dłużnika było w rażącym stopniu niższe od świadczenia osoby trzeciej. Brak precyzyjnej definicji „rażącej dysproporcji świadczeń” oznacza, że w każdym przypadku ostatecznej oceny będzie dokonywał sąd, wykorzystując jednak  przy tym dorobek orzecznictwa i nauki prawa w zakresie objaśniania pojęcia wyzysku uregulowanego w art. 388 kodeksu cywilnego. Warto zwrócić uwagę, że powództwo może dotyczyć wyłącznie czynności zdziałanych w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli termin ten upłynął, syndyk może jeszcze skorzystać z dobrodziejstwa art. 527 k.c., gdzie termin zawity do wytoczenia powództwa wynosi 5 lat od dnia dokonania czynności fraudacyjnej (art. 534 k.c.). Wyrok uzyskany w wyniku wytoczenia procesu z art. 127 ust. 1  będzie miał charakter deklaratoryjny (ustalenie bezskuteczności, która zaszła już wcześniej z mocy samego prawa). Zupełnie inaczej jest w przypadku art. 527 kodeksu cywilnego, ponieważ wyrok wydany na podstawie tego przepisy ma charakter konstytutywny, tworzy on zatem nową rzeczywistość prawną.  

Kolejna istotna regulacja zawarta jest w art. 128 ust. 1 p.u.: Sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, z osobą pozostającą z upadłym w faktycznym związku, prowadzącą z nim wspólnie gospodarstwo domowe albo z przysposobionym lub przysposabiającym, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. Przepis ten wprowadza dalsze ułatwienia w zakresie kwestionowania czynności upadłego, ale tym razem uprawnienia te są ograniczone jeszcze krótszym terminem i mogą dotyczyć jedynie czynności zdziałanych z osobami bliskimi upadłego. Uznanie czynności za bezskuteczną nie wymaga już jednak wszczynania procesu, wystarczy postanowienie sędziego-komisarza. Syndyk nie będzie musiał poza tym wykazywać jakichkolwiek dodatkowych przesłanek poza przesłanką powiązania upadłego z osobą trzecią. Natomiast jedyną szansą upadłego będzie udowodnienie, że czynność nie doprowadziła do pokrzywdzenia wierzycieli, to na nim zatem spoczywa ciężar dowodu. W art. .128 ust. 1a, 2 i 3 dodatkowo rozszerzono zastosowanie tej instytucji między innymi na czynności upadłego będącego spółką lub osobą prawną dokonane z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób.

W kolejnych artykułach prawa upadłościowego uregulowane są kolejne instytucje prawne umożliwiające kwestionowanie czynności upadłego, jednak dotyczą one już ściśle określonych czynności prawnych, a to:

1.     przelewu wierzytelności przyszłych (art. 128a p.u.) - bezskuteczny w stosunku do masy upadłości jest przelew wierzytelności przyszłej, jeżeli wierzytelność ta powstanie po ogłoszeniu upadłości;

2.     postanowienia o wysokości wynagrodzenia reprezentanta upadłego (art. 129 p.u.) – jeżeli jest rażąco wyższe od przeciętnego wynagrodzenia za tego rodzaju pracę lub usługi i nie jest uzasadnione nakładem pracy;

3.     obciążeń majątku upadłego (art. 130 p.u.) - sędzia-komisarz na wniosek syndyka uzna za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości obciążenie majątku upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską, jeżeli upadły nie był dłużnikiem osobistym zabezpieczonego wierzyciela, a obciążenie to zostało ustanowione w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i w związku z jego ustanowieniem upadły nie otrzymał żadnego świadczenia;

4.     kar umownych (art. 130a p.u.) - sędzia-komisarz na wniosek syndyka uzna za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości w całości lub części kary umowne zastrzeżone na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane przez upadłego lub jeżeli kara umowna jest rażąco wygórowana.

Zgodnie z art. 132 ust. 1-3 p.u. powództwo ustalenie bezskuteczności (także z art. 527 kodeksu cywilnego) może wytoczyć wyłącznie syndyk, który w sprawach tych jest zwolniony z opłat sądowych. Ma na to jednak tylko dwa lata od dnia ogłoszenia upadłości (ust.3). Jeżeli pozew został wniesiony przez wierzyciela upadłego jeszcze przed ogłoszeniem upadłości to syndyk może do takiego postępowania wstąpić w miejsce powoda (art. 133 ust. 1 p.u.).

Na koniec warto jeszcze omówić skutek prawomocnego stwierdzenia bezskuteczności czynności prawnej upadłego. Zgodnie z art. 134 ust. 1. jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za bezskuteczną, to, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a jeżeli przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. Za zgodą sędziego-komisarza druga strona czynności może zwolnić się z obowiązku przekazania do masy upadłości tego, co wskutek tej czynności z majątku upadłego ubyło, przez zapłatę różnicy między wartością rynkową świadczenia dłużnika z dnia zawarcia umowy, a wartością świadczenia otrzymanego przez dłużnika. Na postanowienie, o którym mowa w zdaniu poprzednim, przysługuje zażalenie. Samo uzyskanie wyroku lub postanowienia stwierdzającego bezskuteczność czynności prawnej oznacza, że syndyk może sprzedać odzyskany składnik majątkowy w trybie określonym przez przepisy prawa upadłościowego, pomimo tego że formalnie prawem własności legitymuje się dalej osoba obowiązana do zwrotu. Ponieważ jednak celem postępowania upadłościowego jest przede wszystkim zaspokojenie pieniężnych roszczeń wierzycieli, prawo upadłościowe daje osobie zobowiązanej szansę ubiegania się o zwolnienie z tej sankcji i umożliwienie wydania syndykowi jedynie kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość pomniejszenia majątku upadłego w wyniku dokonania czynności prawnej.  

Jeżeli pomimo stwierdzenia bezskuteczności i wezwania syndyka do zwrotu świadczenia, dłużnik obowiązku tego nie spełnia, sędzia-komisarz może wydać postanowienie, w którym oznaczy osobę zobowiązaną i zakres świadczenia. Takie prawomocne postanowienie ma już moc tytułu wykonawczego (art. 134 ust.1a). Syndyk nie musi zatem wytaczać dodatkowego powództwa windykacyjnego, ale od razu skierować sprawę do egzekucji.

Jak widać syndyk dysponuje w postępowaniu upadłościowym szerokim wachlarzem możliwości kwestionowania czynności prawnych upadłego. Stwierdzenie bezskuteczności tych czynności jest przy tym prostsze w porównaniu do instytucji skargi pauliańskiej unormowanej w art. 527 kodeksu cywilnego. Dzięki temu syndyk jest w stanie sprawnie i skutecznie realizować podstawowy cel postępowania upadłościowego jakim jest jak zaspokojenie roszczeń wierzycieli i zachowanie, w miarę możności, przedsiębiorstwa dłużnika.

 

Autor: radca prawny Michał Krygowski

 

Malinowscy i Wspólnicy. Adwokaci i Radcowie Prawni Spółka Partnerska  https://wmalinowski.pl/

 

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...