Ile tak naprawdę jest umów cywilnoprawnych?

Interpelacja nr 34470 w sprawie skali zatrudnienia na umowach cywilnoprawnych.

Szanowny Panie Ministrze,
Przeciwko umowom cywilnoprawnym walczą związki zawodowe i tysiące młodych osób zrzeszających się w licznych organizacjach.

W przyszłym roku Najwyższa Izba Kontroli wyda raport dotyczący zatrudnienia w poszczególnych ministerstwach. Ze wstępnych danych wynika, że rekordzistami liczby umów o dzieło lub zlecenie są trzy ministerstwa: kultury, rolnictwa oraz zdrowia. Ze "śmieciówek" korzysta również ministerstwo pracy, które powinno być pionierem dobrych praktyk dla wszystkich przedsiębiorstw. Według wstępnych szacunków najwięcej umów zlecenie w zeszłym roku wystawił resort kultury. Było ich więcej niż etatów, bo 372. Z czego ponad 100 dotyczyło osób, które pracowały tam dłużej niż trzy miesiące i nie były zatrudnione w innej instytucji.

Umowa o dzieło to tzw. umowa rezultatu, podpisywana jest w konkretnym celu, np. napisania tekstu albo stworzenia bazy danych. Nie są od niej odprowadzane składki, opłaca się jedynie zaliczkę na podatek dochodowy, dzięki czemu w kieszeni osoby wykonującej dzieło zostaje więcej pieniędzy. Ale każdy, kto wykonuje swoje obowiązki tylko na podstawie takiej umowy, nie odkłada na emeryturę, nie ma prawa do opieki zdrowotnej, zwolnienia lekarskiego, zasiłku chorobowego czy zasiłku dla bezrobotnych. Można ją podpisać tylko w odniesieniu do określonego rodzaju pracy. Nie można jej zawrzeć, jeśli praca ma charakter ciągły i jest wykonywana pod nadzorem przełożonego.

Atrakcyjną z punktu widzenia pracodawcy formą zatrudnienia pracowników jest umowa zlecenia. Pomimo, że pracodawca przy umowie zlecenia zobowiązany jest do odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne czy przestrzegania przepisów BHP, to jednak ma on swobodę w zakresie regulacji czasu pracy czy rozwiązania samej umowy. Należy jednak pamiętać, że zawarcie umowy zlecenia w celu obejścia przepisów prawa pracy, a więc zamiast umowy o pracę, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika. Ponadto, praca świadczona w stałych godzinach, podporządkowana pracodawcy może być, w pewnych sytuacjach, uznana za pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, ze wszystkimi tego konsekwencjami prawnymi dla pracodawcy.

Przedstawione wyżej umowy uelastyczniają rynek pracy, to znaczy, że pozwalają firmom szybciej zwalniać lub zatrudniać pracowników w zależności od wahań koniunktury. Dla pracowników natomiast oznaczają brak pewności zatrudnienia, bo pracodawca może ich zwolnić w dowolnym momencie i, w odróżnieniu od etatu, nie musi np. podawać uzasadnienia swojej decyzji, czy wypłacać odpraw. Z umów takich mogą korzystać np. studenci, bo w trakcie nauki są ubezpieczeni przez państwo, więc na umowie cywilnoprawnej zarobią więcej lub - w ograniczonym czasie - osoby na początku drogi zawodowej.

W praktyce jednak jest zgoła inaczej. Pracodawcy skłaniają swoich pracowników do podpisywania umów cywilnoprawnych, mimo tego, że wykonują oni dokładnie takie same obowiązki jak ich koledzy i koleżanki na etacie. Albo umowa cywilnoprawna, albo żadna – wielokrotnie osoby z mojego okręgu wyborczego przedstawiały sytuacje, w których zmuszone były podpisać właśnie taką formę umowy.

Należy zwrócić uwagę na statystyki dotyczące problemu zawierania umów „śmieciowych”. Najniższą liczbę zawieranych umów podaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Z danych wynika, że składkę na ubezpieczenie zdrowotne od umowy cywilnoprawnej (zlecenia) na koniec maja tego roku odprowadzało 919,5 tys. osób.

Według obliczeń Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej naszych obliczeń na umowach cywilnoprawnych pracuje ok. 930 tys. Polaków.

Odważniej skalę zatrudnienia na umowach cywilnoprawnych oblicza Główny Urząd Statystyczny. Według "najświeższych" danych z końca 2013 r., swoje obowiązki wyłącznie w oparciu o umowę-zlecenie lub umowę o dzieło wykonuje 1,4 mln osób. Nigdzie nie pracują na etacie i nie pobierają emerytury lub renty.

Wyżej licytuje Ministerstwo Finansów. 4 mln to liczba osób, które na koniec 2013 r. wykazały w zeznaniach podatkowych (PIT) dochody z tytułu umowy-zlecenia lub o dzieło. Niestety, nie wiadomo, dla kogo takie umowy są jedynym źródłem dochodu, a dla kogo dodatkowym źródłem zarobkowania, oprócz pracy etatowej.

Prawdziwej skali zatrudnienia na umowach cywilnoprawnych w Polsce nie da się ustalić. Dane są zwykle przeterminowane lub dotyczą bardzo wąskiej części osób pracujących na tzw. śmieciówkach.

W związku z przedstawionymi informacjami uprzejmie proszę Pana Ministra o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1. Jakie są przyczyny braku spójnych badań dotyczących zatrudnienia Polaków na umowach cywilnoprawnych?
2. Jakie są obecnie prowadzone prace w celu zbadania liczby umów cywilnoprawnych na rynku pracy?
3. Jakie są systemowe działania planowane przez Ministerstwo, by zmniejszyć liczbę niestabilnych i niepewnych miejsc pracy funkcjonujących na podstawie umów cywilnoprawnych?
4. Czy według Ministerstwa przedsiębiorcy powinni oferować młodym ludziom (studentom) umowy o pracę?
5. Ile osób w ministerstwach zatrudnionych jest na podstawie umowy cywilnoprawnej? Proszę o wskazanie liczb w rozbiciu na konkretne ministerstwa.
6. Czy młode osoby zatrudniane na staże w ministerstwach mają zapewnioną umowę o pracę?

Maks Kraczkowski

Odpowiadając ...