Działalność nierejestrowana: kiedy trzeba płacić składkę zdrowotną?

Działalność nierejestrowana – idealna dla początkujących

Działalność nierejestrowana to świetne rozwiązanie dla każdego młodego stażem adepta biznesu. Pozwala wypróbować pomysł na działalność w praktyce, bez obaw o jego powodzenie. Działalność nierejestrowana stanowi bowiem o wiele elastyczniejszą formę niż działalność ewidencjonowana i można rozpocząć ją w każdym momencie.

Ten rodzaj działalności nie jest wpisywany do żadnej ewidencji, dlatego nie trzeba się nigdzie zgłaszać ani dopełniać formalności. Jeśli przedsiębiorca nie przekroczy ustawowego limitu dochodu w wysokości połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, może prowadzić taką działalność bez martwienia się o obowiązek rejestracji czy składki.

Warto podkreślić, że działalność nierejestrowana nie stanowi działalności gospodarczej sensu stricto. Choć oba rodzaje działalności mają wiele wspólnych cech, to ustawa wyodrębnia działalność nierejestrowaną jako odformalizowany typ działalności. Dlatego przepisy, które odnoszą się wprost do działalności gospodarczej (określanej przez ustawodawcę również jako działalność pozarolnicza) nie znajdują zastosowania względem działalności nieewidencjonowanej.

Działalność nieewidencjonowana a ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych to instytucja odpowiedzialna za pobór składek na ubezpieczenia społeczne i dystrybucję tych świadczeń. Katalog ubezpieczeń społecznych wyróżnia 4 podstawowe rodzaje:

1. ubezpieczenie emerytalne,
2. ubezpieczenie rentowe,
3. ubezpieczenie chorobowe,
4. ubezpieczenie wypadkowe.

Innym rodzajem należności, uiszczanym na rzecz Narodowego Funduszu Zdrowia zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, jest składka zdrowotna. Umożliwia ona finansowanie między innymi pobyty w szpitalach, badania, leczenie, czy zabiegi medyczne ubezpieczonych.

Czy przedsiębiorca, który prowadzi działalność nierejestrowaną jest zobowiązany do uiszczania wymienionych wyżej składek?

Według artykułu 5 ust. 1 ustawy Prawo Przedsiębiorców, działalność nierejestrowana nie jest działalnością gospodarczą. Jednak kolejnym punktem analizy powinien być artykuł 6 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten zawiera listę podmiotów, które są zobligowane do pokrywania obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Do tego katalogu należą m.in. osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Jak wskazaliśmy wcześniej – ustawodawca nie postrzega działalności nierejestrowanej jako działalności gospodarczej. W związku z tym tak długo, jak przedsiębiorca prowadzi działalność nieewidencjonowaną, tak długo będzie zwolniony z uiszczania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Jednak w momencie, w którym przekroczy pułap, o którym mowa powyżej, będzie mieć tylko 7 dni na zarejestrowanie działalności w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Od tego czasu jest już zobowiązany do wypełniania obowiązków podatkowych oraz składkowych względem organów, w tym również względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Ponadto, biorąc pod uwagę treść artykułu 6 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, można dojść do wniosku, że przedsiębiorcy prowadzący działalność nieewidencjonowaną nie muszą również uiszczać składki na ubezpieczenie chorobowe na podstawie artykułu 11 Ustawy oraz wypadkowe na podstawie artykułu 12 Ustawy.

Z kolei ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która normuje kwestie uiszczania składki na ubezpieczenie zdrowotne, zawiera dość znaczący artykuł 66. Przepis ten, tak jak ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, w katalogu podmiotów podlegających obowiązkowi opłacania składki zdrowotnej, wskazuje na osoby prowadzące działalność pozarolniczą lub osoby z nimi współpracujące, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców.

Jak więc widać, ponownie ustawodawca nie wspomina o osobach prowadzących działalność nierejestrowaną, a więc tacy przedsiębiorcy, zgodnie z przepisami, są zwolnieni z obowiązku opłacania składki zdrowotnej.

Uwaga na pułapki, czyli o ZUSowskiej interpretacji przepisów

Zarówno w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jako podmioty zobowiązane do uiszczania składek wskazano także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której według Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. W jaki sposób wpływa to na przedsiębiorców prowadzących działalność nierejestrowaną? Okazuje się, że w ogromny.

W roku 2018 Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opublikowało broszurę informacyjną stanowiącą zbiór informacji na temat prowadzenia działalności nierejestrowanej w praktyce. Według przedstawionego w niej stanowiska:

przepisy o działalności nierejestrowej nie zmieniają ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby nieprowadzące działalności gospodarczej” oraz “przepisy o działalności nierejestrowej nie zmieniają ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom w związku z umową o pracę czy z umowami cywilnoprawnymi.

W praktyce oznacza to, że osoby prowadzące działalność nierejestrowaną, jednak świadczące usługi (niezajmujące się sprzedażą dóbr), są klasyfikowane jako osoby niewykonujące działalności gospodarczej, ale świadczące usługi na podstawie innej umowy o świadczenie usług. Co to oznacza?

Otóż Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznaje, że osoby wykonujące działalność nieewidencjonowaną, a przy tym świadczące w jej ramach usługi, są tak naprawdę zleceniobiorcami. Z kolei łącząca ich z klientami relacja odpowiada relacji zleceniobiorca-zleceniodawca. Z dalszej części broszury Ministerstwa możemy wyczytać, że odpłatne świadczenie usług zawsze wiąże się z zawarciem przez strony umowy cywilnoprawnej. I to nawet jeśli nie ma ona formy pisemnej, a została zawarta tylko ustnie. W związku z tym, każde wykonywanie usług – nawet świadczone w oparciu nie o umowę, a działalność nierejestrowaną – skutkuje koniecznością pokrywania składek na ubezpieczenie społeczne.

Z tego względu od 2018 roku ZUS w indywidualnych interpretacjach podatkowych wskazuje, że przedsiębiorcy prowadzący działalności nierejestrowane są zobligowani do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne tak samo, jak w przypadku umów zlecenia. Jako przykład można podać interpretację  DI/100000/43/822/2018 z dnia 24 lipca 2018 r. wydana przez Zakład Ubezpieczeń Oddział w Gdańsku.

Problem stanowi fakt, że do tej pory ZUS nie zajął oficjalnego stanowiska w sprawie. Jest to o tyle kłopotliwe, że przy umowach zlecenia płatnikiem składek jest zleceniodawca. Skutkuje to potencjalnymi problemami wtedy, gdy w ramach działalności nierejestrowanej przedsiębiorca zajmuje się usługami na rzecz osób fizycznych albo drobnych podmiotów, np. udzielając korepetycji. Ciężko jest wyobrazić sobie w sytuację, w której uczeń jest zmuszony uiszczać składki za korepetytora. Jednak w tym miejscu warto przywołać dwa kazusy, które Ministerstwo uwzględnia w broszurze jako przykłady obrazujące powyższe zagadnienie:

Marta Zielińska, prowadząc działalność nierejestrową, sprzedaje wykonywane własnoręcznie figurki i ozdoby. Ponieważ Pani Marta nie świadczy pracy i nie podlega ubezpieczeniom z tytułu działalności pozarolniczej – nie ma obowiązku opłacania składek społecznych ani zdrowotnych w związku ze swoją działalnością.

Paweł Szeląg w ramach działalności nierejestrowej dorywczo sprząta pomieszczenia magazynowe firmy ABC sp. z o.o. Ponieważ jego działalność polega na świadczeniu usług, jest oskładkowana według zasad ogólnych, czyli tak jak w przypadku innych osób nieprowadzących działalności gospodarczej, a świadczących pracę w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Działalność nierejestrowana a pozostałe umowy

W kwestii składek na ubezpieczenie społeczne poruszenia wymaga również kwestia zbiegu tytułów do ubezpieczenia. Co zrobić, gdy prowadzimy działalność nieewidencjonowaną, a przy tym świadczymy usługi w ramach umowy zlecenia lub jesteśmy zatrudnieniu na umowę o pracę?

Ogólna zasada mówi, że składki na ubezpieczenie społeczne należy opłacać niezależnie od każdego źródła przychodu. Dlatego osoba zatrudniona na umowie o pracę i prowadząca działalność nieewidencjonowaną, odprowadza składki z tytułu umowy o pracę, choć z tytułu prowadzenia działalności nierejestrowanej jest zwolniona z uiszczania składek.

Za to jeśli przedsiębiorca prowadzi działalność nieewidencjonowaną i przy tym jest stroną umowy o dzieło, nie będzie objęty oskładkowaniem w ogóle, ponieważ i działalność nierejestrowana i umowa o dzieło są zwolnione z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.

Co z tzw. ulgą na start?

Przedsiębiorcy, którzy zastanawiają się nad rozpoczęciem działalności nierejestrowanej, mają wątpliwości również w kwestii tzw. ulgi na start. To przywilej stosowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dla młodych przedsiębiorców, który polega na czasowym zwolnieniu z konieczności opłacania składek.

W tej kwestii nie ma sporu w doktrynie, a podejście do prowadzących działalność nierejestrowaną jest dla nich korzystne. Prowadzenie działalności nieewidencjonowanej nie przekreśla bowiem możliwości skorzystania z „ulgi na start” po rejestracji firmy. Działalność nierejestrowana nie stanowi działalności gospodarczej według przepisów, dlatego nie istnieją żadne przeszkody, aby po rejestracji firmy w CEIDG przedsiębiorca wystąpił o możliwość zwolnienia ze składek na kolejne sześć miesięcy prowadzenia działalności.

Podsumowanie

Istnieje wiele niejasności w temacie oskładkowania osób świadczących usługi w ramach działalności nierejestrowanej. Podstawowa zasada, która stanowi, że przedsiębiorcy w działalności nieewidencjonowanej nie muszą uiszczać składek, została w tym przypadku zakrzywiona.

ZUS postrzega prowadzących działalność nierejestrowaną jako zleceniobiorców. Skutkuje to koniecznością uiszczania przez nich składek na ubezpieczenie społeczne, co jest sprzeczne z zasadami funkcjonowania działalności nierejestrowanej. Dlatego w przypadku większych wątpliwości warto wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej. Dzięki temu zyskamy pewność, czy faktycznie musimy uiszczać składki, czy pozostaniemy z nich zwolnieni.

Kamila Wasilewska

Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy