Darowizna przedsiębiorstwa w rodzinie a VAT

Darowizna stanowi jeden z najczęstszych sposobów przekazania przedsiębiorstwa w rodzinie. Z reguły stanowi ono dorobek życia i stąd trudno się dziwić dążeniu do pozostawienia go w rodzinie. Intencją darczyńcy jest przekazanie firmy najbliższym w sytuacji gdy sam nie jest w stanie nią efektywnie zarządzać np. z racji podeszłego wieku.

 

Zgodnie z art. 4a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn zwolnione jest z tego podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez osoby z kręgu najbliższych, tj. przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.

Darowizna przedsiębiorstwa nie stanowi przychodu z działalności gospodarczej po stronie darczyńcy a zatem nie jest podstawą opodatkowania podatkiem PIT. Otrzymanie tego rodzaju darowizny po stronie obdarowanego również znajduje się poza tym podatkiem. Wynika to z zapisu art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych zwalniającym z PIT przychody podlegające przepisom ustawy o podatku od spadków i darowizn.

W VAT całkiem inaczej

W podatku tym wszelkie darowizny zrównane zostały z odpłatną dostawą towarów. W rezultacie darczyńca, mimo iż uszczupla swój majątek zostaje zobowiązany do rozliczenia VAT.

Jednakże ustawodawca uznał za stosowne dokonać wyłączenia wszelkich form zbycia przedsiębiorstwa z zakresu opodatkowania VAT. Zatem darowizna przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie jest przedmiotem opodatkowania VAT. Wynika to z art. 6 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Zapis ten jest sygnałem dla darczyńców, którzy gdy chcą uniknąć VAT muszą przedmiotem darowizny uczynić „przedsiębiorstwo” lub „zorganizowaną część przedsiębiorstwa”. A więc ma to być przedmiot spełniający definicję określoną w art. 551  ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny lub art. 2 pkt 27e ustawy o VAT.

Zgodnie z pierwszym z ww. przepisów przedsiębiorstwo, jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, w szczególności:

  1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
  2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
  3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
  4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
  5. koncesje, licencje i zezwolenia;
  6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;
  7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
  8. tajemnice przedsiębiorstwa;
  9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Natomiast zgodnie z art. 2 pkt 27e ustawy o VAT, przez zorganizowaną część przedsiębiorstwa rozumie się organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.

Udokumentowanie darowizny

Darowizna przedsiębiorstwa jest jednostronnym oświadczeniem woli pod tytułem darmym. Protokół przekazania (akt darowizny) powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Forma ta jest najbezpieczniejsza dla rzetelności obrotu prawnego. Dokument taki powinien wyszczególniać składniki majątkowe podlegające darowiźnie, a więc środki trwałe z wartością początkową oraz poczynionymi odpisami amortyzacyjnymi, wyposażenie wraz z jego wartością początkową, towary handlowe, materiały wraz z ich dokładnym wyspecyfikowaniem oraz określenie ilości i wartości.

W tej kwestii bardzo istotne znaczenie ma treść interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 22 stycznia 2019 r., sygn. 0114-KDIP4.4012.762.2018.5.KS. Dyrektor stwierdza w niej, że o fakcie czy miała miejsce transakcja dotycząca przedsiębiorstwa decyduje to co wchodzi w jej zakres. Czy o zespole zbywanych elementów można mówić, iż tworzą one przedsiębiorstwo jako całość. Uściślić należy, że wyłącznie w świetle art. 551 Kodeksu cywilnego. Zbycie niektórych z tego rodzaju składników nie będzie stanowiło zbycia przedsiębiorstwa. Pomiędzy tymi składnikami – szczegółowo określonymi w tym przepisie Kodeksu – muszą istnieć i być zachowane związki funkcjonalne, które umożliwiają tym składowym kontynuację określonej działalności gospodarczej. O fakcie, czy transakcja w istocie stanowi zbycie przedsiębiorstwa za każdym razem decydują okoliczności faktyczne towarzyszące takiemu zdarzeniu. To na podatniku spoczywa powinność prawidłowego wskazania przedmiotu opodatkowania co z kolei umożliwi odpowiednie zdefiniowanie dokonywanej przez niego czynności.

Tak więc zadaniem podatnika jest takie zachowanie w przypadku zbywania (tutaj darowizny) przedmiotu leżącego poza zakresem opodatkowania VAT aby w razie ewentualnej kontroli organu podatkowego nie stworzyć najmniejszych choćby przesłanek do jego zakwestionowania.

Zadanie ochronne spełniać powinny jak najbardziej precyzyjne zapisy umowy darowizny. W związku z tym wskazane jest przed jej sporządzeniem przeprowadzenie dokładnego audytu prawnego przedmiotu darowizny. Będzie to z korzyścią nie tylko dla przejrzystości zawieranej umowy ale też dla niezakłóconego funkcjonowania przedsiębiorstwa po dokonaniu darowizny.

Konsekwencje darowizny przedsiębiorstwa dla odliczenia VAT

Ogólna zasada jest klarowna. Jeżeli podatnik VAT z tytułu nabycia środka trwałego odliczył naliczony podatek a następnie dokonał jego zbycia w określonym ustawą o VAT czasie bez opodatkowania go tym podatkiem, spoczywa na nim obowiązek dokonania korekty odliczonego podatku.

Darowizna stanowi formę zbycia nie objętą opodatkowaniem VAT. Czy zatem darczyńca stanie po jej dokonaniu przed koniecznością skorygowania odliczonego podatku? Byłoby to w praktyce trudne do zrealizowania biorąc pod uwagę, że z dokonaniem darowizny, po stronie darczyńcy ma miejsce co do zasady likwidacja działalności gospodarczej, ponadto przestaje on być czynnym podatnikiem VAT na skutek skreślenia z listy takich podmiotów.

Przykład
Przedsiębiorca zakupił halę produkcyjną, w której zainstalował maszyny i urządzenia, wcześniej działające w dzierżawionym obiekcie, zlokalizowane są w niej również magazyn surowców i wyrobów gotowych. Obiekt miał wartość 1 500 000 zł. Dzięki temu podatek do odliczenia wyniósł 345 000 zł. Zakup miał miejsce w roku 2018. Nieruchomość wprowadzona została do ewidencji środków trwałych i wykorzystywana w prowadzonej działalności gospodarczej. W roku 2022 przedsiębiorca zdecydował się dokonać na rzecz syna darowizny przedsiębiorstwa, w którego skład wchodziła ta nieruchomość.

Darczyńca nie zostanie obciążony obowiązkiem korekty odliczonego VAT, co jednak nie oznacza iż ustawodawca jej nie wymaga. Zgodnie z art. 91 ust. 9 ustawy o VAT to nabywca przedsiębiorca (tu obdarowany) obciążony jest koniecznością dokonania korekty.

W interpretacji indywidualnej z 16 września 2022 r., sygn. 0111-KDIB3-3.4012.72.2022.4.MW, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził:

"(...) ewentualny obowiązek dokonania korekty podatku naliczonego zgodnie z art. 91 ust. 1-8 ustawy nie będzie ciążyć na Pani – zbywcy przedsiębiorstwa, a na Spółce cywilnej założonej przez Obdarowanych (tj. Pani synów, którzy jak wskazuje opis sprawy dla czynności darowizny będą działać jako wspólnicy spółki cywilnej i na jej rzecz – czyli nabędą przedsiębiorstwo na gruncie podatku VAT jako spółka cywilna). Spółka cywilna założona przez Pani synów (Obdarowanych), nie będzie zobowiązana do dokonania korekty, o której mowa w art. 91 ust. 9 ustawy, w sytuacji, gdy kontynuując prowadzoną przez Pan przedsiębiorstwo działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem VAT będzie wykonywała wyłącznie czynności opodatkowane i nie wystąpi zmiana przeznaczenia wykorzystywanych towarów np. do czynności zwolnionych.".

Darowizna na rzecz więcej niż jednej osoby

Zagadnienie to było przedmiotem interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 26 czerwca 2020 r., sygn. 0112-KDIL1-2.4012.141.2020.3.PM.

W stanie faktycznym małżeństwo miało zamiar dokonać darowizny na rzecz dwóch córek, z których każda miała otrzymać 50% udziałów. Problem powstał w związku z zastosowaniem do tego przypadku art. 6 ust. 1 ustawy o VAT. Dyrektor KIS uznał – opierając się na orzecznictwie TSUE – że dla uznania dostawy składników majątku za niepodlegającą VAT dostawę przedsiębiorstwa konieczny jest element kontynuacji prowadzonej wcześniej działalności w oparciu o przedmiotowe składniki. Majątek darowany nie będzie, w ocenie Dyrektora, służył wykonywaniu zadań gospodarczych u obdarowanych córek. Działalność tę będzie wykonywał trzeci podmiot, którym będzie spółka jawna, którą tworzą obdarowane i do której planują wnieść otrzymane udziały.

Transakcja darowizny ułamkowych części przedsiębiorstwa stanowić będzie w świetle art. 7 ust. 1 ustawy o VAT dostawę opodatkowaną tym podatkiem. Udziały, zdaniem Dyrektora KIS, które mają być przedmiotem darowizny nie mogą zostać potraktowane jako przedsiębiorstwo z wszelkimi tego konsekwencjami.

Natomiast w interpretacji indywidualnej z 16 września 2022 r., sygn. 0111-KDIB3-3.4012.72.2022.4.MW, Dyrektor KIS uznał, że zbycie przedsiębiorstwa na rzecz spółki cywilnej (w imieniu i na rzecz której działają jej wspólnicy czyli synowie przedsiębiorcy), a tym samym transakcja, na mocy której dojdzie do jego przekazania będzie mogła korzystać z wyłączenia określonego w art. 6 ust. 1 ustawy o VAT:

"(...) planowana umowa darowizny ma zostać zawarta pomiędzy Panią (jako darczyńcą) i Pani synami, wspólnikami spółki cywilnej (jako obdarowanymi), w części równej dla każdego z nich. Czynności te zostaną dokonane w tym samym czasie, w jednym akcie notarialnym. Jednocześnie nigdzie w opisie zdarzenia przyszłego, nie wskazała Pani wprost, że przedmiotem darowizny będą udziały w przedsiębiorstwie. Organ rozumie zatem przedstawiony opis w ten sposób, że intencją stron planowanej umowy jest przeniesienie całego przedsiębiorstwa na rzecz spółki cywilnej prowadzonej przez Pani synów, w celu kontynuowania przez tę spółkę działalności prowadzonej wcześniej przez Panią. Należy bowiem zaznaczyć, że na gruncie podatku VAT podatnikiem jest spółka cywilna, a nie jej wspólnicy. Jeżeli zatem w przedmiotowej sprawie synowie Pani dla czynności darowizny będą działać jako wspólnicy spółki cywilnej i na jej rzecz – czyli nabędą przedsiębiorstwo na gruncie podatku VAT jako spółka cywilna, to darowizna ta będzie wyłączona z opodatkowania. Istnieje bowiem różnica pomiędzy cywilistycznym podejściem, a osobą podatnika na gruncie podatku VAT, tj., że na gruncie VAT podatnikiem jest spółka cywilna, a nie jej wspólnicy (...)

W związku z powyższym w analizowanej sprawie dojdzie do zbycia przedsiębiorstwa na rzecz spółki cywilnej (w imieniu i na rzecz której działają jej wspólnicy czyli Pani synowie), a tym samym transakcja, na mocy której dojdzie do jego przekazania będzie mogła korzystać z wyłączenia określonego w art. 6 ust. 1 ustawy.".

 

Redakcja podatki.biz

 

(People photo created by pressfoto - www.freepik.com)

 

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...