Czy okres nauki w szkole wyższej będzie uwzględniony w stażu emerytalnym?

Przed 1 stycznia 1999 r. za okres nieskładkowy, uwzględniany przy ustalaniu prawa do świadczeń lub ich wysokości, uznawany był okres nauki w szkole wyższej na jednym tylko kierunku. Jednak można było go ująć tylko w takim wymiarze, jaki przewidywał program określonych studiów w określonym czasie (np. nauka na wydziale prawa trwała w pewnym czasie 4 lata, a obecnie 5 lat), nawet gdy ukończenie edukacji, tj. zaliczenie wszystkich semestrów przewidzianych programem studiów, a więc uzyskanie absolutorium, przypadało później.

ZUS stosował zasady określone w wyrokach Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w wyroku z 3 lutego 1994 r. (II URN 55/93) stwierdził, że (...) jeżeli został spełniony warunek ukończenia nauki w szkole wyższej, okresem nieskładkowym jest okres nauki na wyższej uczelni na jednym kierunku, w wymiarze określonym w programie, bez względu na to, czy ukończenie nauki, obrona pracy dyplomowej miała miejsce w czasie trwania roku akademickiego – semestru objętego programem studiów, czy też po jego ukończeniu.

Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 1995 r. (II URN 55/94) orzekł: Do stażu emerytalnego można zaliczyć – jako okres nieskładkowy – w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 10 ustawy z 17 października 1991 r. – okres nauki w różnych szkołach wyższych, jeżeli doprowadziły do ukończenia studiów na jednym kierunku, ale w wymiarze nie dłuższym niż określony w programie ukończonych studiów.

Zasady wskazane w powyższych wyrokach Sądu Najwyższego stosują wszystkie oddziały ZUS.

Okres od 1 stycznia 1999 r.

Poczynając od 1 stycznia 1999 r., okresami nieskładkowymi są m.in. okresy nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem jej ukończenia, w wymiarze określonym programem studiów. Nauką w szkole wyższej jest nauka odbywana na studiach zawodowych pierwszego stopnia. Jeżeli studia zawodowe uzupełniają studia magisterskie, okresem nauki jest suma trwania studiów zawodowych pierwszego stopnia i studiów magisterskich.

Jeżeli osoba ukończyła studia na kilku kierunkach, uwzględnia się najkorzystniejszy, najdłuższy okres.

Studia doktoranckie i aspirantura naukowa

Od 1 września 2001 r. do okresów nieskładkowych, uwzględnianych do świadczeń emerytalnych i ich wysokości, dodano czas trwania: studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu oraz asystenckich studiów przygotowawczych. Jeśli więc do wniosku o emeryturę lub rentę albo o kapitał początkowy zainteresowany dołączy zaświadczenie wystawione przez jednostkę prowadzącą takie studia, okresy te uwzględnia się, ustalając prawo do świadczenia i obliczając jego wysokość, jako nieskładkowe po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Te same okresy studiów doktoranckich można wziąć pod uwagę przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty albo kapitału początkowego jako składkowe, liczone po 1,3 proc. podstawy wymiaru świadczenia. Stanie się tak wtedy, gdy ubiegający się o emeryturę lub rentę albo o ustalenie kapitału początkowego przedstawi dokument potwierdzający opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne przez jednostkę prowadzącą studia. Wówczas studia doktoranckie w szkołach wyższych i innych placówkach naukowych zalicza się jako okresy składkowe po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Stacjonarne studia doktoranckie w placówkach naukowych Polskiej Akademii Nauk odbywane od czerwca 1960 r. do czerwca 1985 r. też są okresami składkowymi, jeśli osoba zainteresowana udokumentuje ich odbycie zaświadczeniem PAN. Studia doktoranckie, odbywane w innych placówkach naukowych i szkołach wyższych, przebyte przed 15 listopada 1991 r. zostaną uznane za okresy składkowe, jeśli jednostka prowadząca te studia opłaciła składki społeczne od stypendium doktoranckiego. Gdy prowadzący te studia nie może potwierdzić opłacenia składek, bo nie ma już dawnej dokumentacji płacowej, okresy studiów doktoranckich w szkołach wyższych i innych placówkach naukowych kwalifikuje się jako nieskładkowe.

Możliwość uwzględnienia przy ustalaniu kapitału początkowego okresu nauki w szkole wyższej ubezpieczonym w pełnym zakresie

Zgodnie z obowiązującą dotychczas zasadą okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów był uwzględniany przy ustalaniu kapitału początkowego w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

W rezultacie, w sposób nieuzasadniony i dyskryminujący, mając na uwadze zastosowane kryterium dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej, ograniczono możliwość zaliczenia okresów nauki w szkole wyższej tym ubezpieczonym, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy nie mieli wystarczającej liczby okresów składkowych, natomiast warunek okresów składkowych spełniliby później, na skutek kontynuowania zatrudnienia po dniu wejścia w życie ustawy.

W wyniku nowelizacji wprowadzonej ustawą z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 21 maja 2015 r., poz. 552), osoby, które studiowały przed 1 stycznia 1999 r. i miały w tym czasie bardzo krótki okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, będą miały prawo do zaliczenia całego okresu studiów do kapitału początkowego. Warunkiem jest, aby taka osoba w momencie przechodzenia na emeryturę miała minimum 15 lat okresu składkowego.

Nadal będzie jednak obowiązywała zasada, zgodnie z którą okresy nieskładkowe są uwzględniane w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej okresów składkowych. Tak więc okres 5 lat studiów zostanie uwzględniony przy ustalaniu kapitału początkowego, jeżeli zainteresowany udowodni posiadanie 15 lat okresów składkowych z uwzględnieniem okresów po 31 grudnia 1998 r.

Dokumentowanie okresu nauki w szkole wyższej

Okres nauki w szkole wyższej potwierdzają zaświadczenia wyższej uczelni. Musi z nich wynikać okres odbywania studiów i programowy tok ich trwania. Dowodem może być też uwierzytelniona kserokopia dyplomu, ale tylko wtedy, gdy wskazany będzie okres studiów.

Jeśli uczelnia została zlikwidowana, zaświadczenia takie wydaje ta powstała w miejsce zlikwidowanej albo Archiwum Akt Nowych w Warszawie, ul. Hankiewicza 1.

Studia odbyte za granicą należy udokumentować zaświadczeniem Ministerstwa Edukacji Narodowej potwierdzającym czas studiów, a także fakt skierowania na naukę za granicą. Wydaje je Biuro Kształcenia Zagranicznego MEN w Warszawie, ul. Smolna 40.

Zygmunt Łobejko