Główne zmiany w ustawie o VAT obowiązujące od 1 stycznia 2010 r.

Ustawa z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług(Dz. U. Nr 195, poz. 1504) wprowadziła do polskiego prawa przepisy dyrektyw unijnych zmieniające m.in. przepisy regulujące kwestie: a) miejsca świadczenia usług, b) składania informacji podsumowujących. Przepisy ustawy weszły w życie co do zasady z dniem 1 stycznia 2010 r. Wprowadzone zmiany istotnie zmieniają obowiązki w podatku od towarów i usług podatników dokonujących transakcji z zagranicą.

I. ZMIANY W ZAKRESIE MIEJSCA ŚWIADCZENIA USŁUG

1. Modyfikacja zasady ogólnej określenia miejsca świadczenia usług

Najważniejsza zmiana polega na modyfikacji ogólnej zasady dotyczącej miejsca świadczenia usług w transakcjach między podatnikami VAT z miejsca siedziby usługodawcy na miejsce siedziby usługobiorcy. Zgodnie z art. 28b ustawy o podatku od towarów i usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika miejscem świadczenia usług jest, co do zasady, miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania. W przypadku gdy usługi te świadczone są dla stałego miejsca prowadzenia działalności podatnika, które znajduje się w innym miejscu niż jego siedziba lub stałe miejsce zamieszkania, miejscem świadczenia tych usług jest to stałe miejsce prowadzenia działalności (art. 28b ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług). Natomiast, jeżeli usługobiorca nie posiada siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności, o którym mowa w ust. 2 art. 28b, miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym zwykle prowadzi on działalność lub w którym ma on miejsce zwykłego pobytu (art. 28b ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług).

Uwaga

W przypadku usług świadczonych na rzecz podmiotu niebędącego podatnikiem zasada ogólna stosowana dotychczas przy określeniu miejsca świadczenia pozostaje bez zmian, tj. miejscem świadczenia usług jest miejsce, gdzie usługodawca posiada siedzibę (wyjątek dotyczy osób prawnych niebędących podatnikami zidentyfikowanych na terytorium Unii Europejskiej dla VAT, które zgodnie z nowelą traktuje się dla określenia miejsca świadczenia usług jak podatników).

Zasada ogólna określenia miejsca świadczenia usług w transakcjach między podatnikami nie znajduje jednak zastosowania, gdy usługi przeznaczone są na cele osobiste podatnika lub jego pracowników. W takim przypadku miejsce świadczenia usług jest określane tak jak w usługach świadczonych na rzecz konsumentów, czyli co do zasady zgodnie z art. 28c ustawy - w miejscu siedziby usługodawcy. Przy określeniu miejsca świadczenia dla usług przeznaczonych na cele osobiste podatnika lub jego pracowników znajdą również zastosowanie reguły szczególne do reguły zawartej w art. 28c ust. 1 ustawy. Te szczególne reguły są stosowane przy określeniu miejsca świadczenia m.in. usług świadczonych przez pośredników działających w imieniu i na rzecz osób trzecich, usług związanych z nieruchomościami, usług transportu, usług na rzeczowym majątku ruchomym oraz w innych przypadkach, w których nie znajdzie zastosowania ogólna reguła z art. 28c ust. 1 ustawy.

Przykład

Polski podatnik VAT świadczy w Polsce usługę naprawy samochodu na rzecz podatnika niemieckiego na jego cele osobiste. W takim przypadku usługa naprawy samochodu jest opodatkowana w miejscu, w którym faktycznie jest ona świadczona, czyli w Polsce (art. 28h ustawy).

WAŻNE

W sytuacji gdy usługa przeznaczona jest zarówno do celów działalności podatnika, jak i na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, miejscem świadczenia takiej usługi jest miejsce siedziby usługobiorcy (tam będzie miała miejsce co do zasady jej konsumpcja).

Identyfikacja statusu kontrahenta oraz natury świadczenia

Nowe regulacje nakładają na świadczącego usługę szereg dodatkowych obowiązków związanych z prawidłowym rozliczeniem transakcji, tj. prawidłowym określeniem miejsca świadczenia usługi.

Po pierwsze, aby zastosować odpowiednią zasadę ogólną, konieczna jest prawidłowa identyfikacja statusu klienta. Określenie statusu kontrahenta możliwe jest m.in. poprzez podanie przez niego numeru VAT lub za pośrednictwem innego przedstawionego dowodu wskazującego, że nabywca jest podatnikiem czy też osobą prawną niebędącą podatnikiem, zidentyfikowaną dla celów VAT oraz potwierdzenie, że numer identyfikacyjny VAT nabywcy jest ważny (w przypadku usług świadczonych na rzecz podatników lub osób prawnych niebędących podatnikami, ale zidentyfikowanych dla VAT w innych państwach członkowskich potwierdzenie numeru VAT można uzyskać za pośrednictwem systemu VIES).

Po drugie, w przypadku uzyskania potwierdzenia, że klient jest podatnikiem, dla prawidłowego określenia miejsca świadczenia usługi należy jeszcze uwzględnić naturę usługi. Usługi świadczone na rzecz podatnika przeznaczone do jego osobistego użytku lub użytku jego personelu są traktowane jak usługi świadczone na rzecz ostatecznego konsumenta, tzn. opodatkowane są, co do zasady, w miejscu, gdzie świadczący usługę posiada siedzibę (z uwzględnieniem szczególnych regulacji w tym zakresie, tj. m.in. w zakresie usług pośrednictwa czy transportu towarów).

Przykład

Polski podatnik VAT udostępnia odpłatnie za pomocą Internetu program komputerowy do zarządzania przedsiębiorstwem podatnikowi niemieckiemu. Status podatnika polski przedsiębiorca zweryfikował za pośrednictwem biura wymiany informacji o podatku VAT. Z uwagi na naturę usługi (może być ona wykorzystana co do zasady na cele związane z prowadzoną działalnością) podatnik polski dla możliwości określenia miejsca świadczenia tej usługi w Niemczech nie jest obowiązany do weryfikacji planowanego przez kontrahenta niemieckiego przeznaczenia usługi.

Pojęcie podatnika dla potrzeb określenia miejsca świadczenia

Dla potrzeb stosowania przepisów w zakresie określenia miejsca świadczenia usług ustawa wprowadza definicję podatnika. Podatnikiem dla celów określenia miejsca świadczenia usług jest podmiot, który wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, lub działalność gospodarczą odpowiadającą tej działalności, bez względu na cel czy rezultat takiej działalności, z uwzględnieniem art. 15 ust. 6 tej ustawy, jak również osoba prawna niebędąca podatnikiem zidentyfikowana w państwie członkowskim Unii Europejskiej do celów podatku od towarów i usług lub podatku od wartości dodanej.

Pojęcie podatnika obejmuje zatem nie tylko podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą zdefiniowaną w ustawie o podatku od towarów i usług, czyli podatników podatku od towarów i usług określonych w art. 15 tej ustawy, lecz również podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą zdefiniowaną w innych systemach prawnych, której definicja odpowiada tej przyjętej w polskich przepisach. Definicja podatnika obejmuje zatem również podatników podatku od wartości dodanej czy podatku o podobnym charakterze, a w przypadku gdy w danym systemie prawnym brak jest tego rodzaju podatków, każdy podmiot wykonujący samodzielnie działalność gospodarczą odpowiadającą działalności gospodarczej określonej w przepisach o podatku od towarów i usług.

Uwaga

Podatnikiem dla potrzeb określenia miejsca świadczenia usług nie są organy władzy publicznej oraz inne podmioty prawa publicznego (w Polsce urzędy obsługujące te organy), w związku z transakcjami których dokonują jako organy władzy publicznej (w Polsce – w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych). Definicja podatnika dla potrzeb określenia miejsca świadczenia usług obejmuje jednak organy władzy publicznej lub inne podmioty prawa publicznego, jeśli zostały one zidentyfikowane lub były zobowiązane do zidentyfikowania się na terytorium Unii Europejskiej dla potrzeb VAT ze względu na dokonywanie wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów.

Identyfikowanie dla potrzeb określenia miejsca świadczenia siedziby, stałego miejsca zamieszkania, stałego miejsca prowadzenia działalności czy zwykłego miejsca pobytu

Kolejną istotną kwestią dla ustalenia miejsca świadczenia usługi jest określenie, gdzie znajduje się siedziba podatnika, jego stałe miejsce prowadzenia działalności, zwykłe miejsce prowadzenia działalności, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu. W celu określenia miejsca świadczenia pojęcie wspólnotowe siedziby, które w nomenklaturze ustawy o podatku od towarów i usług w odniesieniu do podatników będących osobami fizycznymi posługuje się terminem stałego miejsca zamieszkania, uwzględnia nie tylko zarejestrowany adres siedziby podatnika (a w przypadku osób fizycznych co do zasady miejsce określone w krajowym rejestrze ludności lub innym podobnym rejestrze), lecz również inne czynniki, na podstawie których można ustalić, w którym miejscu znajduje się ośrodek decyzyjny podatnika. Należy zaznaczyć, że w praktyce miejsce siedziby (stałego miejsca zamieszkania) podatnika będzie określone co do zasady przez adres siedziby (adres stałego miejsca zamieszkania).

Aby dla celów określenia miejsca świadczenia usługi zakwalifikować miejsce jako stałe miejsce prowadzenia działalności, musi ono m.in. posiadać pewne minimalne, stałe zaplecze, zarówno techniczne, jak i w postaci personelu.

Uwaga

Nieposiadanie przez usługobiorcę będącego podatnikiem siedziby lub stałego miejsca zamieszkania, a także stałego miejsca prowadzenia działalności powoduje, że dla określenia miejsca świadczenia będzie miało znaczenie miejsce, w którym zwykle prowadzi on działalność, a w przypadku osób fizycznych również zwykłe miejsce pobytu.

Zwykłym miejscem pobytu osoby fizycznej, niezależnie czy nabywając usługę posiada ona status podatnika, czy też nie, jest (w momencie świadczenia usługi) miejsce, gdzie osoba ta zwyczajowo mieszka ze względu na więź osobistą i zawodową, w przypadku osoby niezwiązanej z tym miejscem zawodowo, ze względu na osobiste powiązania, które wskazują na istnienie ścisłych więzi między tą osobą a miejscem, w którym mieszka.

2. Najważniejsze zmiany w zasadach szczególnych określenia miejsca świadczenia usług

Nowela ustawy, modyfikując zasadę ogólną przy określeniu miejsca świadczenia, wprowadziła szczególne zasady określenia miejsca świadczenia dla...