Wyjazdy służbowe kierowców i handlowców

Zgodnie z art.77 (5)§1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t. jedn.: Dz. U. z1998r. Nr21, poz.94 zpóźn. zm.)pracownikowi, który wykonuje na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Uprawnienia pracowników tzw. budżetówki regulują dwa akty wykonawcze, tj.:

a) rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r. Nr 236, poz. 1991 z późn. zm.);

b) rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. z 2002 r. Nr 236, poz. 1990 z późn. zm.).

Treść ww. aktów prawnych nie jest jednak obojętna dla pozostałych pracowników, niezatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej. Co prawda, warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż państwowa lub samorządowa jednostka budżetowa określa się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania, ale jednocześnie art. 77 (5) § 4 k.p. wyraźnie stanowi, że jeśli układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień w tej materii, pracownikowi automatycznie przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów ww. rozporządzeń. Ponadto zauważyć należy, że postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

Na gruncie wskazanej wyżej definicji podróży służbowej rodziły się i nadal rodzą liczne wątpliwości interpretacyjne. Wątpliwości te dotyczą przede wszystkim kwestii: czy w danym wypadku rzeczywiście pracownik przebywa w podróży służbowej oraz czy specyfika danej pracy pozwala na uznanie wyjazdu służbowego za podróż służbową czy też nie. Te trwające od wielu lat spory nie sprowadzają się tylko do czystych akademickich dyskusji, ponieważ uznanie wyjazdów służbowych, zwłaszcza w wielkich firmach, za podróże służbowe lub odmowa im tego przymiotu ma znaczące skutki podatkowe i finansowe dla pracodawców.

KIEROWCY ZAWODOWI A PODRÓŻE SŁUŻBOWE

Temat podróży służbowych kierowców jest aktualny od wielu lat. Kwestia ta budziła i budzi szczególne kontrowersje z uwagi na charakter pracy kierowców. O ile bowiem większość podróży służbowych przebiega według następującego schematu: przejazd tam, wykonanie zadania służbowego, przejazd z powrotem, o tyle w przypadku kierowców schemat jest bardziej specyficzny: przejazd tam, wyładunek lub załadunek towaru, przejazd z powrotem. Zauważyć trzeba, że w odniesieniu do zwykłego pracownika przejazd w obie strony jest tylko narzędziem do celu, a nacisk położony jest przede wszystkim na wykonanie zadania służbowego w miejscu, do którego pracownik się udaje. W przypadku kierowców nacisk położony jest zwłaszcza na przejazd tam i z powrotem. Prowadzenie pojazdu jest wszakże dla kierowców zawodowych codzienną pracą i czas ten wliczany jest do czasu pracy kierowcy. Dla innych pracowników czas przejazdu, mimo że poświęcony dla pracodawcy, nie jest wliczany do czasu pracy.

Na specyfikę podróży służbowych kierowców zwrócił uwagę już wiele lat temu Sąd Najwyższy w wyroku z 8 kwietnia 1998 r. (I PKN 24/98 OSNP 1999/7/239). W ocenie Sądu Najwyższego „praca kierowcy wysokotonażowego samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym nie może być identyfikowana z odbywaniem zagranicznych podróży służbowych, a więc z wykonywaniem zadania w terminie i państwie określonym przez zakład pracy (§ 1 ust. 2 zarządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 grudnia 1994 r. w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, M.P. z 1995 r. Nr 1, poz. 10). Podróż służbowa charakteryzuje się bowiem tym, że:

a) stanowi wyjątkowe zjawisko w kompleksie pracowniczych obowiązków;

b) jej czas nie może być z reguły racjonalnie wykorzystywany dla wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, a w każdym razie pracownik nie jest na ogół – tzn. poza zakresem obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.) – obowiązany do wykonywania takiej pracy;

c) pracownik ma pewną swobodę wyboru godziny wyjazdu (powrotu), środka lokomocji, a niekiedy trasy. W pojęciu 'typowej' podróży służbowej nie mieści się zatem stałe pokonywanie przestrzeni w związku z wykonywaniem pracowniczych czynności prowadzenia (konwojowania) różnych środków komunikacji; w takim wypadku wyjazd środkiem lokomocji z miejsca jego stałego postoju nie oznacza rozpoczęcia przez pracownika podróży służbowej, a jedynie rozpoczęcie godzin normalnej pracy, chociaż zainteresowany może być równocześnie uprawniony do pobierania w całości bądź w części tzw. świadczeń wyrównawczych, przysługujących z tytułu odbywania typowej podróży służbowej; wykonywanie w stałym oderwaniu od rodzinnego gospodarstwa domowego pracy w charakterze kierowcy międzynarodowego transportu samochodowego zwiększa bowiem 'zwykłe' koszty utrzymania pracownika, które muszą też być pokrywane w zagranicznym pieniądzu lub przy użyciu odpowiedniej karty płatniczej.”

Jednakże w wyroku z 22 stycznia 2004 r. (I PK 298/03, OSNP 2004/23/399) Sąd Najwyższy wypowiedział się za uznaniem wyjazdów służbowych kierowców za granicę za podróże służbowe. Sąd Najwyższy stwierdził mianowicie, że „wykonywanie przez kierowcę samochodu ciężarowego zadań służbowych za granicą, wymagających ponoszenia przez niego dodatkowych kosztów wyżywienia lub noclegów, stanowi zagraniczną podróż służbową”.

W kwestii wyjazdów służbowych kierowców niejednolite były stanowiska organów podatkowych prezentowane w licznych interpretacjach indywidualnych. Część organów opowiadała się przeciw uznawaniu wyjazdów kierowców za podróże służbowe, a co za tym idzie organy te sprzeciwiały się zwalnianiu diet od podatku dochodowego od osób fizycznych. Część organów podatkowych prezentowała jednak poglądy przeciwne, a więc korzystne dla podatników.

Z korzystnych dla firm transportowych stanowisk można wskazać postanowienie w sprawie interpretacji prawa podatkowego Urzędu Skarbowego w Piotrkowie Trybunalskim z 20 kwietnia 2007 r. (sygn. US.I/1-415/5a/2007). Zdaniem tego organu podatkowego „według Słownika Współczesnego Języka Polskiego 'służbowy' to mający związek ze zorganizowaną zhierarchizowaną pracą. W związku z tym należy przyjąć, że podróż służbowa to podróż mająca związek ze zorganizowaną pracą. W świetle powyższego za podróż służbową należy uznać wykonywanie przez pracownika na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy. Jeżeli zatem wyjazdy pracowników w celu wykonywania pracy do innej miejscowości stanowią podróże służbowe, to pracownikowi przysługują z tego tytułu należności. Biorąc pod uwagę powyższe, tut. organ stwierdza, że stanowisko Pana przedstawione we wniosku, że zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 16 lit. a wypłacone diety i inne należności za czas podróży służbowych do wysokości limitów określonych w odrębnych ustawach są wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych jest prawidłowe”.

Z kolei niekorzystną interpretację dla kierowców wydał Urząd Skarbowy w Skierniewicach (znak EI/41/10/2005), którego zdaniem „wykonywanie powyższych obowiązków stanowi więc istotę świadczonej przez kierowcę pracy i nie może być utożsamiane z podróżą służbową, gdyż w pojęciu tej podróży nie mieści się stałe pokonywanie odległości w związku z wykonywaniem czynności prowadzenia pojazdu. Odmienna interpretacja skutkowałaby tym, że praca kierowców w praktyce sprowadzałaby się do odbywania podróży służbowych. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 11 kwietnia 2001 r. (sygn. akt I PKN 350/00), nie jest podróżą służbową stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach, których wyboru i terminu pobytu dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju pracy. Skoro praca kierowcy nie może być identyfikowana z odbywaniem podróży służbowych, to tym samym brak jest podstaw do wyliczenia diet za czas tych podróży wg zasad określonych w wyżej cyt. rozporządzeniach ministra pracy i polityki społecznej”.

Zbliżone stanowisko do wskazanego wyżej, zaprezentował Świętokrzyski Urząd Skarbowy w piśmie znak 1/3 RO/415-1/07, odnosząc się nie tylko do charakteru pracy kierowców, ale również przedstawicieli handlowych. Otóż zdaniem wydającego interpretację urzędu „z uwagi na fakt, że wykonywanie pracy również poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, stanowi istotę zawodu kierowcy i przedstawiciela handlowego oraz ze względu na określone w umowach o pracę zawartych z tymi pracownikami miejsce wykonywania pracy: 'teren całej Polski', powyższych wyjazdów nie można uznać za podróż służbową, co wyklucza mo...