Świadczenia na rzecz udziałowców, akcjonariuszy oraz członków zarządu

Zgodnie z regulacją prawna wyrażoną w art. 16 ust. 1 pkt 38 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej updop) nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z dokonywaniem jednostronnych świadczeń na rzecz udziałowców (akcjonariuszy) lub członków spółdzielni niebędących pracownikami w rozumieniu odrębnych przepisów, z tym że wydatki ponoszone na rzecz członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i innych spółdzielni zajmujących się produkcją rolną są kosztem uzyskania przychodów w części dotyczącej działalności objętej obowiązkiem podatkowym w zakresie podatku dochodowego.

Ustawodawca nie uznaje zatem za koszty uzyskania przychodów świadczeń dokonywanych na rzecz udziałowców (akcjonariuszy), mających charakter jednostronny, jeżeli osoby te nie są pracownikami spółki dokonującej wypłaty świadczenia. Jaka sytuacja faktyczna zostanie uznana za „jednostronne świadczenie”?

Według NSA:

Jednostronne świadczenie spółki na rzecz jej udziałowca w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 38 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych to takie, któremu nie odpowiada wzajemne świadczenie udziałowca na rzecz spółki.

(wyrok NSA z 28 lipca 2005 r., FSK 1720/04)

Za jednostronne świadczenia nie zostanie uznany więc taki stan, w którym zgodnie z obowiązującym stosunkiem prawnym świadczenia wynikające z określonej umowy są wzajemne, wspólne i obustronne. W przypadku gdy udziałowiec wykonywać będzie na rzecz spółki jakiekolwiek świadczenia (np. wykonywać usługi), ww. norma prawna nie znajdzie zastosowania.

Natomiast typowe sytuacje, w których dojdzie do jednostronnych świadczeń, to wynajem samochodu, mieszkania, czesne za szkołę dzieci, ubezpieczenie medyczne czy koszty wypoczynku, wypłacane na rzecz udziałowców, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodów.

Wynagrodzenie na podstawie umowy o pracę

Organy podatkowe prezentują w powyższej kwestii stanowisko, zgodnie z którym wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę stanowi koszty podatkowe jedynie w sytuacji, gdy umowa z członkiem zarządu jest ważna. Istotna jest zatem kwestia reprezentacji spółki, która zgodnie z KSH musi być reprezentowana przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników.

Duży problem stanowią umowy zawierane z jedynym członkiem zarządu spółki z o.o. Umowę z udziałowcem jednoosobowej spółki, który jest jedynym członkiem zarządu, należy zawrzeć w formie aktu notarialnego.

Organy podatkowe nawet wtedy mogą kwestionować możliwość zaliczenia wynagrodzenia członka zarządu do kosztów. Niektóre sądy uznają, że jedyny wspólnik nie może nawiązać stosunku pracy ze spółką, ponieważ nie występuje tu podporządkowanie pracownika pracodawcy, które jest nieodzowną cechą stosunku pracy (np. wyrok SN z 2 lipca 1998 r., II UKN 112/98W)...