Wypadek przy pracy

Co to jest wypadek przy pracy? W jaki sposób ustalane są okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy? Jak przebiega procedura powypadkowa? Odpowiedzi na te pytania i wiele przydatnych informacji znajdziesz w tym artykule.

ZDARZENIA, KTÓRE UZNAJE SIĘ ZA WYPADEK PRZY PRACY

Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych mianem wypadku przy pracy określa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,
• podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Urazem — w myśl definicji zawartej w art. 2 pkt 13 ww. ustawy — jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.

Na równi z wypadkiem przy pracy traktowany jest wypadek, któremu pracownik uległ:

• w trakcie podróży służbowej, chyba że pracownik nie wykonywał w tym czasie powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się także nagłe zdarzenie, którego skutkiem jest uraz lub śmierć, a które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu (treningi, zawody) przez osobę pobierającą stypendium sportowe,
• wykonywania odpłatnie pracy przez skazanego lub tymczasowo aresztowanego, na podstawie skierowania do pracy,
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie,
• odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu itd., na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub inny podmiot kierujący,
• wykonywania pracy na rzecz spółdzielni przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,
• wykonywania pracy lub współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
• prowadzenia działalności pozarolniczej lub współpracy przy niej,
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,
• odbywania służby zastępczej,
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium,
• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

RODZAJE WYPADKÓW PRZY PRACY

Śmiertelny wypadek przy pracy to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Za ciężki wypadek przy pracy uznaje się wypadek, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Jeżeli wypadkowi w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby, to mówimy o wypadku zbiorowym.

PROCEDURA POWYPADKOWA

Zgłoszenie wypadku

Osoba, która uległa wypadkowi przy pracy, jeżeli pozwala jej na to stan zdrowia, zawiadamia niezwłocznie o wypadku pracodawcę lub inny podmiot, na rzecz którego wykonywała czynności, przy których doznała urazu.

Obowiązek zgłoszenia wypadku przy pracy ma każdy pracownik, który zauważył takie zdarzenie w zakładzie pracy. W tym przypadku zgłoszenie powinno wpłynąć do przełożonego osoby poszkodowanej i powinno być dokonane w formie pisemnej.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania, które wyeliminują lub ograniczą zagrożenie. Powinien też zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz zabezpieczyć miejsce wypadku.

Pracodawca, na którego terenie zdarzył się wypadek, w którym została poszkodowana osoba niebędąca jego pracownikiem — oprócz obowiązków wskazanych powyżej — jest zobligowany do niezwłocznego zawiadomienia o wypadku pracodawcy poszkodowanego oraz do udostępnienia miejsca wypadku i niezbędnych materiałów, a także do udzielenia informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu.

Miejsce wypadku powinno być zabezpieczone przed:

• wstępem osób niepowołanych,
• uruchomieniem bez potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które zostały wstrzymane w związku z wypadkiem,
• dokonywaniem zmian położenia maszyn, urządzeń technicznych i innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub mogą okazać się pomocne w ustaleniu jego okoliczności i przyczyny.

Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca po uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy. Po wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym zgoda ta może być wydana po konsultacjach z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem, a w razie zaistnienia takiego wypadku w zakładzie górniczym — po uzgodnieniu z właściwym organem nadzoru górniczego.

Następuje to po stosownych oględzinach miejsca zdarzenia i ewentualnym — jeżeli zajdzie taka potrzeba — sporządzeniu szkicu lub fotografii miejsca wypadku.

Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez zgody pracodawcy jest dopuszczalne, jeśli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia znajdujących się w miejscu zdarzenia albo jeśli podjęte działania zapobiegną grożącemu niebezpieczeństwu.

Zawiadomienie o wypadku

Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

Zespół powypadkowy

Bezpośrednio po otrzymaniu informacji o zaistniałym wypadku pracodawca powołuje zespół powypadkowy, który bada okoliczności i przyczyny wypadku oraz ustala, czy wypadek pozostaje w związku z pracą.

Skład zespołu powypadkowego jest uzależniony od rodzaju wypadku i przyjętego u danego pracodawcy systemu realizacji zadań w zakresie BHP. Najczęściej w skład tego zespołu wchodzą:

• pracownik kierujący komórką służby BHP oraz zakładowy społeczny inspektor pracy — przy wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych,
• pracownik służby BHP oraz oddziałowy społeczny inspektor pracy — przy pozostałych wypadkach,
• pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby BHP, albo specjalista spoza zakładu — u pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby BHP,
• przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie BHP zamiast społecznego inspektora pracy — w przypadku pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy.

Jeśli pracodawca ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w ww. składzie dwuosobowym, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzą pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.

W przypadku gdy wypadek miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego. Postępowanie wyjaśniające odbywa się w obecności przedstawiciela pracodawcy, w zakładzie którego zdarzył się wypadek.

Zespół powypadkowy ma obowiązek:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
• sporządzić szkice, fotografie miejsca wypadku (jeśli jest to konieczne),
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeśli pozwala na to stan jego zdrowia,
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów,w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku,
• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, zwłaszcza wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca.

Dokumentacja powypadkowa

Zespół powypadkowy, w terminie nie późniejszym niż 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, sporządza:

• protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (protokół powypadkowy) — w przypadku pracownika, lub
• kartę wypadku — w przypadku osoby świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.

Protokół powypadkowy

Protokół powypadkowy sporządza się według wzoru ustalonego w przepisach rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. z 2004 r., nr 227, poz. 2298).

Jeżeli ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku trwa dłużej niż 14 dni, należy podać przyczynę opóźnienia wraz z uzasadnieniem w treści protokołu powypadkowego. Protokół przygotowuje się w niezbędnej liczbie egzemplarzy i dołącza się do niego zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków, a także zebrane w trakcie postępowania wyjaśniającego dowody: materiały, opinie lekarskie, opinie specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku.

Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokołu zdanie odrębne. W razie rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego o treści protokołu decyduje pracodawca.

Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego lub rodzinę zmarłego pracownika z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. Poszkodowanemu/rodzinie zmarłego pracownika przysługuje prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole.

Poszkodowany ma również prawo wglądu do akt sprawy i sporządzania z nich notatek, odpisów czy kopii.

Protokół powypadkowy podlega zatwierdzeniu przez pracodawcę poszkodowanego w ciągu 5 dni od dnia sporządzenia. Zatwierdzony protokół powypadkowy niezwłocznie doręcza się poszkodowanemu, a w razie wypadku śmiertelnego — jego rodzinie. Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca dostarcza właściwemu inspektorowi pracy.

Stwierdzenie w protokole, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących mu z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Ważne! Pracodawca musi przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.

Zarejestrowanie wypadku

Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy. Do rejestru wprowadza się następujące dane:

• imię i nazwisko poszkodowanego,
• miejsce i datę wypadku,
• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
• datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
• datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy,
• liczbę dni niezdolności do pracy,
• inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe (w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego).

Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegające podobnym zdarzeniom.

Karta wypadku

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy wobec osób niebędących pracownikami, które w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu uległy wypadkowi, dokonuje w karcie wypadku:

• podmiot wypłacający stypendium sportowe — w stosunku do pobierających to stypendium,
• podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatna praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania — w stosunku do wykonujących tę pracę na podstawie skierowania do pracy,
• Kancelaria Sejmu — w stosunku do posłów i Kancelaria Senatu — w stosunku do senatorów,
• pracodawca, u którego osoba pobierająca stypendium odbywa staż, przygotowanie zawodowe dorosłych, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie — w stosunku do osób pobierających stypendium w okresie odbywania stażu, przygotowania zawodowego itd.,
• spółdzielnia produkcyjna, spółdzielnia kółek rolniczych — w stosunku do członków tych spółdzielni,
• podmiot, na rzecz którego wykonywana jest praca na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia — w stosunku do wykonujących te umowy,
• osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia — w stosunku do współpracujących z tą osobą,
• pracodawca — w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy,
• podmiot, z którym została zawarta umowa agencyjna, umowa zlecenia lub umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowa o dzieło — w stosunku do osób wykonujących umowę, jeżeli w ramach takiej umowy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy,
• ZUS — w stosunku do prowadzących pozarolniczą działalność oraz współpracujących przy prowadzeniu takiej działalności,
• właściwa zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna — w stosunku do duchownych,
• pracodawca, u którego osoba odbywa służbę zastępczą — w stosunku do odbywających tę służbę,
• Krajowa Szkoła Administracji Publicznej — w stosunku do słuchaczy tej szkoły pobierających stypendium,
• podmiot, w którym funkcjonariusz celny pełnił służbę — w stosunku do tych funkcjonariuszy.

Wzór karty wypadku jest określony w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. nr 236, poz. 1992).

Kartę sporządza się w trzech egzemplarzach. Pierwszy egzemplarz otrzymuje poszkodowany, drugi pozostaje w podmiocie ustalającym okoliczności wypadku, a trzeci przekazywany jest do jednostki organizacyjnej ZUS.

Poszkodowany lub członek jego rodziny może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku.

PRZYSŁUGUJĄCE ŚWIADCZENIA

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Świadczenia z ubezpieczenia nie przysługują, gdy:

• wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia (umyślnie lub powstałe wskutek rażącego niedbalstwa),
• ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

WYPADEK W DRODZE DO PRACY I Z PRACY

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie przewiduje możliwości przyznawania świadczeń z tytułu wypadków w drodze do lub z pracy, jeżeli wypadki te zaistniały po 31 grudnia 2002 r.

Kwestie związane z tym zagadnieniem reguluje obecnie ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 z późn. zm.). Gwarantuje ona prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy mimo braku wymaganego stażu pracy, jeśli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

Procedura powypadkowa

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do lub z pracy dokonuje pracodawca wobec ubezpieczonego będącego pracownikiem, a w stosunku do pozostałych ubezpieczonych — podmioty określone powyżej w podrozdziale: Karta wypadku.

Ubezpieczony, który uległ wypadkowi w drodze do lub z pracy, zawiadamia niezwłocznie o tym fakcie pracodawcę lub inny wyżej wskazany podmiot. Zgłoszenie wypadku powinno mieć formę pisemną.

Ustalenie okoliczności wypadku jest dokonywane w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Wzór karty stanowi załącznik do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. nr 237, poz. 2015).

Uznanie zdarzenia za wypadek w drodze do lub z pracy następuje na podstawie:

• oświadczenia poszkodowanego, członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia,
• informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy,
• ustaleń sporządzającego kartę.

Kartę wypadku sporządza się nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje poszkodowany lub członek jego rodziny, a drugi przechowuje się w dokumentacji powypadkowej.

W artykule wykorzystano materiały ze stron www.pip.gov.pl oraz www.zus.pl.

Podstawa prawna

1) Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.);
2) Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.);
3) Ustawa z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. nr 199, poz. 1674 z późn. zm.);
4) Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. nr 105, poz. 870);
5) Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. nr 227, poz. 2298);
6) Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. nr 236, poz. 1992);
7) Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. nr 237, poz. 2015).

Magdalena Stec

Hasła tematyczne: wypadek przy pracy