Zachowek

Podstawową zasadą prawa spadkowego jest swoboda testowania. Oznacza to, że spadkodawca może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku osobę spoza kręgu najbliższych krewnych. Wydaje się to być sprzeczne z podstawowym odczuciem moralnym, zgodnie z którym bliscy zmarłego, zwykle pomagający mu gromadzić majątek, powinni także odnieść jakąkolwiek korzyść ze spadku. Zabezpieczeniem interesów osób najbliższych spadkodawcy jest właśnie zachowek.

 

Kodeks cywilny

Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.
Art. 992. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.


Na czym polega zachowek?

System zachowku w polskim prawie spadkowym polega na zapewnieniu określonym w ustawie osobom pewnej korzyści pieniężnej ze spadku. Korzyść ta stanowi równowartość części udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy. Osobie niewskazanej w testamencie, a mającej prawo do spadku z mocy ustawy, przysługuje więc roszczenie o zachowek względem wyznaczonych przez spadkodawcę spadkobierców. Uprawniony do zachowku otrzymuje pieniężną rekompensatę, natomiast nie staje się spadkobiercą (w konsekwencji np. nie odpowiada za długi spadkowe).

Kto jest uprawniony do zachowku?

Uprawnionymi do zachowku są: dzieci, wnuki, małżonek i rodzice spadkodawcy. Tym osobom przysługuje prawo do żądania od osób powołanych w testamencie sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnego im zachowku.

Rodzice są uprawnieni do zachowku jedynie w sytuacji, gdy spadkodawca nie miał dzieci, a wnuki – tylko w przypadku, gdy dzieci spadkodawcy nie żyją.

Przykład:

Jan Kowalski w testamencie przekazał swój majątek na rzecz kolegi z pracy Adama Nowaka, przy czym żyją jeszcze dzieci Kowalskiego, jego małżonka, ojciec i brat. W takiej sytuacji roszczenie o zachowek przeciwko Adamowi Nowakowi przysługuje dzieciom i małżonce Kowalskiego, natomiast o zachowek nie mogą starać się jego ojciec i brat, gdyż nawet gdyby spadkodawca (czyli Jan Kowalski) nie sporządził testamentu, i tak nie doszliby do spadku.

Kto nie ma prawa do żądania zachowku?

Nie mają prawa do żądania zachowku:

  • małżonek, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z winy tego małżonka,
  • osoba, która na mocy umowy zrzekła się dziedziczenia,
  • osoba, która odrzuciła spadek (czyli nie chciała dziedziczyć i dostać spadku)*,
  • osoba, która została uznana za niegodną,
  • osoba, która została wydziedziczona**.

* Osoba, która odrzuciła spadek przypadający z testamentu, może dziedziczyć ten sam spadek z ustawy, a zatem w tej sytuacji — o ile należy do grona spadkobierców ustawowych — nie traci uprawnienia do zachowku.

** Spadkodawca może wydziedziczyć swoje dzieci, małżonka i rodziców tylko w testamencie. Przyczyna wydziedziczenia musi bezpośrednio wynikać z treści testamentu. Można zostać wydziedziczonym, gdy postępuje się w sposób sprzeciwiający się woli spadkodawcy, dopuszcza się przestępstwa przeciwko niemu lub bliskich mu osób, jak również jeśli nie dopełnia się względem niego obowiązków rodzinnych np. nie zapewnia mu opieki. Wydziedziczenie nie nastąpi, gdy spadkodawca przebaczy osobie uprawnionej do zachowku.

Dzieci osoby wydziedziczonej są uprawnione do zachowku po spadkobiercy (relacja wnuki-dziadkowie).

Pod jaką postacią może być pozostawiony zachowek?

Spadkodawca może:

1) jeszcze za życia podarować osobie uprawnionej do zachowku pewne przedmioty lub pieniądze:

Osoba obdarowana jest zobowiązana do doliczenia otrzymanej za życia spadkodawcy darowizny do wartości zachowku.

2) wymienić osobę uprawnioną do zachowku w testamencie jako spadkobiercę:

Jeśli wartość spadku byłaby mniejsza od sumy zachowku, to osoba uprawniona może domagać się od pozostałych spadkobierców wyrównania tej straty.

3) zobowiązać osobę wymienioną w testamencie do zapłacenia na rzecz osoby uprawnionej do zachowku pewnej sumy pieniężnej.

Obliczanie zachowku

Obliczenie zachowku to ustalenie wysokości sumy pieniężnej, jakiej osoba uprawniona do zachowku może domagać się od spadkobiercy wymienionego w testamencie. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego wysokość zachowku wynosi połowę sumy, jaka by przysługiwała danej osobie, gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe.

Rozmiar zachowku zwiększa się do 2/3 udziału, gdy uprawniona osoba w chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) jest:

  • małoletnia,
  • trwale niezdolna do pracy.

Zachowek przyjmuje postać pieniężną, nie można zatem dochodzić wydania określonej rzeczy należącej do masy spadkowej.

Do zachowku dolicza się darowiznę uczynioną przez spadkodawcę na rzecz osoby uprawnionej do zachowku. Darowizna podlega doliczeniu niezależnie od tego, czy nadal znajduje się u osoby uprawnionej, czy też uległa zużyciu bądź zniszczeniu. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest wnuk spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę dokonaną na rzecz jego rodzica, czyli dziecka spadkodawcy.

Zgodnie z art. 994 Kodeksu cywilnego do wartości zachowku nie dolicza się:

  • drobnych darowizn (np. prezentów urodzinowych),
  • dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku,
  • darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie miał dzieci, chyba że darowizna została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się dziecka,
  • przy ustalaniu zachowku dla małżonka darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa.

Przed sądem

Jeśli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może żądać od osób, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku, sumy odpowiadającej wysokości zachowku.

Należnego zachowku można dochodzić na drodze sądowej. Opłata, jaką trzeba uiścić, zależy od jego wartości.

Od zachowku należy też zapłacić podatek dochodowy. Od 1 stycznia 2007 r. zwolnieniem z podatku objęte są darowizny i spadki (także zachowek) na rzecz najbliższych członków rodziny: małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków, rodziców i dziadków, a także rodzeństwa, pasierba, ojczyma i macochy (warunkiem jest złożenie odpowiedniej informacji do urzędu skarbowego). Z grona tego wyłączeni są: teściowie, synowa i zięć. Rozliczają się oni z fiskusem według przepisów dotyczących spadków i darowizn, zachowując jednak duże preferencje podatkowe przewidziane dla osób najbliższych.

Roszczeń z tytułu zachowku przy dziedziczeniu testamentowym nie można dochodzić po upływie 3 lat od ogłoszenia testamentu.

Powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Podstawa prawna:

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny

Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn

Magdalena Stec

Hasła tematyczne: podatek od spadków i darowizn, zachowek

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...