Orzecznicwo: Trudna droga do umorzenia składek po zakończeniu działalności

Z uzasadnienia: Instytucja umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne uregulowana w art. 28 u.s.u.s. oraz w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia (Dz. U. 2003 r. Nr 141 poz. 1365; dalej jako rozporządzenie MGPPS) ma zastosowanie tylko i wyłącznie do zaległości z tytułu składek finansowanych przez osoby będące jednocześnie ich płatnikami. Zgodnie bowiem z art. 30 u.s.u.s. do składek finansowanych przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek nie stosuje się art. 28 i 29 u.s.u.s. Oznacza to, iż ani przepis art. 28 u.s.u.s. ani przepisy rozporządzenia z dnia 31 lipca 2003 r. (wydanego na podstawie art. 28 ust. 3b u.s.u.s.) nie mogą stanowić podstawy do umorzenia składek należnych za zatrudnianych pracowników w części przez nich finansowanej.

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Elżbieta Rischka, Sędziowie Sędzia NSA Ewa Kwarcińska (spr.), Sędzia NSA Małgorzata Tomaszewska, Protokolant Starszy Sekretarz Sądowy Maria Flisikowska, po rozpoznaniu w Wydziale I na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2009 r. sprawy ze skargi L. G. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 października 2008 r., nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu nieuregulowanych składek 1. uchyla zaskarżoną decyzję; 2. określa, że zaskarżona decyzja nie może być wykonana; 3. przyznaje od Skarbu Państwa - Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku adw. K. P. 326,80 zł (trzysta dwadzieścia sześć złotych i osiemdziesiąt groszy) z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej przyznanej z urzędu.

UZASADNIENIE

Pismem z 11 czerwca 2007 r. Skarżący L. G. wystąpił z wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat ZUS w S. (dalej ZUS) o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie należnych odsetek za łączny okres od lutego 1999r. do kwietnia 2000r. w kwocie (na dzień złożenia wniosku) - 48.497,- zł.

W uzasadnieniu wniosku Skarżący wskazał, iż ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić zaległych należności - pociągnęłoby to za sobą zbyt poważne skutki dla niego oraz jego żony, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, w szczególności opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby go możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Skarżący wskazał, że jest osobą w starszym wieku, jego możliwości zarobkowe są niewielkie, a żona cierpi na przewlekłe schorzenia i koszty leczenia stanowią poważne obciążenia finansowe. Przedstawił strukturę swoich miesięcznych dochodów i wydatków, podkreślając jednocześnie iż wniosek jego winien zostać rozpoznany bowiem zadłużenie powstało bez jego winy - zleceniodawca nie zapłacił mu za wykonane prace. Wnioskodawca podniósł, że w przypadku umorzenia części zadłużenia zgodnie z jego wnioskiem byłby w stanie spłacać zobowiązanie wobec Zakładu w kwocie 50 zł miesięcznie, a po całkowitym spłaceniu kredytu zaciągniętego na potrzeby uregulowania zobowiązań wobec Urzędu Skarbowego (co nastąpiłoby 28 sierpnia 2010 r.) dokonałby jednorazowej spłaty zadłużenia na podstawie kolejnego kredytu.

Decyzją z 31 lipca 2007 r. Nr [...], na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3, art. 28 ust. 1, 2, 3, 3a, art. 32 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2007r., Nr 11, poz. 74 ze zm.; dalej jako u.s.u.s.) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia (Dz. U. 2003 r. Nr 141 poz. 1365; dalej jako rozporządzenie MGPPS), ZUS odmówił umorzenia odsetek za zwłokę w kwocie 48.497,- zł należnych i nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 1999r. do kwietnia 2000 r. oraz kosztów upomnienia w kwocie 106, 60 zł.

Organ pierwszej instancji powołał się na przepisy art. 28 ust. 3a i 3b u.s.u.s. w związku z § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. Organ podkreślił, iż ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, że zachodzą przesłanki określone z § 3 ust. 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia MGPPS - skarżący nie wykazał poniesienia strat na podstawie materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodującego, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności; nie wykazano również istnienia przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania osobistej opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskania dochodu umożliwiającego opłacenie składek. W związku z tym organ dokonał oceny istnienia przesłanki o jakiej mowa w § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MGPPS - czy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Zdaniem organu Skarżący nie przedstawił takich dokumentów z których wynikałoby, że stan zdrowia Skarżącego i jego małżonki uniemożliwia podjęcia dodatkowego zatrudnienia, a tym samym uzyskiwanie dochodu umożliwiającego opłacenie należności - Skarżący jest zatrudniony w "A" w M. i uzyskuje z tego tytułu dochód. Do wniosku Skarżący dołączył kopie kart informacyjnych z leczenia żony E. G., kopie paragonów zakupów lewków z 2 kwietnia 2007r. na kwotę 102,05 zł i z 17 kwietnia 2007r. na kwotę 67,37 zł. Skarżący złożył również oświadczenie, że jest chory na serce i uszkodzone kolana, co uniemożliwia mu podjęcie prac fizycznych. Organ podkreślił, że Skarżący nie przedstawił jednak zaświadczenia lekarskiego ani orzeczenia o niezdolności do pracy lub stwierdzające określoną niepełnosprawność, z których to dokumentów wynikałoby, że faktycznie nie może podjąć dodatkowej pracy.

Organ oceniając twierdzenia strony i złożone dowody podkreślił, że sytuacja strony jest trudna, jednak z faktu, iż wnioskodawca zadeklarował spłatę należności z tytułu składek w kwocie 50 zł miesięcznie można wywnioskować, że możliwe jest chociaż częściowe regulowanie zobowiązań.

ZUS dokonał także analizy stanu sprawy pod kątem istnienia przesłanek do umorzenia przewidzianych przepisem art. 28 ust. 3 u.s.u.s., tj. całkowitej nieściągalności i wyjaśnił, że przesłanki takie w przypadku Skarżącego nie występują. Organ powołał się na fakt, iż zobowiązany wprawdzie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej (Skarżący wykonywał, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, usługi remontowo-budowlane), jednak nadal jest właścicielem nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta KW [...] przez Sąd Rejonowy w M., na której ZUS ustanowił zabezpieczenie hipotecznie; Skarżący jest również współwłaścicielem samochodu marki Polonez Caro. Zdaniem ZUS oznacza to, że Skarżący posiada majątek, z którego można egzekwować należności. ZUS wyjaśnił, że w sprawie nie było prowadzone postępowanie, w wyniku którego nastąpiłoby oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzenie postępowania z przyczyn wskazanych przepisami art. 13 i 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. 2003 r. Nr 60 poz. 535 ze zm.), a wysokość nieopłaconych składek, od których naliczono odsetki objęte wnioskiem przekracza kwotę kosztów upomnienia postępowaniu egzekucyjnym. Organ dodał, że wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim, tak więc odpowiedzialność obejmuje jego majątek odrębny oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka i stwierdził, że małżonkowie G. posiadają majątek w postaci nieruchomości, ponadto Skarżący uzyskuje wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia, a żona pobiera świadczenie emerytalne, tak więc Zakład ma możliwość zaspokojenia wierzytelności w drodze postępowania egzekucyjnego z ujawnionego majątku.

Po przeprowadzeniu postępowania zainicjowanego złożonym przez Skarżącego wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, w trybie art. 83 ust. 4 u.s.u.s., Dyrektor Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., działając z upoważnienia Prezesa ZUS, decyzją z 22 października 2007 r., znak sprawy: [...], wydaną na podstawie art. 83 ust. 4 u.s.u.s., utrzymał w mocy decyzję organu pierwszej instancji z 31 lipca 2007 r.

W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy wskazał, że Skarżący prowadząc działalność gospodarczą musiał mieć świadomość terminowego obowiązku opłacania składek na przedmiotowe ubezpieczenia. Przywołano treść art. 28 ust. 1 i 2 u.s.u.s. oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej i podkreślono, że sytuacja majątkowa i osobista Skarżącego nie dała podstaw do umorzenia należności składkowych. Dyrektor Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wyjaśnił, że organ pierwszej instancji uwzględnił aktualną i skomplikowaną sytuację ekonomiczną strony oraz wziął pod uwagę fakt uzyskiwania przezeń wynagrodzenia z tytułu świadczonej pracy, posiadanie nieruchomości, co wyłącza przesłankę pozwalającą na umorzenie należności składkowych, określoną w art. 28 ust. 2 i 3 u.s.u.s. z uwagi na nie stwierdzenie ich całkowitej nieściągalności.

Organ odwoławczy podkreślił, iż ustawodawca przewidział trudności finansowe płatnika, wprowadzając dziesięcioletni okres przedawnienia należności z tytułu składek z dalszą możliwością jego przedłużenia w szczególności w przypadku prowadzenia egzekucji. Wskazał też na możliwość zawarcia z Zakładem - po spełnieniu przez stronę warunków wstępnych - układu ratalnego, pozwalającego na spłatę w tej formie należności składkowych w części finansowanej przez płatnika i rozplanowanie związanych z tym wydatków. Organ wyjaśnił, że zgodnie z postanowieniami art. 23 ust. 1 u.s.u.s. od nie opłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2005 r., Nr 8 poz. 60 z późn. zm.; dalej Ordynacja podatkowa), natomiast w świetle art. 28 ust. 4 u.s.u.s. składki oraz odsetki za zwłokę traktowane są łącznie, a umorzenie odsetek jest konsekwencją umorzenia składek, bowiem ustawodawca nie przewidział umorzenia samych składek lub samych odsetek. Brak możliwości dochodzenia składek niezależnie od odsetek wynika w ocenie Dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. nie tylko z przytoczonej na wstępie definicji ustawowej należności z tytułu składek, ale również z systemu rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne, określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze (Dz. U. 1998 r. Nr 165 poz. 1197 z późn. zm.) oraz w przepisach Ordynacji podatkowej. Organ wskazał, że zgodnie z § 21 ust. 1 powyższego Rozporządzenia wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne, dokonane przez płatnika składek po terminie określonym w ustawie, powinny obejmować również odsetki za zwłokę obliczone w wysokości i według zasad określonych przepisami Ordynacji podatkowej. Natomiast w przypadku gdy wpłata, o której mowa w ust. 1 nie uwzględnia odsetek za zwłokę, mimo jej dokonania po terminie określonym w ustawie, Zakład rozlicza dokonaną wpłatę proporcjonalnie na pokrycie kwoty zaległych składek oraz kwoty odsetek za zwłokę, w stosunku, w jakim w dniu wpłaty pozostaje kwota zaległości z tytułu składek do kwoty odsetek za zwłokę. Prezes Zakładu podkreślił, iż rozłożenie na raty może dotyczyć jedynie należności z tytułu składek finansowanych przez płatnika składek i podniósł, powołując się na art. 24 ust. 3 u.s.u.s., że konieczność spłaty zadłużenia wobec innych niż Zakład podmiotów nie uzasadnia podjęcia decyzji o umorzeniu należności z tytułu składek; stwierdził, że wielu płatników pomimo trudnej sytuacji ekonomicznej wywiązuje się z nałożonego na nich przez ustawodawcę obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz FP i FGŚP. Umorzenie należności składkowych ma charakter wyjątkowy i w świetle stanu faktycznego sprawy anulowanie zadłużenia byłoby nieuzasadnionym uprzywilejowaniem Skarżącego wobec innych płatników, co naruszyłoby zasadę równości wobec prawa. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje rzeczywiście możliwość umarzania należności pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, do czego upoważnia art. 28 ust. 3a u.s.u.s. i dotyczy należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, a więc tylko składek na koncie osobistym.

W skardze na powyższą decyzję skarżący wniósł o uchylenie tej decyzji, podnosząc naruszenie art. 28 ust. 3b u.s.u.s. w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej poprzez ich niezastosowanie mimo spełnienia ich przesłanek, nadto za takim rozstrzygnięciem uznaniowym przemawia nie tylko zgromadzony materiał dowodowy, ale także zasady słuszności. Skarżący podniósł również zarzut naruszenia art. 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98 poz. 1071 z późn. zm.; dalej K.p.a.) poprzez niezawarcie w decyzji uzasadnienia faktycznego i prawnego, co doprowadziło do naruszenia art. 15 K.p.a. poprzez zaniechanie przez organ drugiej instancji ponownego rozstrzygnięcia sprawy, analizę argumentów skarżącego przedstawionych zarówno w postępowaniu w pierwszej instancji jak i argumentów podniesionych po jego zakończeniu w złożonym odwołaniu. Precyzując podniesione zarzuty skarżący wskazał, że orzekające w sprawie organy w żaden sposób nie dokonały oceny przedłożonych przez skarżącego dokumentów i nie wskazały powodów, z jakich wydana została decyzja negatywna. Dodał, że uzasadnienie decyzji nie może ograniczać się do ogólnikowych uwag pozbawionych odniesienia się do materiału dowodowego ani też pomijać argumentacji strony.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w sprawie V SA/Wa 3002/07, wyrokiem z 25 kwietnia 2008r. uchylił zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, iż Sąd nie podzielił poglądu prezentowanego w zaskarżonej decyzji, jakoby z art. 28 ust. 4 u.s.u.s. wynikał zakaz umarzania samych odsetek. Przepis ten stanowi, że umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Pod pojęciem składek należy rozumieć - zgodnie z definicją ustawową zawartą w art. 4 pkt 3 u.s.u.s. - składki na ubezpieczenia społeczne osób fizycznych podlegających chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych, o których mowa w art. 1 ustawy, tj. ubezpieczeniu emerytalnemu, ubezpieczeniu rentowemu, ubezpieczeniu w razie choroby i macierzyństwa, ubezpieczeniu z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; w przypadku zatem umorzenia powyższych składek z mocy prawa następuje również umorzenie należnych od nich odsetek za zwłokę, choć wprost ustawodawca w tym przedmiocie się nie wypowiada, że we wskazanej sytuacji odsetki ulegają umorzeniu w całości lub w takiej części, w jakiej zostały umorzone składki, czyli według zasady proporcjonalności. WSA w Warszawie podkreślił, że analizowany przepis reguluje zatem i to w sposób automatyczny byt wtórnych - w stosunku do zaległych składek - należności pieniężnych, w tym odsetek, w przypadku, gdy te składki przestają istnieć, tj. gdy zostają umorzone; przepis ten nie pozwala na sformułowanie tezy, iż jest on przeszkodą w umarzaniu samych odsetek. W istocie art. 28 ust. 4 u.s.u.s. nie reguluje bowiem zakresu przedmiotowego instytucji umorzenia, przewidzianej na gruncie przepisów u.s.u.s., lecz określa skutki, jakie wywołuje umorzenie składek, rozumianych jak wyżej (art. 4 pkt 3 ww. ustawy).

WSA w Warszawie podkreślił ponadto, że jakie należności mogą być umarzane i na jakich warunkach wynika z art. 28 ust. 1 - ust. 3b, art. 30 i art. 32 u.s.u.s.

WSA postawił wobec powyższego tezę, iż zgodnie z art. 28 ust. 1 u.s.u.s. należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, o czym stanowi art. 28 ust. 2 u.s.u.s., która zachodzi w sytuacjach wymienionych w ust. 3 tego artykułu. Natomiast w art. 24 ust. 2 u.s.u.s. wskazano, iż pojęciem należności z tytułu składek objęte są składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata. W takim stanie rzeczy stanowisko organu orzekającego w zakresie braku podstaw prawnych do umarzania samych odsetek za zwłokę jest sprzeczne z normatywnym znaczeniem pojęcia należności z tytułu składek, które zostało użyte w powołanych wyżej przepisach.

WSA w Warszawie podkreślił, że podstawa prawna do umarzania w całości lub w części samych odsetek za zwłokę od składek, w rozumieniu art. 4 pkt 3 u.s.u.s., znajduje się więc w art. 28 ust. 1 i ust. 2 u.s.u.s. oraz, w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, w art. 28 ust. 3a u.s.u.s., przy czym przy stosowaniu wskazanych przepisów u.s.u.s. należy mieć na uwadze także treść art. 30, który wyłącza stosowanie art. 28 u.s.u.s. w stosunku do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, jak również art. 32 u.s.u.s., który z kolei do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie stosowania umorzeń nakazuje stosowanie odpowiednie przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne.

Reasumując WSA podkreślił, że art. 28 u.s.u.s. pozwala na umarzanie samych odsetek za zwłokę od wskazanych w nim składek, jak i od składek wskazanych w art. 32 u.s.u.s. Wnioskodawca ma przy tym we wskazanym wyżej zakresie pełną swobodę w wyborze należności, których umorzenia się domaga; może zatem domagać się um...