Odsetki od kredytu na wypłatę dywidendy a koszty

Odsetki oraz inne wydatki związane z kredytem zaciągniętym przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością na wypłatę dywidendy należnej jej udziałowcom, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, nie są kosztem uzyskania przychodów tej spółki - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

SENTENCJA

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Marek Zirk-Sadowski, Sędzia NSA sędzia NSA Bogusław Dauter, Sędzia NSA sędzia NSA Antoni Hanusz, Sędzia NSA sędzia NSA Grzegorz Krzymień, Sędzia NSA sędzia NSA Włodzimierz Kubiak, (współsprawozdawca), Sędzia NSA sędzia NSA Jan Rudowski (sprawozdawca), Sędzia NSA sędzia NSA Małgorzata Wolf- Kalamala, Protokolant Agata Han, po rozpoznaniu w Izbie Finansowej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 grudnia 2011 r. z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej Anny Podsiadło zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 1 czerwca 2011 r. sygn. akt II FSK 124/10 w sprawie ze skargi kasacyjnej Dyrektora Izby Skarbowej w K. działającego w imieniu Ministra Finansów od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 15 października 2009 r. sygn. akt I SA/Ke 369/09 w sprawie ze skargi L. Sp. z o. o. w B. na interpretację Dyrektora Izby Skarbowej w K. działającego w imieniu Ministra Finansów z dnia 6 maja 2009 r. nr [...] w przedmiocie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego, w którym na podstawie art. 187 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) przedstawiono do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości:

"Czy zapłacone przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością odsetki od kredytu zaciągniętego przez tę spółkę na wypłatę dywidendy jej wspólnikom oraz inne wydatki związane z zaciągnięciem tego kredytu są kosztami uzyskania przychodów w podatku dochodowym od osób prawnych w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.?"

podjął następującą uchwałę:

Odsetki oraz inne wydatki związane z kredytem zaciągniętym przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością na wypłatę dywidendy należnej jej udziałowcom, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), nie są kosztem uzyskania przychodów tej spółki.

UZASADNIENIE

Wyrok Sądu pierwszej instancji i przedstawiony przez ten Sąd tok postępowania przed organami podatkowymi.

Wyrokiem z dnia 15 października 2009 r., sygn. akt I SA/Ke 369/09, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach uchylił - na skutek skargi L. sp. z o.o. w B. (dalej: Spółka) - interpretację indywidualną Ministra Finansów z dnia 6 maja 2009 r. w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych.

Przebieg postępowania podatkowego poprzedzający wydanie wyroku.

Z wniosku Spółki o udzielenie interpretacji wynika, że udziałowcy zamierzają podjąć uchwałę w sprawie podziału zysku spółki, w myśl której należna im będzie wypłata dywidendy, zgodnie z przepisami art. 191 - 193 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2000 r. nr 94 poz. 1037 ze zm. dalej k.s.h.) Wypłacenie dywidendy będzie powodować konieczność zaciągnięcia przez Spółkę kredytu na ten cel, bowiem mimo wygenerowania dodatniego wyniku, nie dysponuje ona funduszami koniecznymi dla dokonania wypłaty dywidendy ze środków własnych bez zachwiania płynności finansowej Spółki.

W związku z tym strona zwróciła się do organu z pytaniem: "czy faktycznie zapłacone odsetki od zaciągniętego przez Spółkę kredytu przeznaczonego i wykorzystanego na wypłatę dywidendy oraz poniesione inne koszty związane z zaciągnięciem tego kredytu (prowizja, opłaty manipulacyjne) będą stanowiły koszt uzyskania przychodu, stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54 poz.654 ze zm., dalej u.p.d.o.p.)". We wniosku stwierdzono, że wydatki poniesione na uzyskanie i obsługę kredytu przeznaczonego na wypłatę dywidendy są związane z funkcjonowaniem Spółki i z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wspólnik ma prawo podjąć decyzję o wypłacie dywidendy, jeżeli spełnione są warunki określone w art. 191 - 193 k.s.h., zaś Spółka ma obowiązek wypłacić dywidendę wspólnikowi. W braku własnych środków, wypłata dywidendy w terminie nie będzie możliwa, co będzie stanowić źródło roszczeń wspólnika o wypłatę dywidendy, zapłatę odsetek za opóźnienie oraz odszkodowania za nienależyte wykonanie zobowiązania do wypłaty dywidendy. Zobowiązanie Spółki wobec wspólnika z tytułu dywidendy nie różni się więc od innych zobowiązań Spółki, np. wobec dostawców, w związku z czym jego należyte wykonanie jest niezbędne z punktu widzenia działalności gospodarczej oraz możliwości generowania przychodów podatkowych. Sfinansowanie wypłaty dywidendy z zaciągniętego kredytu umożliwia Spółce zachowanie płynności finansowej, dysponowanie środkami umożliwiającymi finansowanie bieżącej działalności oraz pozwala na oszczędzenie wydatku w postaci ewentualnych odsetek należnych udziałowcowi z tytułu opóźnienia w wypłacie dywidendy oraz odszkodowania.

We wskazanej interpretacji indywidualnej Minister Finansów uznał stanowisko wnioskodawcy za nieprawidłowe. W ocenie organu wypłata dywidendy nie jest wydatkiem umożliwiającym powstanie źródła przychodu i nie jest też związana z utrzymaniem bądź zabezpieczeniem źródła przychodów. Tym samym dywidenda nie stanowi kosztu podatkowego. Natomiast pozyskanie środków na wypłatę dywidendy ma bezpośredni związek z zyskiem podlegającym podziałowi. Oznacza to, że dotyczy tej części osiągniętego dochodu, która zostanie po opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych przeznaczona do podziału pomiędzy wspólników Spółki. Wobec tego wydatki dotyczące kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy, w postaci odsetek, prowizji, opłat manipulacyjnych, jako związane z kategorią wydatków niebędących kosztami uzyskania przychodów, nie mogą być uznane za koszty podatkowe na podstawie art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.

W wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa oraz odpowiedzi na nie, strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Skarga do sądu pierwszej instancji oraz uzasadnienie rozstrzygnięcia tego Sądu.

W skardze do sądu pierwszej instancji Spółka wniosła o uchylenie omówionej wyżej interpretacji, podnosząc zarzuty naruszenia art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p oraz art. 56 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r., Nr 90, poz. 864/2 ze zm., dalej: Traktat). Zdaniem strony, organ nie odniósł się wyczerpująco w zaskarżonej interpretacji do argumentacji wnioskodawcy oraz nie uwzględnił orzecznictwa sądowego i interpretacji indywidualnych dotyczących analogicznych spraw.

W odpowiedzi na skargę, Minister Finansów wniósł o jej oddalenie, nie znajdując podstaw do zmiany dotychczasowego stanowiska.

W zaskarżonym wyroku WSA stanął na stanowisku, że zaciągnięcie przez Spółkę kredytu na wypłatę dywidendy należy traktować, jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust 1 ustawy u.p.d.o.p., bowiem osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki jak i wspólników. Dywidenda pozostaje w ścisłym związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą i w przypadku podjęcia przez właściwy organ decyzji o jej wypłacie przysługuje wspólnikowi roszczenie o wypłatę. Zaciągnięcie kredytu na wypłatę dywidendy nie tylko zabezpiecza źródło przychodów przez realizację celu działalności gospodarczej, jakim jest osiągnięcie i podział zysku, ale pozwala na utrzymanie płynności finansowej Spółki. Utrzymanie płynności finansowej, rozumianej jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań, jest jednym z zasadniczych zadań zarządzania finansami firmy. Koszty działań zmierzających do zachowania płynności finansowej firmy należy kwalifikować jako zmierzające do zabezpieczenia (zachowania) źródła przychodów, o których mowa w art. 15 ust 1 u.p.d.o.p., czyli kontynuowania działalności w formie spółki kapitałowej.

Niezależnie od powyższego Sąd uznał też za trafny zarzut skargi dotyczący naruszenia przez organ podatkowy art. 56 ust. 1 Traktatu. Nie znajduje uzasadnienia pogląd, że warunkiem uznania zasadności zarzutu ograniczania prawa przepływu kapitału jest wykazanie różnic uregulowań w stosunku do rezydentów i nierezydentów. Środkami ograniczającymi swobodę przepływu kapitału są także takie, które odnosić się mogą tak do rezydentów, jak i nierezydentów. Zakazane ograniczenie przepływu kapitału w rozumieniu art. 56 ust. 1 w zw. z art. 58 ust 1-3 Traktatu może bowiem zachodzić także wtedy, gdy przepisy krajowe odnoszące się do rezydentów Państwa Członkowskiego i nierezydentów zniechęcają ich do nabywania akcji spółki akcyjnej.

W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Minister Finansów wniósł o uchylenie orzeczenia w całości i oddalenie skargi ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Kielcach. Uzasadniając skargę kasacyjną organ zauważył, że prawo do udziału w zysku spółki kapitałowej jest podstawowym prawem majątkowym wspólnika. W przedstawionym stanie faktycznym kredyt został zaciągnięty przede wszystkim w celu realizacji tego prawa. Wypłata dywidendy nie jest wydatkiem poniesionym w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, i dlatego nie stanowi ona kosztu podatkowego w spółce. Takiego kosztu nie stanowią również wydatki poniesione na pozyskanie środków na jej wypłatę. Pozyskanie środków na wypłatę dywidendy ma bowiem bezpośredni związek z czystym zyskiem, podlegającym podziałowi. Oznacza to, że dotyczy tej części osiągniętego przez spółkę dochodu, która pozostanie po opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. Tym samym, nie zachodzi związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy poniesieniem spornych wydatków w związku z zaciągnięciem kredytu na wypłatę dywidendy a uzyskaniem przez spółkę przychodu, czy też zachowaniem, bądź zabezpieczeniem źródła przychodu.

Według organu podatkowego sąd pierwszej instancji dokonał także błędnej wykładni art. 56 ust. 1 Traktatu w zw. z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. przyjmując, że środkami ograniczającymi swobodę przepływu kapitału są także te środki, które odnosić się mogą tak do rezydentów jak i nierezydentów, a zatem interpretacja przepisu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. niepozwalająca na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu kosztów zaciągniętego kredytu na wypłatę dywidendy narusza przepis art. 56 ust. 1 Traktatu. Z wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (C-265/04 Margaretha Bouanich v. Skatteverket z dnia 19 stycznia 2006 r., C-446/04 Test Claimants in the FII Group Litigation v. Commissioners of Inland Revenue z dnia 12 grudnia 2006 r., C-292/04 Wienand Meilicke, Heidi ChristaWeyde i Marina Stöffler v. Finanzamt Bonn-Innenstadt z dnia 6 marca 2007 r., C-157/05 Winifried L. Holböck v. Finanzamt Salzburg-Land z dnia 24 maja 2007 r.) wynika, że aby móc zarzucić regulacjom prawa ograniczenie przepływu kapitału, należałoby wykazać, iż występują różnice uregulowań w stosunku do rezydentów i nierezydentów. W ocenie organu podatkowego nie dopatrzono się na gruncie niniejszej sprawy takiego zróżnicowania.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną spółka podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniosła o jej oddalenie.

Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując skargę kasacyjną na rozprawie w dniu 1 czerwca 2011 r. uznał, że na jej tle wyłoniło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sprowadzające się do odpowiedzi na pytanie, czy "czy zapłacone przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością odsetki od kredytu zaciągniętego przez tę spółkę na wypłatę dywidendy jej wspólnikom oraz inne wydatki związane z zaciągnięciem tego kredytu są kosztami uzyskania przychodów w podatku dochodowym od osób prawnych w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.?". Wątpliwości, które ujawniły się na gruncie rozpoznawanej sprawy dotyczyły określenia, czy takie wydatki mogą zostać poniesione w celu uzyskania przychodu. Ich odzwierciedleniem są rozbieżności, które wyłoniły się w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz wyrażanych w poglądach doktryny.

Zgodnie z pierwszym poglądem koszt zaciągnięcia przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy jest wydatkiem związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Osiąganie zysku uznaje się bowiem za główny cel działalności spółki oraz jej wspólników. Stanowisko to do niedawna przeważało w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz w poglądach doktryny (por. wyroki NSA: wyroki NSA z dnia: 10 czerwca 2009 r., sygn. akt II FSK 234/08; 14 lipca 2010 r. sygn. akt II FSK 490/09; 21 września 2010 r. sygn. akt II FSK 2118/09 publik. w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, www. orzeczenia.nsa.gov.pl dalej w skrócie CBOSA oraz A. Puncewicz, Potrącalność kosztów kredytu zaciągniętego celem wypłaty dywidendy lub umorzenia udziałów, Jurysdykcja Podatkowa 2008/1; J. Pustuł, Glosa do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 listopada 2008 r., III SA/Wa 1976/08, POP 2009/2; H. Filipczyk, Jeszcze raz o kosztach uzyskania przychodów - cztery mity, Prawo i Podatki 2009/12; B. Banach, Odsetki od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidend lub zwrot dopłat udziałowcom - skutki w podatku dochodowym, Doradztwo Podatkowe 2010/3). Zwolennicy tego poglądu twierdzą, że podstawowym celem spółek kapitałowych jest osiąganie zysku. Z tego powodu uznano, że przeznaczenie na wypłatę dywidendy środków zainwestowanych w działalność gospodarczą byłoby niezgodne z logiką prowadzenia działalności gospodarczej oraz prowadziłoby do strat związanych z karami umownymi i odszkodowaniami. Wskazywano także, że podobne skutki miałoby nieangażowanie własnego kapitału w działalność gospodarczą w celu zapewnienie środków finansowych na przyszłą wypłatę dywidendy. Tym samym zaciągnięty przez spółkę kredyt na wypłatę dywidendy zabezpieczy źródło przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej oraz zapobiegnie utracie płynności finansowej. Podkreśla się także, że odsetki od wskazanego kredytu stanowią pośredni koszt podatkowy spółki, akcentując przy tym niezgodność odmiennej wykładni z prawem unijnym, zwłaszcza z zasadą swobody przepływu kapitału.

Zgodnie natomiast z przeciwnym poglądem, który jest wynikiem zmiany linii orzeczniczej, wydatki poniesione przez spółkę na odsetki od zaciągniętego kredytu (lub pożyczki) mającego sfinansować wypłatę dywidendy nie stanowią jej kosztów podatkowych, w świetle art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. (por. wyroki NSA z dnia 2 lutego 2011 r., II FSK 1653/09; z dnia 17 marca 2011 r., II FSK 2004/09, z dnia 20 maja 2011 r. II FSK 85/10, publik. w CBOSA). W orzeczeniach tych stwierdzono, że środki z pozyskanego przez spółkę kredytu, nie stanowią przychodu podatkowego spółki. Tym samym wydatki związane z tym kredytem nie mogą mieć związku z przychodem podatkowym osoby prawnej. Ponadto wypłata dywidendy nie stanowi wydatku poniesionego w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów i tym samym nie stanowi kosztu uzyskania przychodu. Z tego powodu wskazanych kosztów nie mogą stanowić wydatki poniesione na pozyskanie środków celem dokonania jej wypłaty. W wyroku o sygn. II FSK 1653/09 wskazano także, że dywidenda "nie jest należnością spółki, lecz należnością wspólnika, czyli podmiotu dysponującego odrębną od spółki podmiotowością prawną, przyznaną w wyniku podziału czystego zysku." Z treści art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 134 poz. 1509 ze zm., dalej: u.p.d.o.f.) wynika, że uzyskanie dywidendy nie jest odrębnym źródłem przychodu spółki. Należy wobec tego odróżnić znaczenie terminu "zysk spółki", jako efektu zbilansowania przychodu z kosztami uzyskania przychodu, od terminu "dywidenda", które nie jest należnością spółki, lecz wspólnika. Nie należy, więc zaliczać kosztów wypłaty dywidendy do kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. spółki wypłacającej dywidendę. Odmienna interpretacja tego przepisu rozszerza katalog wydatków uznanych za koszty uzyskania przychodów także na wydatki poniesione w innym celu, niż uzyskanie przychodów, względnie zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów (por. wyrok NSA z dnia 20 maja 2011 r., sygn. akt II FSK 85/10).

Naczelny Sąd Administracyjny podsumowując różnice w zaprezentowanych poglądach stwierdził, że w orzecznictwie sądów administracyjnych w zasadzie nie budzi zastrzeżeń twierdzenie, iż koszty poniesione przez spółkę z tytułu kredytu (pożyczki) zaciągniętego na wypłatę dywidendy nie przyczyniają się do osiągnięcia przychodu. Wątpliwości dotyczą przede wszystkim możliwości zaliczenia tych kosztów do pośrednich kosztów podatkowych, które mają na celu zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów" w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. (zob. S. Babiarz, L. Błystak, B. Dauter, A. Gomułowicz, R. Pęk, K. Winiarski, Podatek dochodowy od osób prawnych, Komentarz, Wrocław 2009, s. 507).

NSA podkreślił, że w pierwszej grupie orzeczeń skoncentrowano się na tzw. wykładni gospodarczej powyższej regulacji (por. B. Brzeziński, H. Filipczyk, Dyrektywa wykładni gospodarczej jako postulat wykładni operatywnej prawa podatkowego, cz. II, Prawo i Podatki 2010/8, s. 4-5). Zgodnie natomiast z drugim poglądem powyższe stanowisko nie uwzględnia konstrukcji podatku dochodowego od osób prawnych, zgodnie z którą koszty kredytu (pożyczki) zaciągniętego na wypłatę dywidendy są neutralne podatkowo.

W uzasadnieniu postanowienia o przedstawianiu do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów NSA zaprezentowanego zagadnienia prawnego zauważono także, że literalne znaczenie art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. jest jasne, a wątpliwości interpretacyjne związane są z zastosowaniem pozajęzykowych metod wykładni.

W stanowisku pisemnym z dnia 6 grudnia 2011 r. prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o podjęcie uchwały o następującej treści "Zapłacone przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością odsetki od kredytu zaciągniętego przez tę spółkę na wypłatę dywidendy jej wspó...