Renta z tytułu niezdolności do pracy

Warunki nabywania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz zasady ustalania jej wysokości określa ustawa zdnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.z 2004 r. nr 39, poz. 353, zpóźn. zm.), zwana dalej ustawą emerytalną. Informacje ogólne. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

⇒ został uznany za niezdolnego do pracy, 
⇒ ma wymagany – stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – okres składkowy i nieskładkowy, 
⇒ niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych (np. ubezpieczenia, zatrudnienia) lub nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego) określonych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Wymóg powstania niezdolności do pracy w określonym ustawą emerytalną czasie nie obowiązuje w stosunku do osoby, która spełnia łącznie następujące warunki:

⇒ została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, 
⇒ spełnia warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz 
⇒ legitymuje się co najmniej 20-letnim (w przypadku kobiety) i 25-letnim (w przypadku mężczyzny) okresem składkowym i nieskładkowym.

Przykład
W marcu 2009 r. wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy zgłasza 43-letnia kobieta, legitymująca się 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Ubezpieczona pobierała zasiłek dla bezrobotnych do czerwca 2007 r., a następnie nie podjęła żadnej pracy. Okres pobierania zasiłku był poprzedzony 11-letnim, nieprzerwanym okresem zatrudnienia.
Lekarz orzecznik stwierdził, iż ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy, a niezdolność ta powstała w marcu 2009 r., zatem po upływie 18 miesięcy od ustania pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Ubezpieczonej przysługuje jednak prawo do renty, ponieważ została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, spełnia warunek posiadania wymaganego 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, przebytego w okresie ostatnich 10 lat poprzedzających datę zgłoszenia wniosku o rentę. Wnioskodawczyni legitymuje się 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, co w tym przypadku znosi warunek powstania tej niezdolności w czasie ubezpieczenia lub w okresie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia.

Kogo uznaje się za niezdolnego do pracy?

Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.
Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Podstawę orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji stanowi naruszenie sprawności organizmu, które powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Jak długi staż wymagany jest do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy?

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy uzależniony jest od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi:

⇒ 1 rok – jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 
⇒ 2 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat, 
⇒ 3 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat, 
⇒ 4 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, 
⇒ 5 lat – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu skutków wypadku w drodze do pracy lub z pracy zaistniałego po dniu 31 grudnia 2002 r., prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje również w przypadku, gdy nie udowodnił wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego.

Czy osoby, które stały się niezdolne do pracy po ukończeniu 30 roku życia muszą spełnić dodatkowe warunki dotyczące stażu?

Tak. W przypadku osoby, której niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 roku życia, wymaga się, aby pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy został przebyty w ciągu ostatniego dziesięciolecia poprzedzającego dzień:

— zgłoszenia wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy lub 
— przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Przykład
W dniu 21 listopada 2008 r. wniosek o rentę zgłosił 34-letni mężczyzna. Lekarz orzecznik orzekł, iż niezdolność do pracy u ubezpieczonego powstała 1 czerwca 2006 r.
Zainteresowany udowodnił następujące okresy składkowe i nieskładkowe:

— od 1 lipca 1995 r. do 31 grudnia 1996 r. zatrudnienie w ramach umowy o pracę – 1 rok 6 miesięcy,
— od 1 stycznia 1997 r. do 30 września 1999 r. opłacanie składek z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności – 2 lata 9 miesięcy,
— od 1 października 1999 r. do 30 września 2004 r. ukończone studia wyższe – 5 lat,
— od 1 lutego 2005 r. do 31 lipca 2006 r. zatrudnienie w ramach umowy o pracę – 1 rok 6 miesięcy.

W dziesięcioleciu poprzedzającym datę zgłoszenia wniosku o rentę, tj. od 21 listopada 1998 r. do 20 listopada 2008 r. zainteresowany udowodnił 2 lata 4 miesiące i 10 dni okresów składkowych. Udowodnione okresy nieskładkowe podlegają ograniczeniu do 1/3 udowodnionych w tym dziesięcioleciu okresów składkowych, a zatem uwzględnić można tylko 9 miesięcy i 14 dni. Łącznie w tym dziesięcioleciu ubezpieczony udowodnił: 3 lata 1 miesiąc i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Zainteresowany nie spełnia warunku posiadania 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w dziesięcioleciu poprzedzającym datę zgłoszenia wniosku.
W dziesięcioleciu poprzedzającym datę powstania niezdolności do pracy, tj. od 1 czerwca 1996 r. do 31 maja 2006 r., ubezpieczony udowodnił: 4 lata 8 miesięcy okresów składkowych oraz 1 rok 6 miesięcy i 20 dni okresów nieskładkowych (ograniczonych do 1/3 udowodnionych w tym dziesięcioleciu okresów składkowych). Łącznie w dziesięcioleciu poprzedzającym datę powstania niezdolności do pracy ubezpieczony udowodnił 6 lat 2 miesiące i 20 dni okresów składkowych i nieskładkowych. A zatem zainteresowany spełnił warunek posiadania wymaganego stażu w dziesięcioleciu poprzedzającym datę powstania niezdolności do pracy.

Do dziesięcioletniego okresu poprzedzającego datę zgłoszenia wniosku o rentę lub datę powstania niezdolności do pracy nie zalicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (renty inwalidzkiej), renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. 

Czy możliwe jest uzyskanie renty w przypadku udowodnienia krótszego stażu pracy?

Tak. Jeśli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uzależnionego od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, warunek posiadania tego okresu uważa się za spełniony, jeśli został on zgłoszony do ubezpieczenia społecznego:

⇒ przed ukończeniem 18 lat życia, albo 
⇒ w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkole wyższej

oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy bądź z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Jakie okresy uwzględnia się przy ustalaniu prawa do renty i jej wysokości?

Przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz obliczaniu jej wysokości uwzględnia się okresy składkowe i okresy nieskładkowe. Pełen katalog tych okresów zawarty jest w przepisach art. 6 i 7 ustawy emerytalnej oraz na stronie internetowej ZUS pod adresem: www.zus.pl.

Okresami składkowymi są m.in.:

⇒ przypadające od 1 stycznia 1999 r.:

— okresy opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
oraz
— okresy nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek – zarówno wtedy, gdy tytuł podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym istniał do końca roku kalendarzowego, jak również, gdy ustał przed końcem roku, lecz po opłaceniu składek od rocznej podstawy wymiaru,

⇒ okresy opłacania składki na ubezpieczenie społeczne (od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1998 r.) oraz 
⇒ przypadające przed 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku opłacania składki.

Przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności dla:

⇒ płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub ubezpieczenie społeczne, 
⇒ osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu w tym okresie.
Okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej, które – z uwagi na ich specyfikę – w pełni uzasadniają uwzględnienie przy ustalaniu prawa do renty.

Za okresy nieskładkowe uważa się np.:

⇒ okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy lub innych ustaw, 
⇒ okresy pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego), 
⇒ przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem:

— w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie (bez względu na liczbę dzieci) – do 6 lat,
— na które ze względu na stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko,

⇒ okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki.

Przy ustalaniu prawa do renty oraz obliczaniu jej wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Jeśli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, okres ten może zostać uzupełniony okresem ubezpieczenia społecznego rolników, za który została opłacona składka.

Przykład
W dniu 20 maja 2009 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy występuje 29-letnia kobieta, która udowodniła 5-letni okres ubezpieczenia z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym jako domownik oraz 2 lata i 6 miesięcy z...