Poradnik ZUS. Zasady opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym (część 3).

II. ZASADY PODLEGANIA UBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYMTytuły do objęcia ubezpieczeniami społecznymi Zgodnie z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych objęte są osoby fizyczne, które na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są:

- pracownikami (z wyłączeniem prokuratorów),

- osobami wykonującymi pracę nakładczą,

- członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, którzy wykonują pracę na rzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy lub wytwarzają na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie, a także inne osoby, które wykonują pracę w spółdzielni lub gospodarstwie rolnym spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy, niebędące jej członkami i wynagradzane według zasad obowiązujących członków spółdzielni, w tym kandydatów na członka spółdzielni,

- osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenia usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobami z nimi współpracującymi,

- osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,

- posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego wybranymi w Rzeczypospolitej Polskiej,

- osobami pobierającymi stypendium sportowe (z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu),

- pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,

- osobami wykonującymi odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych,

- osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych lub pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy. Od 1 listopada 2005 r. osoby te obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeśli nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych,

- od 1 listopada 2005 r. - osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na staż lub przygotowanie zawodowe, jeśli osoby te nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych.

Z tego tytułu podlegają ubezpieczeniom społecznym absolwenci szkół wyższych odbywający staże w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, przyjętego na podstawie art. 17 ust. 5 ustawy o Narodowym Planie Rozwoju (rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 – Dz.U. nr 166, poz. 1745).

W przypadku, gdy ze stażystami zawierane są umowy o pracę lub umowy cywilnoprawne (np. umowa zlecenia itd.), stażyści odbywający staż na podstawie tych umów podlegają ubezpieczeniom jako pracownicy lub zleceniobiorcy.

- duchownymi, a w tym także członkami zakonów męskich i żeńskich Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia,

- żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę (z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy pełniących okresową służbę wojskową), jeżeli nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych,

- osobami pełniącymi służbę zastępczą, jeżeli nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych,

- funkcjonariuszami Służby Celnej,

- osobami przebywającymi na urlopie wychowawczym lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych,

- osobami pobierającymi świadczenie socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium, na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,

- osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,

- osobami rezygnującymi z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, za które ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę (jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury lub renty, a także nie dotyczy to osób, które w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczenia ukończyły 50 lat i nie posiadają okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej 10 lat, posiadają okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy) wynoszący co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn,

- osobami pobierającymi świadczenie pielęgnacyjne. Składki za te osoby są opłacane przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Natomiast nie jest opłacana (do 31 sierpnia 2005 r.) za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli w terminie przyznania świadczenia miała ukończone 50 lat lub więcej i okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy) krótszy niż 10 lat, a od 1 września 2005 r. - za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych lub na podstawie odrębnych przepisów.

Zgodnie z art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych przysługuje:

- małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,

- osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego, jeśli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy,

- obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,

- studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu. Przy czym do 30 kwietnia 2003 r. prawo do tych ubezpieczeń przysługiwało jedynie studentom i uczestnikom dziennych studiów doktoranckich,

- alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia,

- odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny wnioskodawcom - obywatelom państwa członkowskiego UE w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności regulowanej - w rozumieniu odpowiednio przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich UE kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych lub przepisów o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich UE kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności.

2. Pracownik - obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń społecznych

Zgodnie z art. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy.

Za pracownika w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie - zawartej nie wcześniej niż 14 stycznia 2000 r. - umowy:

- zlecenia,

- agencyjnej,

- innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia (zwanej dalej umową o świadczenie usług),

- umowy o dzieło,

jeżeli zostały one zawarte z pracodawcą, z którym dana osoba pozostaje równocześnie w stosunku pracy, lub z innym podmiotem niż pracodawca, ale w ramach tych umów praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym osoba ta pozostaje w stosunku pracy.

Osoby wykonujące pracę na podstawie wymienionych wyżej umów podlegają obowiązkowo wszystkim ubezpieczeniom społecznym, na takich samych zasadach jak określone dla pracowników. Nie ma znaczenia okres, na jaki umowa została zawarta, ani wymiar czasu pracy w ramach stosunku pracy, czy fakt bycia studentem lub uczniem itd.

W odniesieniu do osób wykonujących umowę zlecenia, umowę agencyjną lub umowę o świadczenie usług nie ma też znaczenia fakt ustalenia prawa do emerytury lub renty. Z tytułu wykonywania tych umów ubezpieczeni ci podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na zasadach określonych dla pracowników. Osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty także obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach określonych dla pracowników, jeśli wykonują pracę na podstawie umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą lub na rzecz tego pracodawcy. Zasada ta ma zastosowanie do umów o dzieło zawartych od 1 lipca 2004 r.

Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.

Pojęcie osoby współpracującej dotyczy jedynie osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorców.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że pracownikiem jest również młodociany, tj. osoba, która ukończyła 16 lat, ale nie przekroczyła 18 lat, zatrudniona na podstawie umowy o pracę.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

- ukończyli co najmniej gimnazjum,

- przedstawią świadectwo lekarskie, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. nr 60, poz. 278) przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się przez:

- naukę zawodu,

- przyuczenie do wykonywania określonej pracy.

Młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w Monitorze Polskim.

Stosunek procentowy wynosi:

- w pierwszym roku nauki - nie mniej niż 4%,

- w drugim roku nauki - nie mniej niż 5%,

- w trzecim roku nauki - nie mniej niż 6%.

Młodocianym odbywającym przyuczenie do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 4% wynagrodzenia.

Pracownik obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym, mimo trwania stosunku pracy, w trakcie tego urlopu nie podlega ubezpieczeniom społecznym.

Zatem pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego zatrudniony np. na podstawie umowy zlecenia podlega ubezpieczeniom społecznym jak zleceniobiorca, nawet wówczas gdy umowę tę zawarł lub wykonuje na rzecz własnego pracodawcy. Do tej osoby nie ma zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wyżej wymieniona osoba, tj. pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego zatrudniony przez własnego pracodawcę w ramach umowy o dzieło, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. W takim przypadku umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych.

3. Osoby wykonujące umowę zlecenia, umowę agencyjną lub inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zawartą z innym podmiotem niż pracodawca

Na mocy ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 110, poz. 1256) zmieniły się zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę na podstawie:

- umowy agencyjnej,

- umowy zlecenia lub

- innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Nowe zasady mają zastosowanie do umów zawartych po 13 stycznia 2000 r. W myśl tych zasad obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na terenie Polski wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, a także osoby z nimi współpracujące. Zgodnie z nowymi przepisami, w odniesieniu do umów zawartych po 13 stycznia 2000 r., każda umowa, bez względu na okres, na jaki została zawarta, rodzi obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych; chyba że zachodzą okoliczności wyłączające ten obowiązek (patrz: rozdział III).

Umowa agencyjna lub umowa zlecenia albo inna umowa o świadczenie usług, będąca tytułem do ubezpieczeń społecznych, rodzi również obowiązek ubezpieczenia wypadkowego, jeśli praca wykonywana jest w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Wykonywanie pracy poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę wyklucza podleganie przez zleceniobiorcę ubezpieczeniu wypadkowemu. Natomiast ubezpieczeniu chorobowemu zleceniobiorca podlega na zasadzie dobrowolności.

Należy przypomnieć, iż umowy zlecenia lub umowy agencyjne zawarte nie później niż 13 stycznia 2000 r., zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązującymi przed wspomnianą nowelizacją, rodziły obowiązek ubezpieczeń społecznych, jeżeli były podpisane:

- z jednym zleceniodawcą na okres co najmniej 15 dni,

- z jednym zleceniodawcą na okres krótszy niż 15 dni, jeśli łączny okres, na jaki umowy zostały zawarte wynosił co najmniej 15 dni, a przerwy między nimi były krótsze niż 60 dni (w takim przypadku obowiązek ubezpieczeń społecznych powstawał od pierwszego dnia tej umowy, z której wynikało, że łączny okres wykonywania umów wynosi co najmniej 15 dni).

Uwaga!

Umowa o dzieło zawarta z innym podmiotem niż pracodawca, a także jeśli praca w ramach tej umowy nie jest wykonywana na rzecz pracodawcy - nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Nadal nie podlegają ubezpieczeniom społecznym osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, jeżeli osoby te są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami - do ukończenia 26 lat.

Dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

- kontynuuje naukę w tej samej szkole

- skończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września

- ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Ponadto, za ucznia szkoły - do 30 września - uznaje się osobę, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 lipca 2005r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365) studentem jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich.

Przez:

- studia pierwszego stopnia rozumie się studia licencjackie lub inżynierskie, umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie kształcenia, przygotowujące do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera,

- studia drugiego stopnia rozumie się studia magisterskie, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego,

- jednolite studia magisterskie rozumie się studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci pos...