Ewidencja księgowa premii jako szczególnego rodzaju rabatów (1)

W niniejszym artykule postaram się scharakteryzować prawidłową metodę ewidencjonowania premii– posłużę się w tym celu opisem sytuacji przedsiębiorstwa, dokonującego na przykład zakupów towarów w celu dalszego ich przerobu oraz sprzedaży (rodzaj działalności nie ma tutaj większego znaczenia).

W związku z odbiorem towarów od stałych dostawców na koniec roku obrotowego kontrahent otrzymuje od nich zmniejszenia zobowiązań dwojakiego rodzaju:

1) rabaty sensu stricto tj. zmniejszenia zobowiązań z tytułu obniżenia cen towarów dotyczące konkretnych nabyć (odbioru) towarów zafakturowanych w mijającym roku obrotowym,
2) premie czyli ogólne obniżenia cen niezwiązane z konkretnymi dostawami (i dokumentującymi je fakturami zakupu VAT), lecz z całością nabycia za miniony rok obrotowy.

Obie grupy zmniejszenia zobowiązań związane są jednak bezpośrednio z obrotem towarowym dokonywanym przez przykładowe przedsiębiorstwo i nie mają charakteru przychodów operacyjnych, finansowych itp. Ponadto, ww. zmniejszenia zobowiązań otrzymywane są zarówno od dostawców krajowych – podatników VAT, jak i od podatników unijnych, zarejestrowanych dla potrzeb podatku VAT w kraju oraz dostawców unijnych zarejestrowanych dla potrzeb unijnego VAT w kraju siedziby (poza Polską, lecz w Unii Europejskiej).

I. Zmniejszenia zakupów, czyli rabaty

Z ekonomicznego punktu widzenia mamy do czynienia z rabatami przy nabyciu towarów od stałych dostawców, przy czym zmniejszenia nabycia pierwszego rodzaju, związane z konkretnymi odbiorami (nabyciami) towarów są typowymi rabatami. Inaczej natomiast trzeba potraktować zmniejszenia nabycia niezwiązane bezpośrednio z konkretnymi nabyciami towarów. Traktujemy je jako premie pieniężne za określone zachowanie wobec dostawcy (stały kontrahent), aczkolwiek i one są także rabatami. tj. zmniejszeniami pierwotnego nabycia towarowego, a nie oderwaną od dostawy „usługą odbiorcy towarów”.

Zobowiązania nabywcy wynikające z nabycia od dostawcy produktów (wyrobów gotowych i usług) lub towarów i materiałów – zwanych w rozumieniu przepisów ustawy z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej ustawa VAT) – towarami (wyrobami gotowymi, towarami handlowymi lub materiałami) oraz usług – mogą zmniejszać przyznane dostawcy rabaty (opusty), skonta lub premie pieniężne (bonusy).

Niestety, obowiązujące przepisy, zarówno prawa bilansowego (ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości – dalej uor) jak i prawa podatkowego – regulujące kwestie podatku dochodowego (Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, dalej updop) oraz ustawa VAT, nie definiują rabatu (opustu), skonta ani premii pieniężnej (bonusu). Według definicji doktryny prawa bilansowego i podatkowego, stosowane są następujące rozumienia ww. operacji gospodarczych:

1. Rabat, zamiennie zwany bonifikatą, stanowi opust z ceny, udzielany odbiorcy przez dostawcę towarów (usług itp.) za spełnienie określonych warunków przez odbiorcę w momencie sprzedaży lub po jej dokonaniu. Przyczyną udzielenia rabatu w momencie sprzedaży może być praktyka ogólnie przyjęta przez dostawcę. I tak, z reguły rabaty udzielane są przez dostawcę z tytułu zakupu towarów przez odbiorcę w większych ilościach, np. dostawy całowagonowe lub całosamochodowe, lub też systematycznie, tj. tygodniowo lub miesięcznie przez dłuższy czas, z reguły przez rok lub dłużej. Ww. zachowania stron nie wynikają przy tym z jakiegoś zwyczaju praktyki czy też odrębnej umowy o świadczenie usług przez odbiorcę towarów, ale z reguły są osadzone w skodyfikowanej umowie dostawy, która, choć wywodzi się od umowy sprzedaży, to jednak występuje tylko w obrocie profesjonalnym i charakteryzuje się m.in. stałością zakupów. Dlatego rabat jest jedną z klauzul umowy dostawy, mianowicie klauzulą dotyczącą wysokości wynagrodzenia należnego dostawcy, który godzi się na jego obniżenie w zamian za stałość umowy i przekroczenie umownie określonego między stronami progu zakupów. Rabaty są też udzielane przez dostawcę przy zakupie określonych wyrobów lub towarów przed sezonem lub po sezonie lub stanowią ekwiwalent dla odbiorcy z tytułu możliwych szkó...