Ewidencja księgowo - podatkowa odsetek cywilnych

1. Podstawa prawna naliczania odsetek. Odsetki są nieodłącznie związane ze świadczeniem głównym, co oznacza, iż roszczenie o odsetki wynika z tych samych podstaw prawnych, z których wynika roszczenie o świadczenie główne. Dlatego prawo pobierania odsetek może wynikać z czynności prawnej, z ustawy, z orzeczenia sądowego lub z decyzji innego właściwego organu. Wyróżniamy więc odsetki cywilne, do których zaliczamy: odsetki od zaciągniętych bądź udzielonych pożyczek i i kredytów, odsetki od lokat bankowych, odsetki od akcji i obligacji. Ponadto występują odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań, zarówno z obrotu prywatnego jaki z obrotu gospodarczego, które są również odsetkami cywilnymi. Odsetki cywilne stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych rodzajowo, obliczane według przyjętej umownie lub ustawowo stopy procentowej w stosunku do wysokości kwoty, od której są pobierane i w zależności od czasu korzystania z cudzego kapitału lub innych rzeczy oznaczonych rodzajowo.

Podstawę prawną ustalania odsetek cywilnych stanowią przepisy art. 481 k.c.. Zgodnie z nimi, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia w spłacie i nie musi wykazywać, że z tytułu opóźnienia poniósł jakąś szkodę. Prawo wierzyciela do pobierania odsetek z tytułu opóźnienia (zwłoki) istnieje nawet wtedy, gdy dłużnik nie ponosi za nie odpowiedzialności. Ustawa z dnia 12.06.2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. nr 139, poz. 1323 z późn. zm) reguluje prawo pobierania odsetek przez wierzyciela w obrocie gospodarczym (profesjonalnym). Natomiast przepisy ustawy z 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.) w zakresie rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków przewidują, że bank może zobowiązać się za korzystanie ze środków pieniężnych posiadacza rachunku do zapłaty odsetek od zgromadzonych środków pieniężnych, ustalonych według stałej lub zmiennej stopy procentowej. O ile strony zastrzegają stosowne oprocentowanie środków pieniężnych, to - określa wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty odsetek, postawienie odsetek do dyspozycji lub terminy kapitalizacji odsetek w umowie rachunku bankowego.

Wreszcie występują odsetki podatkowe oraz odsetki od innych zobowiązań publicznoprawnych, których podstawę naliczania oraz początek biegu są regulowane przepisami ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8,mpoz. 60 ze zm.).

2. Ustawowe i umowne sposoby zaliczaniu wpłat na odsetki i należność główną. Jeżeli strony umowy nie uzgodniły sposobu zaliczania spłat zobowiązania, obejmującego należność główną i zarachowane od niej odsetki, to decyzje w tym zakresie podejmuje wierzyciel, zgodnie z art. 451 § 1 K.c. Wierzyciel może więc zastosować najlepszą dla siebie formę; najpierw zaliczyć wpłaty na odsetki, a dopiero potem resztę na kapitał. Jeśli natomiast strony uzgodniły sposób zaliczania wpłat, to zaliczanie następuje zgodnie ze stosowną klauzulą. Wówczas występuje jedne z trzech sposobów: albo spłaty zaliczają strony w pierwszej kolejności na kapitał, a po pełnym pokryciu kapitału dopiero na odsetki; albo też zaliczane są w pierwszej kolejności na odsetki, czyli odwrotnie; wreszcie spłaty mogą być rozliczane proporcjonalnie między należność główną i odsetki.

3. Zasada kasowa w zaliczaniu odsetek jako przychodów i kosztów w podatku dochodowym. Odsetki wpływają na wysokość przychodów i kosztów uzyskania przychodów, niemniej niektóre z nich zostały wyłączone z przychodów i kosztów podatkowych, ponieważ w ustawie z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 ze zm., dalej updop), ustawodawca przewidział szczególny tryb opodatkowania odsetek od należności i zobowiązań.

Zgodnie z zasadą kasową, zawartą w art. 12 ust. 1 updop (oraz. Art.11 ust. 1 updof) , która rządzi podatkiem dochodowym, przychodami podatkowymi są tylko pieniądze i wartości pieniężne faktycznie otrzymane a nie formalnie należne. Z tych powodów, do otrzymanych pieniędzy zalicza się również tylko faktycznie otrzymane odsetki cywilne od niezapłaconych podatnikowi w terminie należności z tytułu sprzedaży towarów i usług, co wynika zarówno z przepisów art. 12 ust. 4 pkt 2 updop jak i z przepisów art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy z 26.07.1991 r. updop.

Analogicznie ewidencjonuje się odsetki za zwłokę od zobowiązań z tytułu zakupu towarów i usług u dłużnika. Są one kosztem uzyskania przychodów dopiero z chwilą ich zapłaty, bez względu na termin ich zapłaty, zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 11 updop (odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 32 updof). Niemniej dł...