ABC faktoringu (1)

Wielu dostawców towarów lub usług nie otrzymuje terminowo należności od swoich odbiorców. Ze względu na dobre kontakty z odbiorcami sami udzielają im kredytu kupieckiego lub też odbiorcy bezumownie nie płacą należności w terminie. Jeżeli stan permanentnego kredytowania odbiorców przez dostawców utrzymuje się przez dłuższy czas, dostawcy tracą płynność finansową i szukają zewnętrznych źródeł finansowania, takich jak kredyty, leasing czy fundusze strukturalne. Korzystając z nich, zaciągają własne zobowiązania czyli pogłębiają zadłużenie, zamiast dochodzić należności od odbiorców. Między innymi przywróceniu płynności finansowej takiego dostawcy służy faktoring. Faktorant szybko zdobywa gotówkę, a faktor zadba często również o bieżącą windykację należności od odbiorców.

1. Pojęcie faktoringu

Faktoring jest umową nienazwaną, czyli niezapisaną wprost w kodeksie cywilnym, wobec czego, zgodnie z art. 353 ze zn. 1 k.c., strony zawierają umowę wedle swojego uznania, byleby tylko jej treść nie była sprzeczna z przepisami kodeksu. Umowa faktoringu jest tworzona na wyraźne potrzeby obrotu gospodarczego. Faktoring nie jest też czynnością bankową zgodnie z art. 5 Prawa bankowego, dlatego faktor nie potrzebuje zezwolenia Pezesa Narodowego Banku Polskiego.

Umowę faktoringu zawierają dostawca towarów lub usług (faktorant) oraz nabywca wierzytelności (faktor). Jest to forma finansowania przedsiębiorstw poprzez wykup wierzytelności. Faktor (bank lub firma faktoringowa) nabywa krótkoterminowe wierzytelności, faktorant natomiast otrzymuje z tego tytułu odpowiednią zapłatę.

Umowa faktoringu łączy w sobie dwa elementy: cesję wierzytelności oraz pożyczkę, którą spłaca nabywca wierzytelności w drodze cesji. Umowa jest zawierana na czas nieokreślony. Faktorant ceduje każdą fakturę na faktora. Faktorant otrzymuje zapłatę: niezwłocznie po powstaniu wierzytelności i scedowaniu jej na faktora (faktoring dyskontowy lub zaliczkowy) lub w dniu wymagalności wierzytelności, po otrzymaniu zapłaty od dłużnika lub w innym terminie (faktoring wymagalnościowy). Uczestnikiem transakcji jest również odbiorca towarów lub usług, czyli dłużnik faktoringowy. Nie jest on jednak stroną umowy. Skutkiem prawnym zawartej umowy jest bowiem zmiana wierzyciela (z faktoranta na faktora). Dłużnik natomiast pozostaje ten sam.

Faktoring jest to nabycie przez faktoranta krótkoterminowej pieniężnej wierzytelności handlowej przed terminem jej płatności z potrąceniem opłaty na rzecz faktora, bez przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika lub z przejęciem takiego ryzyka.

Faktorem jest z reguły bank lub firma zajmująca się skupem wierzytelności handlowych.

Faktorantem jest przedsiębiorca, któremu z mocy zawartej umowy handlowej jako sprzedawcy lub dostawcy przysługuje prawo do żądania zapłaty za sprzedane lub dostarczone towary lub świadczone usługi.

Dłużnikiem faktoringowym jest przedsiębiorca zobowiązany do zapłaty faktorantowi należności za nabyte towary lub usługi.

Umowa faktoringu, w formie doraźnej transakcji jest to umowa, na mocy której faktor skupuje jednorazowo jedną lub kilka oznaczonych w umowie wierzytelności.

Monit to pisemne lub ustne przypomnienie skierowane do odbiorcy o konieczności zapłaty wierzytelności

Wierzytelności to wierzytelności pieniężne istniejące w dniu zawarcia umowy faktoringu bądź powstałe w czasie obowiązywania umowy, wynikające z umów handlowych zawieranych w toku podstawowej działalności klienta, przysługujące wobec odbiorców.

Wierzytelność zaakceptowana (skupiona) – to wierzytelność nabyta przez faktora, inaczej wierzytelność zgłoszona, która spełnia warunki określone w umowie.

Wierzytelność zgłoszona (zaproponowana) to wierzytelność zgłoszona przez klienta faktorowi w formie zgłoszenia wierzytelności, do którego dołączona jest kopia faktury oraz inne dokumenty wymagane przez faktora.

Zgodnie z konwencją ottawską z 1988 r. istotą faktoringu jest nie tylko umowa przelewu wierzytelności (zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego), ale też świadczenie na rzecz faktoranta dodatkowych usług, takich jak udzielanie finansowania w formie wypłaty zaliczek na poczet ceny nabycia wierzytelności oraz usługi administracyjne, takie jak: ściąganie należności, okresowe badanie sytuacji ekonomiczno-finansowej odbiorców, prowadzenie rejestru faktur i ewidencji księgowej płatności itp. Przy czym niezbędne jest wykonywanie przynajmniej dwóch ze wspomnianych usług dodatkowych. Jest to więc faktycznie umowa nienazwana, mimo że bazuje na elementach umów nazwanych, takich jak: umowa przelewu wierzytelności, umowa sprzedaży i umowa zlecenia. Swoją drogą nie można też zapomnieć o art. 353 ze zn.1 kodeksu cywilego, który pozwala stronom ułożyć stosunek prawny według swego uznania. Faktoring nie jest więc szczególnym przypadkiem cesji, a tylko cesją wierzytelności przed terminem jej płatności, gdy typowa cesja nie ma takich ograniczeń. Faktoring nie jest też prostym połączeniem przelewu wierzytelności, umowy kredytu, umowy zlecenia na świadczenie usług. Mimo że faktoring nie jest uregulowany prawnie, na potrzeby obrotu gospodarczego wyróżnia się kilka jego rodzajów:

- faktoring z regresem: (niepełny) - faktor nabywa wierzytelności, ale nie przejmuje ryzyka związanego z niewypłacalnością dłużnika. W konsekwencji, jeśli dłużnik nie spłaci długu, musi go pokryć faktorant;

- faktoring bez regresu: (pełny) - wraz z cesją wierzytelności na faktora przechodzi ryzyko niewypłacalności dłużnika. Jeśli więc dłużnik nie będzie w stanie spłacić zadłużenia, to faktor nie będzie miał prawa regresu wobec faktoranta;

- faktoring mieszany - jest to połączenie faktoringu pełnego i niepełnego. Faktor wraz z cesją wierzytelności przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika, ale tylko do pewnej kwoty. Odpowiedzialność natomiast za pozostałą część wierzytelności w dalszym ciągu spoczywa na faktorancie. Innymi słowy w faktoringu mieszanym odpowiedzialność jest rozłożona pomiędzy faktora i faktoranta.

Dostawcy towarów w wyniku cesji przekazują faktorowi (bankowi lub firmie faktoringowej) wierzytelności, a w zamian otrzymują zaliczkę (np. w wysokości 80 % wartości brutto faktury). Dostają gotówkę, którą mogą zainwestować w dalszy zakup towarów w celu ich odsprzedaży. Jeżeli wierzytelność z tytułu przekazanej faktury zostanie spłacona przez dłużnika faktoringowego, to faktor wypłaca faktorantowi pozostałą wartość faktury. Faktoring może mieć charakter jednorazowy, zasadniczo jednak jest usługą stałą. Faktorant przekazuje na bieżąco wszystkie faktury, a każda nowo nadesłana przez niego kompensuje niedobór wynikający z poprzednich, które nie zostały jeszcze spłacone przez odbiorcę (dłużnika faktoringowego).

Przykład:

Strony zawarły umowę faktoringu z regresem (faktoring niepełny). Faktor skupił od faktoranta wierzytelności w wyniku cesji faktur na wartość brutto 200 000 zł. Z tej kwoty może sfinansować tylko faktury bezsporne na kwotę 160 000 zł, ponieważ pozostałe 40 000 zł to faktury sporne lub znacznie przeterminowane. Faktor z kwoty 160 000 zł wypłaca faktorantowi zaliczkę w wysokości 80 %. Faktorant co pewien czas, np. co tydzień ceduje następne faktury na faktora a ten finansuje faktoranta zaliczkami. Jeżeli pierwsze faktury bezsporne zo-staną ostatecznie zapłacone przez dłużnika, to faktor wypłaca faktorantowi otrzymane pozostałe 20 % ich wartości. Jeżeli jednak któraś z nich nie zostanie zapłacona w terminie wymaganym przez faktora w umowie faktoringu, to wówczas faktorant jest zobowiązany zwrócić zaliczkę faktorowi. Zaliczka niespłacona może zostać skompensowana wartością następnej faktury. W praktyce najczęściej jest tak, że faktorzy nie wymagają bezpośredniego zwrotu zaliczki przez faktoranta na skutek niespłacenia faktury przez odbiorcę, tylko kompensują ją sobie z należności za następną fakturę. Jeżeli więc np. faktor przekazał faktorantowi zaliczkę na poczet faktury o wartości np. 100 000 zł, ale faktura nie zostanie zapłacona przez dłużnika, a faktorant nie jest w stanie zwrócić zaliczki, to następna faktura faktoranta na 150 000 zł zostanie pomniejszona przez faktora o wartość tej poprzedniej, tj. o 100 000 zł. W efekcie faktorant ma cały czas środki finansowe, a faktor nie zagląda mu bezpośrednio do kieszeni, choć problemem pozostaje nadal windykacja faktury na 100 000 zł przez faktoranta od dłużnika faktoringowego.

2. Elastyczność umowy faktoringowej jako umowy nienazwanej.

Umowa faktoringowa jest umową nienazwaną czyli nie jest wyraźnie uregulowana; stosuje się do niej jedynie przepisy kodeksu cywilnego o swobodzie zawierania umów. Jest to umowa mieszana, bo poza cesją wierzytelności obejmuje również wiele czynności związanych z bieżącą obsługą finansów przedsiębiorstwa, quasi pożyczkę lub kredyt kupiecki. Umowa faktoringowa ma zawsze charakter indywidualny i jest tworzona dla konkretnego przedsiębiorstwa. Dostawca oczekuje od faktora elastyczności, dlatego faktoranci starają się dostosować istniejące u nich umowy do oczekiwań faktorantów i negocjują warunki umowy. Istnieje w każdej firmie faktoringowej standardowy wzór umowy, ale każdy faktor stara się...