RPO: Kolej narusza prawa konsumenckie

Do RPO kierowane są skargi dotyczące jakości usług przewoźników kolejowych. Dotyczą one nagminnych opóźnień pociągów i braku stosownej rekompensaty finansowej, niewłaściwego stanu technicznego taboru do przewozów osobowych, niehonorowania biletów wystawionych przez innego przewoźnika, stanu technicznego i sanitarnego dworców. Z-ca RPO Stanisław Trociuk wystąpił do Ministra Infrastruktury o zajęcie stanowiska w tej sprawie

Wystąpienie Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Infrastruktury

RPO-637657-VI-09/ST

Pan Cezary Grabarczyk Minister Infrastruktury

Szanowny Panie Ministrze

Do Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są skargi dotyczące jakości usług przewozowych świadczonych przez przewoźników kolejowych. Skargi te dotyczą w istocie wszystkich elementów związanych ze świadczeniem usług przez przewoźników kolejowych, tj. nagminnych opóźnień pociągów i braku stosownej rekompensaty finansowej z tego tytułu, wygody podróżowania (a raczej jej braku), niewłaściwego stanu technicznego taboru kolejowego przeznaczonego do przewozów osobowych, niehonorowania przez poszczególnych przewoźników biletów wystawionych przez innego przewoźnika, stanu technicznego i sanitarnego dworców kolejowych.

Powyższe skargi są związane bezpośrednio z problematyką ochrony praw konsumentów, w tym przypadku z problematyką ochrony praw pasażerów w ruchu kolejowym. W tym zakresie na organach władzy publicznej spoczywają określone obowiązki, ich źródłem jest zaś art. 76 Konstytucji RP. Stanowi on, że władze publiczne chronią konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Powołana dyrektywa konstytucyjna nakłada więc na władze publiczne obowiązek podjęcia pozytywnych działań w celu zagwarantowania ochrony praw konsumentów. W interesującym zakresie znajduje ona potwierdzenie również w prawie europejskim. W myśl bowiem pkt 3 preambuły do rozporządzenia (WE) Nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (Dz. U. UE.L. 07.315.14 ze zm.) ponieważ pasażer w ruchu kolejowym jest słabszą stroną umowy przewozu, prawa pasażera powinny podlegać ochronie.

Wpływające do Rzecznika Praw Obywatelskich skargi wskazują jednak w sposób jednoznaczny, że powołane powyżej obowiązki władz publicznych wobec konsumentów nie są realizowane w wystarczającym stopniu. Na płaszczyźnie legislacyjnej potwierdzeniem tego stanu rzeczy jest ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 214, poz. 1658). Wyłączyła ona bezterminowo (art. 1 pkt 2 ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym) z wyjątkami w niej określonymi, stosowanie przepisów rozporządzenia nr 1371/2007/WE do miejskich, podmiejskich i regionalnych kolejowych przewozów osobowych. Z art. 2 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym wynika ponadto, że przepisów rozporządzenia nr 1371/2007/WE nie stosuje się, z pewnymi wyjątkami, do dnia 30 czerwca 2011 r., do krajowych połączeń pasażerskich oraz połączeń ze stacjami położonymi poza granicami Unii Europejskiej. Przy czym zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym wyłączenie stosowania przepisów rozporządzenia nr 1371/2007/WE dotyczy tak kluczowych z punktu widzenia praw pasażerów w ruchu kolejowym zagadnień jak obowiązek informowania o zaprzestaniu obsługi połączeń (art. 7 rozporządzenia), zakresu informacji przekazywanych podróżnym podczas podróży, w tym informacji o opóźnieniach (art. 8 ust. 2 rozporządzenia), odpowiedzialności przewoźnika za opóźnienie lub odwołanie pociągu, w tym także wypłaty odszkodowania (art. 15, 17 i 18 rozporządzenia). Ustawodawca przewidział ponadto (art. 2 ust. 2-4 ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym) możliwość przedłużenia zwolenienia ze stosowania przepisów rozporządzenia nr 1371/2007/WE na dalsze okresy, daleko wykraczające poza datę 30 czerwca 2011 r.

W wymienionym powyżej zakresie ustawodawca dokonał zatem określonego wyboru, polegającego na bezterminowej bądź ograniczonej czasowo (lecz możliwej do dalszego przedłużenia) ochronie uprawnień przewoźników kolejowych kosztem redukcji praw przysługujących pasażerom. Takie działanie legislacyjne, jakkolwiek zgodne z przepisami rozporządzenia nr 1371/2007/WE, budzi wątpliwości z punktu widzenia obowiązków konstytucyjnych władz publicznych określonych w art. 76 Konstytucji RP i dotyczących ochrony praw konsumentów. Co prawda, w myśl art. 76 zd. 2 Konstytucji RP zakres ochrony konsumentów określa ustawa, nie oznacza to jednak, iż ustawodawca dysponuje niczym nieskrępowaną swobodą regulacyjną dotyczącą tej materii. W szczególności ustawodawca musi uwzględniać w toku stanowienia prawa także inne przepisy Konstytucji, w tym przede wszystkim przyznające jednostce konstytucyjne prawa podmiotowe.

Właśnie przez wzgląd na potrzebę ochrony podmiotowych praw konstytucyjnych wątpliwości może budzić np. wyłączenie stosowania art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 1371/2007/WE przewidującego, że przedsiębiorstwa kolejowe dostarczają pasażerowi w...