Orzecznictwo: Podział pożytków między współwłaścicieli

Według art. 206 Kodeksu cywilnego, każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem przez pozostałych współwłaścicieli. Jeżeli więc w danym przypadku stosuje się ww. przepis, gdyż sposobu posiadania rzeczy wspólnej nie normuje umowa współwłaścicieli ani orzeczenie sądu, każdy współwłaściciel jest uprawniony do bezpośredniego posiadania całej rzeczy wspólnie wraz z pozostałymi współwłaścicielami; granicą jego uprawnienia jest takie samo uprawnienie każdego z pozostałych współwłaścicieli. W konsekwencji współwłaściciel, który pozbawia innego współwłaściciela posiadania na zasadach określonych w art. 206 k.c., narusza jego uprawnienie wynikające ze współwłasności, a sam, w zakresie, w jakim posiada rzecz i korzysta z niej w sposób wykluczający posiadanie i korzystanie innych współwłaścicieli, działa bezprawnie.

Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny C. przy uczestnictwie Agnieszki C., Mikołaja C., Mieszka C., Danuty S. i Mirosława S. o podział majątku spółki, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 13 marca 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Świdnicy postanowieniem z dnia 6 grudnia 2007 r.:

"Czy współwłaściciel, który z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli korzysta z nie przynoszącej pożytków nieruchomości wspólnej, jest zobowiązany do rozliczenia z pozostałymi współwłaścicielami uzyskanych z tego tytułu korzyści?"

podjął uchwałę:

Współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wykluczający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy z zachowaniem przesłanek określonych w art. 224 § 2 lub art. 225 k.c.

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 marca 2007 r. ustalił składniki majątku spółki cywilnej i dokonał jego podziału. Rozliczając byłych wspólników, nie uwzględnił dochodzonych przez wnioskodawczynię Helenę C. oraz uczestników Agnieszkę C., Mikołaja C. i Mieszka C. kwot z tytułu wyłącznego posiadania przez pozostałych uczestników Danutę S. i Mirosława S. nieruchomości oraz ruchomości wchodzących w skład majątku spółki.

W toku rozpoznawania apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię oraz uczestników Agnieszkę C., Mikołaja C. i Mieszka C. Sąd Okręgowy zauważył, że z treści zarzutów podnoszonych przez skarżących wynika, iż przedmiotem ich żądania jest rozliczenie nie pożytków rzeczy znajdujących się w wyłącznym posiadaniu Danuty i Mirosława S. – jak przyjmował Sąd Rejonowy – lecz rozliczenie korzyści uzyskanych przez Danutę i Mirosława S. w wyniku wyłącznego, niezgodnego z wolą pozostałych uczestników postępowania, posiadania wchodzących w skład majątku spółki nieruchomości oraz niektórych ruchomości.

Zagadnienie dopuszczalności i podstaw rozliczenia korzyści uzyskanych przez współwłaściciela na skutek wyłącznego posiadania całości lub części rzeczy wspólnej było już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 10 maja 2006 r., III CZP 9/06 (OSNC 2007, nr 3, poz. 37), lecz uchwała ta spotkała się z głosami krytyki. Odmienne zapatrywanie od wyrażonego w tej uchwale zdaje się wynikać także z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 21/99 ("Izba Cywilna" 2002, nr 3, s. 48).

Rozbieżność stanowisk stała się przyczyną wątpliwości Sądu Okręgowego, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pojęcie współwłasności dopuszcza różne sposoby posiadania i korzystania z rzeczy wspólnej przez współwłaścicieli. Mieści się w nim bezpośrednie i wspólne posiadanie całej rzeczy oraz korzystanie z niej przez współwłaścicieli, bezpośrednie i wyłączne posiadanie oraz korzystanie przez współwłaścicieli z wydzielonych im części rzeczy wspólnej, a także pośrednie posiadanie i korzystanie przez współwłaścicieli z całej rzeczy wspólnej przez pobieranie pożytków cywilnych, np. gdy rzecz wspólna została oddana w najem lub dzierżawę. Artykuł 206 k.c. ma na względzie tylko bezpośrednie i wspólne posiadanie oraz korzystanie przez wszystkich współwłaścicieli z całej rzeczy; ten określony ustawą sposób posiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej jest aktualny tylko wtedy, gdy odmienny sposób nie został przewidziany w umowie współwłaścicieli lub orzeczeniu sądu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 94/07, OSNC-ZD 2008, nr D, poz. 96).

Ponieważ współwłasność jest postacią własności, środki jej ochrony, do których przede wszystkim należy roszczenie windykacyjne (art. 222 § 1 k.c.), mogą być stosowane także przez współwłaścicieli. Jeżeli osoba trzecia zawładnęła rzeczą będącą przedmiotem współwłasności i wszyscy współwłaściciele wystąpili przeciwko niej z roszczeniem windykacyjnym, dochodzenie tego roszczenia w zasadzie nie różni się od dochodzenia roszczenia windykacyjnego przez jednego właściciela. W szczególności nie ulega wątpliwości, że współwłaściciele mogą w takim przypadku dochodzić także określonych w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. roszczeń uzupełniających roszczenie windykacyjne.

Szczególne, uzasadnione specyfiką współwłasności kwestie powstają jedynie wtedy, gdy roszczenia windykacyjnego dochodzą tylko niektórzy współwłaściciele; jeżeli występują oni z roszczeniem windykacyjnym przeciwko osobie trzeciej, która zawładnęła rzeczą wspólną, należy mieć na względzie, o...