Zasady ogólne w postępowaniu podatkowym

Zasady ogólne postępowania podatkowego są podstawowymi regułami rządzącymi tym postępowaniem, stosowanymi równolegle z przepisami regulującymi poszczególne jego stadia. Ponadto, zasady te stanowią wskazówkę interpretacyjną w stosunku do wszystkich przepisów Ordynacji podatkowej, których znaczenie jest niejasne. Co jest istotne, mimo ogólnego charakteru nie są one tylko pewnymi postulatami działania organów podatkowych, ale stanowią normy prawne o charakterze wiążącym na równi z innymi przepisami postępowania. Naruszenie ich może być zatem przedmiotem zarzutu w odwołaniu czy skardze do NSA, a w odniesieniu do ostatecznych decyzji podatkowych, powodować może ich wadliwość, skutkującą możliwością wzruszenia (art. 240 Ordynacji podatkowej, dalej: O. p.) lub stwierdzenia nieważności tych decyzji (art. 247 O. p.).

Katalog zasad ogólnych zamieszczony został w art. 120-129 Ordynacji podatkowej. Poniżej przedstawiona zostanie ich krótka charakterystyka.

1. Zasada praworządności oznacza, że organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa. Każdy przejaw ingerencji w sferę prawną obywateli musi opierać się na konkretnym przepisie, sformułowanym w odpowiednio precyzyjny sposób. Pod pojęciem przepisów prawa należy rozumieć wymienione w Konstytucji akty powszechnie obowiązujące, a więc uregulowania samej Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego. W związku z tym, wykluczone jest, by organy opierały swoje rozstrzygnięcia na różnego rodzaju wytycznych, instrukcjach czy okólnikach wydawanych przez organ nadrzędny nad nimi. Pewien wyjątek stanowią, przewidziane przez Ordynację podatkową, urzędowe interpretacje prawa podatkowego (choć wiążące dla organów podatkowych i organów kontroli skarbowej są tylko interpretacje w indywidualnych sprawach wydawane przede wszystkim przez naczelników urzędów skarbowych). Zgodnie z zapisem konstytucyjnym, interpretacje prawa podatkowego nie mogą jednak kształtować obowiązku podatkowego.

2. Zasada zaufania do organów podatkowych oznacza, że sposób prowadzenia postępowania podatkowego powinien budzić u podatnika przekonanie, że odnoszące się do niego działania są prawidłowe i odpowiadają prawu oraz że postępowanie prowadzone jest w sposób bezstronny. Zasada ta bardziej szczegółowo wyrażać się może np. w nakazie stosowania, w razie wątpliwości co do rozumienia konkretnego przepisu, takiej jego wykładni, która nie byłaby krzywdząca dla podatnika lub która za wszelką cenę by dążyła do rozstrzygnięcia na korzyść Skarbu Państwa. W wyroku z 20.06.1985 r. (S.A./Gd 78/85) NSA stwierdził ponadto, że „zmienność poglądów prawnych wyrażonych w decyzjach odwoławczych, na tle tego samego stanu faktycznego w tej samej sprawie bez bliższego uzasadnienia takiej zmiany, powoduje, że może nastąpić uzasadnione podważenie zaufania obywateli do organów”. Za naruszenie tej zasady można także uznać niezastosowanie przez organ podatkowy urzędowej wykładni prawa, dokonanej przez Ministerstwo Finansów, podanej do publicznej wiadomości w formie komunikatu prasowego, bądź dokonanie rozstrzygnięcia bez dokonania przez organ istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych.

Zasada ta odnosi się także do kwestii poszanowania reguł kultury administrowania, przejawiających się m.in. w odpowiednim stosunku pracowników organów do stron, choć w praktyce są one trudne do wyegzekwowania ze względu na swój pozaprawny charakter.

3. Zasada informacji prawne