Wyłączenie odpowiedzialności karnej

Zasadą obowiązującą na gruncie całego prawa karnego, a więc także prawa karnego skarbowego jest pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności w przypadku gdy znamiona jego czynu wypełniły stany penalizowane przez ustawę. Od zasady tej ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki, a mianowicie określił sytuacje, w których pomimo wypełnienia przez sprawcę znamion czynu zabronionego, jego odpowiedzialność zostanie wyłączona.

Na gruncie kodeksu karnego skarbowego (ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy, Dz. U. z 2007 r., Nr 111, poz. 765, z późn. zm., dalej KKS) z wyłączeniem odpowiedzialności będziemy mieli do czynienia w następujących sytuacjach:

– w przypadku wystąpienia błędu co do znamion czynu zabronionego;
– w przypadku wystąpienia okoliczności wyłączającej bezprawność;
– w przypadku wystąpienia błędu co do karalności;
– w przypadku gdy sprawca jest niepoczytalny lub jego poczytalność jest znacznie ograniczona.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że wyłączenie odpowiedzialności to instytucja zgoła odmienna od wyłączenia karalności. W przypadku bowiem wyłączenia odpowiedzialności kwestia kary mogącej grozić sprawcy nie jest w ogóle brana pod uwagę. W przypadku natomiast odstąpienia od ukarania sprawcy, sąd musi najpierw orzec o jego odpowiedzialności, a następnie odstąpić od wymierzenia kary.

Czyn zabroniony na gruncie KKS

Przed rozpoczęciem rozważań dotyczących możliwości wyłączenia odpowiedzialności na gruncie KKS, należy krótko przybliżyć istotę czynu zabronionego oraz zasady odpowiedzialności za jego popełnienie.

Na gruncie KKS pod pojęciem czynu zabronionego należy rozumieć czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę. Czyn taki może przybrać postać przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Zgodnie z art. 1 § 1 KKS, odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę.

Jak z powyższego wynika odpowiedzialność na gruncie KKS ponosił będzie tylko ten, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę. Dodatkowo, aby sprawca poniósł odpowiedzialność za popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, szkodliwość popełnionego czynu musi być większa niż znikoma, a sprawcy musi być przypisana wina w trakcie popełniania czynu zabronionego.

Jak już zostało powyżej wspomniane, pomimo wypełnienia znamion danego czynu zabronionego, sprawca może uniknąć konsekwencji karnych skarbowych, poprzez wyłączenie jego odpowiedzialności. Poniżej przedstawiamy szczegółowo zasady wyłączania odpowiedzialności karnej skarbowej.

Błąd co do znamion czynu zabronionego

Zgodnie z brzmieniem art. 10 § 1 KKS, nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Wyłączenie odpowiedzialności sprawcy zostało więc w tym przepisie ograniczone tylko do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, czyli tzw. błąd co do faktu. Z zacytowanego przepisu wynikają więc dwie bardzo ważne informacje, a mianowicie, że wyłączenie odpowiedzialności w tym przypadku będzie miało miejsce tylko i wyłącznie w przypadku umyślnego działania sprawcy oraz, że błąd musi dotyczyć znamion danego czynu zabronionego, a nie jakiejkolwiek innej okoliczności. Przyjrzyjmy się tej sytuacji na przykładzie.

W myśl art. 54 § 1 KKS podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolno...