Czynności sprawdzające

Polskie prawo podatkowe przewiduje, obok kontroli podatkowej, także inny sposób aktywności organów podatkowych o charakterze kontrolnym – czynności sprawdzające[1]. Procedura tych czynności, jako specjalny rodzaj procedury w sprawach podatkowych, została uregulowana w dziale V Ustawy – Ordynacja podatkowa[2] oraz stosowanych odpowiednio niektórych przepisach działu IV[3].

Ustawodawca zdecydował, że podstawową cechą charakteryzującą istotę czynności sprawdzających stanowi dokonywanie przez organy podatkowe pierwszej instancji^[4] podstawowych czynności kontrolnych, mających na celu:

1. sprawdzenie terminowości składania deklaracji, wpłacania zadeklarowanych podatków^[5] oraz przyczyn niezłożenia deklaracji, pomimo istnienia obowiązku jej złożenia^[6];
2. stwierdzanie poprawności dokumentów pod względem formalnym^[7] i rachunkowym^[8];
3. ustalanie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami^[9] poprzez:

- sprawdzenie dokumentów uprawniających do skorzystania z ulg podatkowych^[10];
- pozyskiwanie informacji od banków i innych instytucji finansowych, pozwalających na uprawdopodobnienie, że zdarzenia stanowiące podstawę do skorzystania z ulgi podatkowej nie były finansowane z dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach^[11];
- zweryfikowanie zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz innych dokumentów, potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe lub inwestycyjne^[12].

Wskazanie powyższych celów dokonywania przez organy podatkowe czynności sprawdzających, wskazuje na ich wstępny charakter. Ustalenia poczynione przez organ podatkowy w trakcie dokonywania czynności sprawdzających mogą doprowadzić do wszczęcia kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.

Prawa i obowiązki podatnika wynikające z dokonania przez organ podatkowy czynności sprawdzających
Obok uprawnień podatnika określonych w przepisach działu IV Ordynacji podatkowej, także przepisy działu V przyznają podmiotom czynności sprawdzających szczególne uprawnienia, tj. prawo do skorygowania deklaracji w zakresie określonym w wezwaniu albo poprzez uznanie korekty dokonanej przez organ podatkowy. Dokonanie korekty w zakresie, o którym mowa w wezwaniu, albo uznanie zasadności korekty dokonanej przez organ podatkowy, zapewnia traktowanie złożonej deklaracji jako poprawnej pod względem formalnym, a także merytorycznym. Usankcjonowana przez powyższe poprawność merytoryczna deklaracji, ograniczona jest jednakże do zakresu wyznaczonego brzmieniem art. 272 pkt 3 o.p. W pozostałym zakresie podatnik nie może zasłaniać się okolicznością, że deklaracja została sprawdzona pod względem merytorycznym.

Należy zaznaczyć, że podatnikowi przysługuje prawo do zakwestionowania korekt dokonanych przez organ podatkowy, poprzez wniesienie sprzeciwu w terminie 14 dni od dnia doręczenia uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji.

Obok nich występują uprawnienia szczególne, takie jak prawo do odmowy dokonania przez pracowników organu podatkowego czynności sprawdzających, w postaci oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu^[13].

Przy czym, okoliczność prowadzenia czynności sprawdzających nie jest okolicznością zawieszającą uprawnienie do skorygowania deklaracji na podstawie art. 81 § 1 o.p.^[14]

Postępowanie w sprawie stwierdzenia w deklaracji błędów rachunkowych lub innych oczywistych omyłek oraz naruszenia ustalonych wymagań
Jeśli organ podatkowy w wyniku przeprowadzonych czynności sprawdzających stwierdzi, że deklaracja podatkowa zawiera błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki, lub że wypełniono ją niezgodnie z ustalonymi wymaganiami, organ podatkowy, stosownie do art. 274 § 1 pkt 1 i 2 o.p.:

- samodzielnie dokonuje korekty deklaracji podatkowej, albo
- wzywa podmiot, który złożył deklarację, do złożenia stosownej korekty wraz z uzasadnieniem przyczyn korekty.

Ustawa nie definiuje pojęcia oczywistej omyłki, jednak zgodnie z doktryną, chodzi tutaj o błędy pisarskie, niebędące błędami rachunkowymi. Podobnie ma się rzecz z pojęciem niezgodności z ustalonymi wymaganiami, w tym wypadku przyjąć należy, iż chodzi tu o przepisy dotyczące formy składania deklaracji, reprezentacji podatnika itd.

Dokonanie korekty przez organ podatkowy
W przypadku, gdy stwierdzona do skorygowania zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, zwr...