Firmanctwo - konsekwencje podatkowe

I. Firma. Stosownie do art. 432 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93 z późn. zm.; dalej: k.c.) przedsiębiorca prowadząc działalność gospodarczą lub zawodową zobowiązany jest działać pod firmą. O ile firma osoby prawnej może być dowolnie obrana, byleby tylko zawierała dodatkowo określenie jej formy prawnej, o tyle firma osoby fizycznej musi zawierać jej imię i nazwisko1). Wspomnieć należy, że firma osobowych spółek handlowych powinna zawierać przynajmniej nazwisko albo firmę (nazwę) jednego wspólnika oraz dodatkowe oznaczenie typu spółki2).

Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, rolą firmy jest przede wszystkim wskazanie informacji o osobach odpowiedzialnych za zobowiązania danego podmiotu – nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by firma zawierała również informację na temat prowadzonego przedsiębiorstwa³⁾. Ważne jest jedynie by te fakultatywne dodatki nie wprowadzały w błąd przeciętnego kontrahenta, którym może być zarówno inny przedsiębiorca jak i konsument⁴⁾. Przepisy prawa mogą w szczególnych przypadkach obligować przedsiębiorców do wskazywania w firmie przedmiotu prowadzonego przedsiębiorstwa. Może być to podyktowane albo typem formy organizacyjnej zawiązanej dla prowadzenia przedsiębiorstwa albo przedmiotem prowadzonej w działalności. Przykładowo firma spółki partnerskiej winna m.in. określać wolny zawód wykonywany w tej spółce⁵⁾. Natomiast przedsiębiorca wykonujący czynności bankowe powinien, stosownie do art. 31 ust. 3 pkt. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm.), wskazać ten fakt w swojej firmie poprzez wyodrębniony w niej wyraz „bank”.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że spółka cywilna nie może mieć własnej firmy, gdyż nie może być przedsiębiorcą w rozumieniu art. 43² k.c. Przedsiębiorcą w tym przypadku są wspólnicy spółki cywilnej – stąd prowadzą przedsiębiorstwo pod własną firmą, tj. imieniem i nazwiskiem⁶⁾.

Firmę należy odróżnić od znaków towarowych, które służą do odróżniania towarów, czy też samego oznaczenia indywidualizującego przedsiębiorstwo⁷⁾. Powszechnie wskazuje się, że dopuszczalna jest tożsamość firmy oraz oznaczenia przedsiębiorstwa – jednakże co do zasady firma wiąże się zawsze z osobą przedsiębiorcy natomiast oznaczenie przedsiębiorstwa z zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej⁸⁾.

II. Działanie pod cudzą firmą
Przepisy prawa cywilnego przewidują zakaz zbywalności firmy (art. 43⁹ § 1 k.c.) oraz zakaz takiego obierania firmy, który mógłby wprowadzać w błąd co do osoby przedsiębiorcy (art. 43³ § 2 k.c.). Prawo do firmy jest bowiem nierozerwalnie związane z osobą przedsiębiorcy⁹⁾.

Zakaz zbycia firmy nie ma jednakże charakteru bezwzględnego, ponieważ przepisy przewidują możliwość, że z firmy danego przedsiębiorcy korzysta inny przedsiębiorca. Dzieje się tak w przypadku:

a) nabycia przedsiębiorstwa (art. 43⁸ § 3 k.c) albo
b) uzyskania upoważnienia do korzystania z firmy (art. 43⁹ § 2 k.c.).

Ad. a) jak już wskazano powyżej, może się zdarzyć, że firma przedsiębiorcy jest tożsama z nazwą jego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorca w takim przypadku może przenosząc własność przedsiębiorstwa na nabywcę przenieść wraz z nim oznaczenie tego przedsiębiorstwa – stąd w literaturze przedmiotu postuluje się, aby przedsiębiorcy, którzy zamierzają zbyć przedsiębiorstwo, dążyli do nadania mu innego oznaczenia niż własna firma¹⁰⁾. W literaturze przedmiotu można spotkać postulat, aby firma w ogóle nie była przez przedsiębiorców wykorzystywana dla konstruowania nazwy przedsiębiorstwa, ponieważ taka praktyka może stanowić sposób obchodzenia stanowczego zakazu zbywania firmy¹¹⁾.

Ad. b) uzyskanie upoważnienia do korzystanie z cudzej firmy może nastąpić w drodze umowy licencyjnej, najmu, dzierżawy czy innej umowy, chociażby nienazwanej¹²⁾. Wydaje się jednak, iż obecnie upoważnienie do korzystania z firmy najczęściej przekazywane jest w drodze umowy franszczyznowej (franchisingu).

Co do zasady, prowadzenie działalności gospodarczej pod cudzą firmą jest prawnie obojętne o tyle, o ile nie wprowadza w błąd zarówno organów administracji publicznej jak i innych uczestników obrotu gospodarczego.

III. Konsekwencje prawno-podatkowe prowadzenia działalności gospodarczej pod cudzą firmą
O ile dla stosunków cywilnoprawnych znaczenie może mieć każda postać błędu będąca następstwem prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej pod cudzą firmą – o tyle dla stosunków prawno-podatkowych istotnym jest jedynie ta postać błędu, która może wprowadzić organy podatkowe co do tożsamości osoby podatnika. W kręgu zainteresowania prawa podatkowego (w tym prawa karnego skarbowego) znajdują się jedynie przypadki, w których posługiwanie się przez przedsiębiorcę imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu ma na celu:

a) prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek albo
b) rzeczywistych rozmiarów prowadzonej tej działalności.

Działanie przedsiębiorcy z jednym z zamiarów, o których mowa powyżej, stanowi formę oszustwa podatkowego, które określa się mianem firmanctwa czynnego. Z firmanctwem mamy także do czynienia, gdy przedsiębiorca (firmant) celem zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub jej rozmiarów posługuje się fakturami, rachunkami, umowami oraz innych dokumentami wystawionymi przez osobę trzecią (firmującego). Firmanctwo najczęściej jest popełniane we współdziałaniu firmanta z firmującym, jednakże zdarza się, że fi...