Umowa zlecenia czy umowa o pracę – kierownictwo pracodawcy

Podleganie kierownictwu pracodawcy (podporządkowanie służbowe pracownika pracodawcy) jest najbardziej istotną cechą stosunku pracy. Występowanie jej przesądza o uznaniu danej umowy za umowę o pracę. Jedynym problemem jest zakreślenie jasnych granic pojęcia „kierownictwo pracodawcy”.

Zgodnie z powszechnie panującą zarówno w orzecznictwie, jak też w literaturze prawa pracy opinią to podporządkowanie pracownika pracodawcy jest najważniejszą, najbardziej podstawową cechą stosunku pracy, która odróżnia stosunek pracy od innych umownych stosunków prawnych.

Kierownictwo pracodawcy stanowi – obok obowiązku osobistego wykonywania pracy oraz związania pracownika miejscem pracy i czasem pracy – ustawowe kryterium kwalifikacyjne stosunku pracy. Obligatoryjnym składnikiem kierownictwa pracodawcy jest kierowanie pracą, co najmniej przez wyznaczanie zadań oraz kontrolę i ocenę ich wykonania. Istotnym, choć nie koniecznym, przejawem kierownictwa pracodawcy jest uprawnienie do nakładania kar porządkowych (Z. Góral <red.>, Z zagadnień współczesnego prawa pracy, Oficyna, 2009).

Przez kierownictwo pracodawcy należy w ogólnym zarysie rozumieć możliwość wydawania wiążących poleceń w zakresie wykonywania pracy. Wynika z niego obowiązek podporządkowania się przez pracowników przełożonym, pewnego rodzaju hierarchiczność występująca w związku z istnieniem stosunku pracy. Chodzić tu będzie przede wszystkim o możliwość zlecania „na bieżąco” pracy (zadań) do wykonania.

Jeżeli taki element w danym stosunku prawnym występuje, zawsze mamy do czynienia z umową o pracę. Jest to bowiem kwintesencja stosunku pracy, element, który nie może wystąpić w zatrudnieniu na podstawie umów cywilnoprawnych.

Problemem jest jednak rzeczywiste znaczenie pojęcia „kierownictwa pracodawcy”, które zostało zawarte w definicji stosunku pracy z art. 22 k.p. (Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem).

Musimy rozróżnić to pojęcie od zależności, jaka powstaje w umowie zlecenia. Występujące w umowie zalecenia pewnego rodzaju „kierownictwo zlecającego” może wyrażać się w udzielaniu wskazówek, fachowych wskazówek, zaleceń, zleceń, propozycji, rad (zob. Z. Góral <red.>, Z zagadn...