Orzecznictwo: Bezpodstawne wzbogacenie się pracodawcy kosztem pracownika

Odpowiednie stosowanie art. 411 pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. w stosunkach między pracownikiem spełniającym nienależne świadczenie a wzbogaconym pracodawcą, powinno uwzględniać, że pracownik dbający o dobro zakładu pracy i jego mienie (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.) może czuć się zobowiązany do spełnienia świadczenia, obawiając się o kondycję zakładu pracy, działając w poczuciu lojalności wobec pracodawcy i licząc na zwrot spełnionego świadczenia.

Przewodniczący SN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 czerwca 2007 r. sprawy z powództwa Jacka J. przeciwko Firmie „D.” Sp. z o.o. w M. o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, wynagrodzenie za pracę i godziny nadliczbowe, ekwiwalent za urlop, ekwiwalent za odzież roboczą, świadczenie urlopowe i zapłatę 6.000 zł, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 31 maja 2006 r. [...] oddalił skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 października 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Myśliborzu w sprawie z powództwa Jacka J. przeciwko „D.” Spółce z o.o. w M. o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, wynagrodzenie za pracę i zapłatę 6.000 zł zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 12.467,32 zł netto tytułem wynagrodzenia, kwotę 1.563,57 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę i kwotę 1.745,40 zł oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanej na czas nieokreślony i miał ustalone miesięczne wynagrodzenie za pracę w kwocie 1.430 zł brutto oraz prowizję w wysokości 5% od utargów. Nie otrzymał od pracodawcy pisemnego zakresu obowiązków. U pracodawcy nie został wprowadzony regulamin pracy ani regulamin wynagradzania. Za okres od września 2001 r. do maja 2002 r. powód nie otrzymał wynagrodzenia za pracę. Powód uzyskał zwolnienie lekarskie od 20 maja 2002 r. do 2 czerwca 2002 r. W dniu 21 maja 2002 r. pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy, motywując tę decyzję nierzetelnym i niedbałym wykonywaniem obowiązków pracowniczych oraz działaniem na niekorzyść firmy. Pismo o rozwiązaniu umowy o pracę zawierało adnotację, że stanowi potwierdzenie ustnego wypowiedzenia dokonanego w dniu 24 kwietnia 2002 r. W październiku 2001 r. powód pokwitował z kasy pozwanej Spółki wypłatę kwoty 4.245,60 zł na rzecz P.M.S. Spółki z o.o. w W. (wierzyciela pozwanej). Należność ta nie została jednak wypłacona temu wierzycielowi, wobec czego wystąpił on przeciwko pozwanej na drogę sądową i uzyskał tytuł egzekucyjny. W dniu 3 stycznia 2002 r. powód wpłacił z własnych środków kwotę 6.000 zł na rzecz komornika skarbowego, chcąc w ten sposób uniknąć egzekucji wymagalnych od pozwanej należności publicznoprawnych. W dniu 25 kwietnia 2002 r. powód kupił należący do pozwanej samochód służbowy, a przedstawicielka pozwanej pokwitowała przyjęcie od powoda kwoty 8.000 zł tytułem zapłaty za ten samochód.

W ocenie Sądu Rejonowego, powództwo w znacznej części było zasadne. Strona pozwana rozwiązała z powodem umowę o pracę z naruszeniem prawa, bowiem pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy ze skutkiem natychmiastowym (datowane na 21 maja 2002 r.), powód otrzymał pocztą w dniu 24 maja 2002 r., podczas zwolnienia lekarskiego. Powód nie został w dniu 24 kwietnia 2002 r. uprzedzony ustnie o zamiarze rozwiązania z nim umowy o pracę. W ocenie Sądu, wskazanie przez pozwaną przyczyny natychmiastowego rozwiązania z powodem umowy o pracę z jego winy nie spełniało wymagań z art. 30 § 4 k.p. i art. 52 k.p., gdyż było zbyt ogólnikowe i niekonkretne. Pracodawca przekroczył też termin zakreślony w art. 52 § 2 k.p. W związku z tym powodowi przysługiwało odszkodowanie w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (art. 56 § 1 k.p. w związku z art. 58 k.p.). Sąd Rejonowy uznał również za zasadne żądanie zasądzenia wynagrodzenia za pracę, bowiem stwierdził, że pozwany nie przedstawił żadnego wiarygodnego dowodu, który potwierdzałby wypłatę wynagrodzenia za sporny okres. Sąd zasądził wynagrodzenie w kwocie netto, gdyż z informacji uzyskanej z ZUS-u oraz z urzędu skarbowego wynikało, że pozwana nie ma żadnych zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Za zasadne Sąd Rejonowy uznał też powództwo w części obejmującej żądanie zapłaty kwoty 6.000 zł, którą powód wydatkował w celu „oddalenia” egzekucji prowadzonej przeciwko pozwanej.

Sąd uznał, że powód podjął decyzję o uregulowaniu należności egzekucyjnej „z własnej kieszeni”, aby uniknąć „zamknięcia firmy” przez organ egzekucyjny. Żądana przez powoda kwota 6.000 zł, powinna być jednak potrącona z roszczeniem wzajemnym pozwanej wobec powoda o zapłatę kwoty 4.245,60 zł, której wypłatę z kasy pozwanej powód pokwitował na rzecz P.M.S. Spółki z o.o., lecz faktycznie jej nie uiścił, wskutek czego wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko pozwanej. Potrącenie tej wierzytelności spowodowało obniżenie żądanej przez powoda kwoty 6.000 zł do kwoty 1.754,40 zł.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie oddalił apelację strony pozwanej. Sąd Okręgowy, aprobując ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, wskazał, że użyte przez pracodawcę w piśmie rozwiązującym umowę o pracę sformułowanie jego przyczyny jako „nierzetelne i niedbałe wykonywanie obowiązków”, jest zbyt ogólnikowe. Strona pozwana usiłowała wykazać przed Sądem, że powód zdawał sobie sprawę, na czym to naruszenie obowiązków pracowniczych polegało, gdyż bezpośrednio przed wręczeniem tego pisma pracownicy pozwanej przedstawili powodowi szczegółowe zarzuty. Jednak pozwana „nie sprostała wymaganiom dowodowym stawianym przez ustawodawcę”. Strona pozwana wskazywała w trakcie procesu, że rzeczywistą przyczyną rozwiązania z powodem umowy o pracę (choć niewskazaną w piśmie pracodawcy) miało być „spreparowanie przez powoda umowy sprzedaży samochodu służbowego”. Sąd Okręgowy zwrócił jednak uwagę, że w chwili informowania powoda o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę w kwietniu 2002 r. przyczyna mająca to uzasadniać jeszcze nie istniała. Co do roszczenia zasądzenia zaległego wynagrodzenia za pracę, Sąd drugiej instancji stwierdził, że na stronie pozwanej ciążył prawny obowiązek rzetelnego prowadzenia dokumentacji kadrowo-płacowej zatrudnionych osób. Skoro powód wykazał, że pozwana zalegała z wypłatą wynagrodzenia za sporny okres, a pozwana nie przedstawiła żadnego wiarygodnego dowodu negującego te twierdzenia, to żądanie w tym zakresie było uzasadnione. W ocenie Sądu odwoławczego, strona pozwana uzyskała korzyść kosztem majątku powoda, gdyż z własnych środków pokrył on jej należności publicznoprawne. Powód miał zatem prawo dochodzić zwrotu tej korzyści, skoro po stronie pozwanej doszło do bezpodstawnego wzbogacenia wskutek zapłacenia przez pracownika należności, do zapłaty której zobowiązany był pracodawca.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie:

1) art. 30 § 3-5 k.p. w związku z art. 52 § 1 pkt 1 i § 2 k.p., „poprzez niezasadne przyjęcie, że oświadczenie pozwanego o rozwiązaniu umowy o pracę z powodem nie spełnia wymogów ustawowych, podczas gdy rozwiązanie umowy o pracę zostało powodowi doręczone na piśmie z zachowaniem miesięcznego terminu wynikającego z art. 52 § 2 k.p. oraz ze wskazaniem uzasadniających je przyczyn”;

2) art. 56 § 1 k.p., „poprzez bezpodstawne ustalenie, że pozwa...