Orzecznictwo: Uprawnienie pracownika do premii z zysku

Pracownik uprawniony na podstawie zakładowego układu zbiorowego pracy i regulaminu premiowania do premii z zysku nie ma roszczenia o wypłatę premii za dany rok, jeżeli sprawozdanie finansowe pracodawcy za ten rok, wskutek utworzenia rezerwy na podstawie ustawy o rachunkowości, nie wykazało zysku.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lipca 2007 r. sprawy z powództwa Leszka S., Mirosława D. i Zdzisława K. przeciwko Elektrowni P. SA Grupie E. w P. o zapłatę premii z zysku, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 11 kwietnia 2007 r. [...] „Czy pracownik uprawniony na podstawie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy do premii z zysku ma prawo do tej premii za dany rok, jeżeli sprawozdanie finansowe pracodawcy za ten rok nie wykazuje zysku na skutek utworzenia rezerwy celowej rozwiązanej w następnym roku kalendarzowym, w związku z niewykorzystaniem jej w znacznej części ?” podjął uchwałę:

Pracownik uprawniony na podstawie zakładowego układu zbiorowego pracy i regulaminu premiowania do premii z zysku nie ma roszczenia o wypłatę premii za dany rok, jeżeli sprawozdanie finansowe pracodawcy za ten rok, wskutek utworzenia rezerwy na podstawie ustawy o rachunkowości, nie wykazało zysku.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2007 r. [...] Sąd Okręgowy w Kielcach przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnie prawne budzące poważne wątpliwości: „czy pracownik uprawniony na podstawie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy do premii z zysku ma prawo do tej premii za dany rok, jeżeli sprawozdanie finansowe pracodawcy za ten rok nie wykazuje zysku na skutek utworzenia rezerwy celowej rozwiązanej w następnym roku kalendarzowym, w związku z niewykorzystaniem jej w znacznej części ?”

Wątpliwości Sądu przedstawiającego zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia powstały w następującej sytuacji faktycznej. Powodowie Leszek S., Mirosław D. i Zdzisław K. domagali się od Elektrowni P. SA Grupa E. w P. wypłaty premii z zysku, wynikającej z postanowień obejmującego ich Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy (ZUZP). Twierdzili oni, że w 2002 r. pozwana wygenerowała około 65.000.000 zł zysku, jednak kwota ta została przekazana na rezerwę związaną z procesem restrukturyzacji zatrudnienia. Jak się jednak okazało pozwana wykorzystała rezerwę tylko w 30% i w 2003 r. ją rozwiązała, co zdaniem powodów wskazuje na to, że postępowanie pozwanej miało na celu ukrycie zysku i uniknięcia dzięki temu wypłaty premii.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództw i zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Stwierdziła, że powodom nie przysługuje prawo do premii, albowiem nie zostały spełnione przesłanki do jej wypłaty. W 2002 r. Spółka nie wykazała zysku, gdyż zaszła konieczność utworzenia rezerwy związanej z realizacją programu restrukturyzacji zatrudnienia. Utworzenie tej rezerwy zostało zatwierdzone przez radę nadzorczą, walne zgromadzenie akcjonariuszy oraz biegłych rewidentów i było zgodne z prawem.

Wyrokiem z dnia 30 października 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Staszowie oddalił powództwa Leszka S., Mirosława D. i Zdzisława K. oraz zasądził od powodów zwrot kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Elektrowni P. SA Grupy E. w P. Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie byli pracownikami Elektrowni P. SA Grupy E. w P. do dnia 1 marca 2003 r., kiedy to na skutek przeprowadzonej restrukturyzacji zostali przekazani do spółki E. SA w P., której byli pracownikami na dzień zamknięcia rozprawy. W 2002 r. Elektrownia P. SA Grupa E. w P. wykazała stratę netto w kwocie 8.201.888,43 zł, która powstała głównie na skutek utworzenia rezerwy restrukturyzacyjnej w kwocie 110.000.000 zł. Rezerwa ta została rozwiązana w marcu 2003 r., pozostałość rezerwy zaliczona na poczet dochodu wpłynęła na przychód spółki i podniosła jej zysk za 2003 rok. Wysokość rezerwy restrukturyzacyjnej została określona po wcześniejszym przeprowadzeniu badań dotyczących ewentualnego zainteresowania formą restrukturyzacji w postaci Programu dobrowolnych odejść. W 2003 r. wykorzystano rezerwę w kwocie 40.000.000 zł, a sam program został przedłużony do 2004 r. Za rok 2003 i 2004 Elektrownia P. SA Grupa E. w P. wypracowała zysk, który zgodnie z regulaminem premiowania został rozdysponowany pomiędzy pracowników Elektrowni, bez uwzględnienia jednak pracowników, którzy zostali przejęci przez nowo wyodrębnione podmioty, w tym E. SA w P.

Sąd Rejonowy uzasadniając oddalenie powództw stwierdził, iż istotą rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy jest wykładnia obowiązujących u pozwanej przepisów prawa pracy, tj. pakietu socjalnego, zakładowego układu zbiorowego pracy, regulaminu premiowania oraz porozumienia postrajkowego. Podkreślił, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego przepisy odnoszące się do wynagrodzenia za pracę muszą być wykładane ściśle, niedopuszczalna jest ich rozszerzająca interpretacja.

Odnosząc się do roszczeń powodów o wypłatę premii z zysku od Elektrowni P. za rok 2003 Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż pakiet socjalnego oraz zakładowy układ zbiorowy pracy gwarantowały, że w przypadku wypracowania przez Elektrownię zysku inwestor wypłacać będzie pracownikom premie z zysku, przy czym zgodnie z warunkami wypłaty premii określonymi w załączniku nr 7.2 do zakładowego układu zbiorowego pracy, do premii z zysku uprawnieni są pracownicy, którzy przepracowali nienagannie, w okresie za który wypłacana jest premia, 6 miesięcy kalendarzowych. W ocenie Sądu Rejonowego oczywiste było, iż premia za dany rok powinna być wypłacona w roku następnym, a zatem wymagalność premii (przy spełnieniu pozostałych warunków, w szczególności wykazania przez pozwaną zysku) za rok 2003 powstaje w roku 2004, a więc w przedmiotowej sprawie biorąc pod uwagę art. 23¹ k.p., jest świadczeniem powstałym po przejęciu części zakładu pracy. Z tego też powodu ewentualna premia za rok 2003 dotyczyć winna zysku E. SA w P. jako aktualnego pracodawcy, na którym spoczywają obowiązki wynikające z zakładowego układu zbiorowego pracy. Sąd pierwszej instancji wskazał przy tym, iż nie ma żadnej regulacji, która wprost zezwoliłaby na kierowanie żądań przeciwko Elektrowni P. SA w P.

Kwestią istotną dla zasądzenia ewentualnej premii od pozwanej za rok 2002 jest wyjaśnienie, kiedy spełniony zostanie podstawowy warunek jakim jest wypracowanie zysku i uruchomienie funduszu premii z zysku. Zgodnie z pkt 7 regulaminu premiowania kwotę premii określa uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy, która – w ocenie Sądu Rejonowego – jest podstawą dochodzenia roszczeń z tytułu premii z zysku. Skoro zatem pozwani jednoznacznie wskazali, że walne zgromadzenie akcjonariuszy obu pozwanych podjęło uchwałę o braku zysku za określone lata, a tym samym brak jest uchwały określającej kwotę premii, to roszczenia powodów w tym zakresie są niezasadne.

Sąd pierwszej instancji podkreślił także, że sąd pracy nie jest uprawniony do weryfikacji finansów spółki ani uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy w zakresie powstałej straty. Procedura postępowania w przypadku, gdy uchwala walnego zgromadzenia jest sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godząca w interes spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy jest dokładnie uregulowana przepisami art. 422 – 425 k.s.h. Wskazać przy tym należy, iż z uprawnień tych członkowie rady nadzorczej, w skład której wchodzili między innymi członkowie związków zawodowych, nie skorzystali. Sąd pracy zaś władny jest jedynie badać, czy wystąpiły przesłanki materialnoprawne i formalnoprawne, o których mowa w powołanych powyżej aktach prawnych z zakresu prawa pracy. Z powyższych względów Sąd Rejonowy nie uwzględnił opinii biegłego rewidenta Józefa K. oraz oddalił wniosek dowodowy pozwanego o przesłuchanie w charakterze świadków biegłych rewidentów sporządzających opinię dotyczącą sprawozdania finansowego.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając wyrok w całości i wnosząc o zmianę wyroku i zasądzenie na ich rzecz kwot wskazanych w wyliczeniu przedłożonym przez pozwaną w trakcie postępowania pierwszoinstancyjnego wraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego, ewentualnie wnieśli o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania, natomiast w razie oddalenia apelacji, z ostrożności procesowej wnieśli o odstąpienie od obciążania ich kosztami postępowania odwoławczego. W apelacji powodowie zarzucili Sądowi pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię, iż brak jest przesłanek do zasądzenia na ich rzecz żądanych kwot i nieuwzględnienie naruszenia przez pozwaną zasad współżycia społecznego w wyniku przeszacowania rezerwy, ukrycia zysku za 2002 r. i przesunięcia go na lata następne, co doprowadziło do pozbawienia ich premii, a także naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 98 k.p.c. i niezastosowanie art. 102 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c., poprzez przyjęcie błędnej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i niewłaściwą subsumcję prawną i uznanie, że brak jest podstaw do zasądzenia roszczenia, wreszcie sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez przyjęcie, że zasądzenie żądanych pozwem kwot, uzasadnione oceną biegłego byłoby niedopuszczalną weryfikacją finansów Spółki, która nie leży w gestii sądu pracy oraz że wykazanie w postępowaniu dowodowym naruszenia „zasad uczciwości pracodawcy” nie daje podstaw do domagania się kwot objętych żądaniem pozwu.

W uzasadnieniu apelacji powodowie podnieśli, iż Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że jako podstawę swojego roszczenia wskazali regulamin wypłaty premii. W ich ocenie postępowanie pozwanej polegające na przeszacowaniu rezerwy restrukturyzacyjnej o kwotę 74.291.394,01 zł i uwolnienie się tym samym od wypłaty premii z zysku, a także wykorzystanie kreatywnych metod księgowania i niewiedzy pracowników, w tym członków związków zawodowych wchodzących w skład rady nadzorczej, którzy w ocenie pozwanego i Sądu mieliby zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy dotyczącą zysku za rok 2002, należy ocenić jako sprzeczne ze standardami uczciwego postępowania i lojalności wobec pracowników. Zachowanie pozwanego stanowi w ich ocenie czyn niedozwolony i nosi znamiona winy, a wyliczone kwoty stanowią wartość szkody.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa adwokackiego według no...