Zaświadczenie A1 – poradnik ZUS

Swobodne przemieszczanie się osób na terytorium Unii Europejskiej, które wynika z wykonywania pracy przez te osoby w różnych państwach członkowskich, związane jest z koniecznością ustalenia dla tych osób, właściwego systemu zabezpieczenia społecznego. Ustalanie, któremu systemowi zabezpieczenia społecznego osoby te będą podlegały, jest unormowane bezpośrednio w prawie Unii Europejskiej - w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady.

1. Wstęp

Wykładnia i wskazówki co do właściwego stosowania tych przepisów zostały zawarte w Decyzji Nr A2 oraz „Praktycznym poradniku - ustawodawstwo mające zastosowanie w Unii Europejskiej (UE), Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i Szwajcarii” opracowanym przez Komisję Administracyjną”, który jest dostępny na stronie internetowej Komisji Europejskiej pod adresem: http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=11366&langId=pl

Aby ułatwić interpretację przepisów prawa w tym zakresie oraz wypełnianie wniosków o zaświadczenie A1, które jest potwierdzeniem podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego, ZUS opublikował poradnik, w którym znadziecie m.in. wzory wniosków o wydanie zaświadczenia A1 oraz szczegółowe zasady ich wypełniania. Dzisiaj publikujemy pierwszą jego część.

2. Praktyczny poradnik

Praktyczny Poradnik nie ma wprawdzie charakteru normatywnego, ale Zakład Ubezpieczeń Społecznych stosuje się do zawartych w nim wskazówek interpretacyjnych, co znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądowym.

Wyrok z 26.05.2010 r., sygn. akt II UK 380/09 - Sąd Najwyższy stwierdził, że Praktyczny poradnik „nie ma charakteru normatywnego, może być jednak traktowany jako źródło wykładni autentycznej i być pomocny w interpretacji przepisów rozporządzenia oraz Decyzji.”

Wyrok Sądu Najwyższego (w składzie 7 sędziów) z 18.11.2015 r. sygn. akt II UK 100/14 - Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Praktyczny poradnik nie ma waloru wiążącego, niemniej wskazuje na pewną unijną praktykę wykładni art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 i z tego powodu nie może być pomijany w procesie stanowienia prawa, choćby ze względu na zasadę solidarności państw członkowskich”.

Wyrok SA w Białymstoku, sygn. akt III AUa 2105/13 – Sąd Apelacyjny stwierdził, że: „(…) poradnik sporządzony przez Komisję Administracyjną jak i jej decyzje nie są źródłem prawa ani źródłem wiążącej sądy wspólnotowe wykładni, to mają one jednak istotne znaczenie przy wykładni przepisów prawa unijnego, którego dotyczą.

Są one bowiem zbliżone do wykładni autentycznej wyjaśniającej cel jaki chciał osiągnąć wprowadzając określoną regulację prawodawca wspólnotowy (…)”.

3. Informacje ogólne na temat ustalania ustawodawstwa właściwego związanego z wydaniem zaświadczenia A1

3.1. Ogólne zasady ustalania ustawodawstwa właściwego

Określanie ustawodawstwa właściwego oparte jest na dwóch generalnych zasadach:

a) miejsca wykonywania pracy (tzw. zasada lex loci laboris) – oznacza, że osoba podlega zabezpieczeniu społecznemu państwa członkowskiego, w którym podejmuje aktywność zawodową, tj. wykonuje pracę najemną, czy pracę na własny rachunek (art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30.04.2004 r., str. 1, z późn. zm.), zwane dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”,

b) jednego ustawodawstwa właściwego – oznacza, że osoba, która wykonuje wiele różnych aktywności zawodowych na terytorium przynajmniej dwóch państw członkowskich podlega zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie jednego państwa członkowskiego (art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004).

Nie jest zatem możliwe jednoczesne podleganie systemom zabezpieczenia społecznego dwóch państw członkowskich.

Osoba, która migruje w celach zarobkowych do innego państwa członkowskiego podlega, co do zasady zabezpieczeniu społecznemu państwa, w którym wykonuje pracę najemną lub pracę na własny rachunek.

3.2. Delegowanie pracowników oraz czasowe przeniesienie działalności na własny rachunek – wyjątki od zasady miejsca wykonywania pracy

Od zasady miejsca wykonywania pracy są dwa wyjątki, które dotyczą:

a) delegowania pracownika do wykonywania pracy w innym państwie członkowskim (art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004),

b) przeniesienia działalności na własny rachunek do innego państwa członkowskiego (art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2.

W obu sytuacjach zastosowanie zasady miejsca wykonywania pracy oraz zasady jednego ustawodawstwa właściwego powinno prowadzić do podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, w którym faktycznie wykonywana jest praca najemna bądź praca na własny rachunek. W art. 12 rozporządzenia nr 883/2004 przyjęto zasadę szczególną (wyjątek), zgodnie z którą w przypadku gdy spełnione są określone warunki (przedstawiliśmy je w punktach 4.4 – 4.5 Poradnika), osoba nie będzie objęta systemem zabezpieczenia społecznego faktycznego miejsca wykonywania pracy, a państwa delegującego/państwa, w którym działalność była do tej pory prowadzona.

3.3. Zastosowanie zasady jednego ustawodawstwa w przypadku wykonywania równocześnie lub na zmianę pracy najemnej bądź pracy na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich

Zastosowanie zasady jednego ustawodawstwa w połączeniu z zasadą miejsca wykonywania pracy może w określonych przypadkach okazać się niemożliwe.

Dotyczy to sytuacji, w których osoba jednocześnie, przynajmniej w dwóch państwach członkowskich, wykonuje pracę:

a) najemną albo,

b) na własny rachunek, albo

c) najemną i na własny rachunek.

Dochodzi wówczas do kolizji obu zasad. Dzieje się tak dlatego, że zastosowanie zasady jednego ustawodawstwa nakazuje wskazanie jednego miejsca wykonywania pracy. W tej sytuacji nie jest to możliwe z uwagi na wielość takich miejsc (występujących jednocześnie, w tym samym czasie).

Aby w takim przypadku prawidłowo ustalić ustawodawstwo stosujemy regulacje zawarte w art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 (przesłanki zastosowania tych przepisów znajdziesz w punktach 4.6 – 4.8 Poradnika).

3.4. Relacja pomiędzy delegowaniem a wykonywaniem pracy równocześnie lub na zmianę na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich

Jednym z kluczowych zagadnień dotyczących ustalania ustawodawstwa właściwego, jest rozróżnienie pomiędzy delegowaniem (sytuacje objęte art. 12 rozporządzenia nr 883/2004) a wykonywaniem równocześnie lub na zmianę pracy w dwóch lub kilku państwach członkowskich (sytuacje objęte art. 13 rozporządzenia nr 883/2004).

Zgodnie z Praktycznym poradnikiem, dla rozróżnienia między tymi przypadkami rozstrzygające znaczenie ma czas trwania i charakter pracy wykonywanej w jednym lub w kilku państwach członkowskich (czy ma ona charakter stały, jednorazowy, incydentalny lub tymczasowy).

Jeśli zatem osoba wykonuje pracę (najemną lub na własny rachunek) w danym państwie członkowskim i czasowo ma świadczyć pracę (najemną lub na własny rachunek) w innym państwie członkowskim nadal pozostając w stosunku pracy z macierzystym pracodawcą albo nadal utrzymując zarejestrowaną działalność w tym państwie, to wówczas stosujemy art. 12 rozporządzenia nr 883/2004.

Jeśli natomiast dana osoba pracuje z pewną regularnością w kilku państwach członkowskich, stosujemy art. 13 rozporządzenia nr 883/2004. Warunkiem jest aby praca w różnych p...