Ubezpieczenia społeczne - praca lub działalność gospodarcza w różnych państwach

Od zasady podlegania w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu państwa, w którym praca jest wykonywana są pewne wyjątki. Należą do nich m.in. przepisy dotyczące osób wykonujących pracę najemną lub prowadzących działalność na własny rachunek w kilku państwach członkowskich.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 883/2004, osoba która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich podlega:

a) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim

lub

jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania:

(i) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub

(ii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstw lub pracodawców, jeżeli jest zatrudniona przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub

(iii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub

(iv) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, a co najmniej dwa z tych przedsiębiorstw lub dwóch z tych pracodawców mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie miejsca zamieszkania.

Przykład:

Mieszkająca w Polsce osoba jest zatrudniona przez przedsiębiorstwo z siedzibą w Polsce. Osoba wykonuje na rzecz tego przedsiębiorstwa pracę w Polsce oraz w Niemczech. Na pracę w Polsce przypada 10% ogólnego czasu pracy tej osoby. W takim przypadku osoba podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, ponieważ w Polsce znajduje się siedziba jej pracodawcy (art. 13 ust. 1 lit. b)(i)).

Przykład:

Mieszkająca w Polsce osoba jest zatrudniona przez przedsiębiorstwa A i B. Oba te przedsiębiorstwa mają siedziby w Polsce. Osoba wykonując pracę na rzecz tych przedsiębiorstw przez 85% swego czasu pracy pracuje w Austrii, w Polsce - 15%. W takim przypadku osoba podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, ponieważ siedziby obu jej pracodawców znajdują się w Polsce (art. 13 ust. 1 lit. b (ii)).

Przykład:

Mieszkająca w Polsce osoba jest zatrudniona przez przedsiębiorstwo A z siedzibą w Polsce. Jest zatrudniona również przez przedsiębiorstwo B z siedzibą w Czechach. W Polsce wykonuje pracę przez 20% ogólnego czasu pracy, w Czechach - 80%. W takim przypadku osoba podlega czeskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, ponieważ jest zatrudniona przez różnych pracodawców, których siedziby znajdują w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim zamieszkania pracownika (art. 13 ust. 1 lit. b (iii)).

Przykład:

Mieszkająca w Polsce osoba jest zatrudniona przez trzech pracodawców. Pracodawca A ma siedzibę w Polsce, pracodawca B ma siedzibę we Francji, pracodawca C ma siedzibę w Słowacji. Czas pracy w Polsce stanowi 10% ogólnego czasu pracy, we Francji - 40%, w Słowacji - 50%. W takim przypadku pracownik podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, ponieważ jest zatrudniony przez różnych pracodawców, z których dwóch ma siedziby w różnych państwach członkowskich innych niż państwo zamieszkania (art. 13 ust. 1 lit. b (iv).

Zgodnie z art. 14 ust. 5 rozporządzenia 987/2009, do celów stosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia 883/2004, osoba która "normalnie wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich" oznacza osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jedną lub kilka odrębnych prac w dwóch lub więcej państwach członkowskich w tym samym lub kilku przedsiębiorstwach lub dla jednego lub kilku pracodawców.

Prace, które są wykonywane równocześnie obejmują przypadki, w których dodatkowe zatrudnienie w różnych państwach członkowskich jest wykonywane jednocześnie na podstawie tych samych lub innych umów o pracę. Druga dodatkowa praca może być wykonywana w trakcie trwania płatnego urlopu, w weekendy lub w przypadku pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, dwa różne rodzaje pracy mogą być wykonywane dla różnych pracodawców tego samego dnia.

Prace, które są wykonywane na zmianę obejmują sytuacje, w których prace nie są wykonywane jednocześnie na terytorium kilku państw członkowskich, ale polegają na następujących po sobie zleceniach wykonywanych w różnych państwach członkowskich.

Odnośnie drugiej z powyższych sytuacji, wydany przez Komisję Administracyjną ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego ,,Praktyczny poradnik: Ustawodawstwo mające zastosowanie w Unii Europejskiej (UE), Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i Szwajcarii" (stan na grudzień 2013 r.), podkreśla, że instytucja ustalająca ustawodawstwo zobowiązana jest dokonać oceny istotnych okoliczności. W szczególności istotne jest, by okresy pracy w różnych państwach członkowskich następowały po sobie z pewną regularnością w ciągu kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych. Po drugie, prace określone w umowie o pracę powinny być spójne z pracami, które będą przez pracownika wykonywane. Instytucja ubezpieczeniowa może również dokonać analizy:

• sposobu, w który umowy o pracę pomiędzy pracodawcą i danym pracownikiem były wcześniej realizowane w praktyce,

• sposobu zawierania umów o pracę,

• charakterystyki oraz warunków prac realizowanych przez pracodawcę.

Obowiązek dokonania przez instytucję ubezpieczeniową został określony również w wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 4 października 2012 r. w sprawie C-115/11 Format Urządzenia i Montaże Przemysłowe. Wyrokiem tym została rozpatrzona sprawa, w której pracownik był zatrudniony na podstawie umów o pracę wskazujących jako miejsce świadczenia pracy terytorium kilku państw członkowskich, jednak w rzeczywistości w okresie obowiązywania każdej z umów wykonywał pracę wyłącznie w jednym państwie członkowskim. W wyroku TS UE stwierdził, że ,,osoba, kt&o...