Finał sprawy podatkowej najczęściej zależy od charakteru, rodzaju i treści zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Element ten jest istotny szczególnie wtedy, gdy organ administracji spiera się z podatnikiem co do określonych faktów. Nie jest przy tym tak, że postępowanie dowodowe stanowi obligatoryjną część postępowania podatkowego. Obowiązek jego przeprowadzenia dotyczy wyłącznie ściśle określonych sytuacji. Kiedy należy je przeprowadzić? Jakie są w tym zakresie uprawnienia fiskusa oraz strony?
Kiedy prowadzi się postępowanie dowodowe?
Fiskus przeprowadzi postępowanie dowodowe, gdy przedłożone przez stronę dokumenty nie mogą stanowić podstawy do wydania merytorycznego orzeczenia, a zatem są po prostu niewystarczające. Przepisy Ordynacji podatkowej narzucają na organ podatkowy obowiązek przeprowadzenia postępowania dowodowego w określonym czasie – „bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania", chyba że poszczególne przepisy Ordynacji podatkowej stanowią inaczej. Oczywiście ocena tego, czy sprawa może być załatwiona na podstawie przedstawionych dowodów, należy do fiskusa. Ma on zatem w tym zakresie pewną swobodę.
Co może stanowić dowód w postępowaniu podatkowym?
Analizując zagadnienie postępowania dowodowego w sprawach podatkowych, należałoby wskazać, czym w zasadzie jest dowód w postępowaniu podatkowym. W oparciu o przepisy Ordynacji podatkowej dowodem może być wszystko to, co może przyczynić się do wyjaśnienia okoliczności sprawy i jednocześnie nie jest sprzeczne z prawem. To dość szeroki katalog pozostawiający ogromną swobodę działania. Dowodami mogą być bowiem „księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe". W celu pozyskania stosownych dokumentów organ podatkowy posiada uprawnienie do wystąpienia z odpowiednimi wnioskami do różnych osób i organów.
„Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania podatkowego wynika potrzeba uzupełnienia tych dowodów lub ich porównania z informacjami pochodzącymi z banku, bank jest obowiązany na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego, a w toku postępowania odwoławczego na żądanie dyrektora izby administracji skarbowej, zwanych dalej „upoważnionymi organami podatkowymi”, do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących strony postępowania w zakresie: posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków; posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków; zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych; nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi; obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi".
Przepisy te stosuje się odpowiednio do takich instytucji jak zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne, dobrowolne fundusze emerytalne i banki prowadzące działalność maklerską w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych oraz indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego, a także domy maklerskie oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. W tym zakresie warto jednak wiedzieć o pewnym ograniczeniu. Zwracanie się do instytucji finansowych z prośbą o podanie określonych informacji jest ostatnim krokiem postępowania dowodowego i może być dokonane tylko wtedy, gdy zaistnieje potrzeba uzupełnienia już zebranych dowodów albo ich weryfikacji. Nie jest zatem tak, że fiskus może tuż po wszczęciu postępowania zwrócić się do banku o szczegółowe informacje na temat dokonywanych przez podatnika transakcji i przelewów.
Aktywność w poszukiwaniu dowodów
Podatnik powinien zatem aktywnie uczestniczyć w prowadzonym przez fiskusa postępowaniu dowodowym. Może to uchronić go przed wieloma negatywnymi konsekwencjami. Strona może w szczególności się bronić i samodzielnie kompletować określone dowody. Zgodnie z art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej podstawowym obowiązkiem organu podatkowego jest zebranie i wyczerpujące rozpatrzenie całego materiału dowodowego. Nie może on traktować dowodów wybiórczo albo zaniechać przeprowadzenia określonych czynności, zmierzających do pozyskania istotnego dowodu. Przepis ten często wykorzystuje się do sformułowania zarzutów przy stosowaniu określonych środków zaskarżenia. Najłatwiej bowiem zarzucić organowi, że podjęte przez niego czynności były niewystarczające. Zawsze może okazać się, że istnieje jakiś drobny szczegół lub luka, która nie została uwzględniona przy wydawanym orzeczeniu, w konsekwencji czego doszło do naruszenia przepisu art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej, a także jednej z ogólnych zasad postępowania – wskazanej w art. 122 Ordynacji podatkowej. Inną podstawą skutecznego zarzutu może być art. 187 § 3 Ordynacji podatkowej. W oparciu o te przepisy organ może posłużyć się w toku postępowania faktami, które są mu znane z urzędu. Takie fakty nie wymagają żadnego dowodu.
Niewątpliwie jednak organ podatkowy, chcąc skorzystać ze swojego uprawnienia, musi o tym fakcie poinformować stronę. Jeżeli fiskus zaniecha powiadomienia podatnika o istnieniu takich faktów, będzie to stanowiło istotne naruszenie przepisów. Strona może w ten sposób próbować udowodnić, że nie miała możliwości odniesienia się do pewnych kwestii, a zatem jej udział w sprawie został w pewnym stopniu ograniczony. Bronią w rękach podatników może być również wnioskowanie o przeprowadzenie innych dowodów niż te wskazane przez organ podatkowy. Jak wiadomo, fiskus musi uwzględnić cały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Jeżeli zebrane przez niego informacje są niekorzystne dla podatnika, dla ich zrównoważenia można wskazać na własne dowody.
Warto jednak pamiętać o tym, że organ podatkowy może odmówić uwzględnienia przygotowania danego dowodu, jeżeli nie ma on znaczenia dla sprawy, a także, jeżeli wskazane przez stronę okoliczności zostały już stwierdzone innym, już przeprowadzonym dowodem. Jeszcze innym środkiem ochrony podatnika może być odmowa udziału w jego przesłuchaniu jako strony. Niekiedy milczenie podatnika może przynieść więcej korzyści niż udzielane przez niego wyjaśnienia. Pewnych faktów, bez wyjaśnień strony, organ nie będzie bowiem mógł uznać za udowodnione. W oparciu o art. 199 Ordynacji podatkowej organ podatkowy może przesłuchać stronę wyłącznie wtedy, gdy wyraziła na to zgodę.
Czy pomoc profesjonalnego pełnomocnika jest konieczna?
Postępowanie dowodowe to kluczowy element każdej sprawy podatkowej. Fachowa, merytoryczna pomoc profesjonalnego pełnomocnika, może natomiast przyczynić się do pomyślnego dla podatnika rozwiązania. Radca prawny lub adwokat reprezentujący interesy podatnika służy mu wsparciem i pomocą merytoryczną. W szczególności pomaga w przygotowaniu wniosków i pism procesowych oraz bierze udział w przesłuchaniach, aktywnie wspierając podatnika.
Autor:
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
Hasła tematyczne: ordynacja podatkowa, postępowanie podatkowe, postępowanie dowodowe
