Odpowiedzialność księgowych – sankcje i ich wysokość. Jak zminimalizować ryzyka?

W artykule Odpowiedzialność księgowych za terminowe obliczanie, pobór i odprowadzanie podatków przedstawiliśmy możliwy zakres odpowiedzialności księgowych, którym powierzono obowiązki w ramach umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Dzisiaj o konkretach, czyli o sankcjach i ich możliwej wysokości oraz o sposobach minimalizacji ryzyk związanych z wykonywaniem zawodu księgowego.

Sankcje grożące księgowym z tytułu niewłaściwego wykonywania obowiązków podatkowych i związanych z rachunkowością zapisano w czterech ustawach: w Kodeksie karnym skarbowym, w ustawie o rachunkowości, w Kodeksie pracy i w Kodeksie karnym. Nie oznacza to, że inne akty prawne nie zawierają przepisów karnych skierowanych do osób zajmujących się finansami firmy. Wprost przeciwnie – jest ich bardzo dużo. Dzisiaj jednak zajmujemy się odpowiedzialnością księgowych za obliczanie, pobór i odprowadzanie podatków – ograniczając zakres ewentualnych sankcji do tej sfery ich obowiązków.

Kodeks karny skarbowy

Artykuł 9 K.k.s. w § 3 formułuje pewną zasadę generalną, która powinna być znana wszystkim księgowym. Otóż artykuł ten mówi:

„Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną”.

Z przepisu wynika, że niekoniecznie księgowy musi zostać wskazany jako osoba odpowiedzialna za właściwe obliczanie, pobór i odprowadzanie podatków. Wystarczy, aby księgowy faktycznie zajmował się tymi sprawami – nawet jeśli zakres jego obowiązków nie został wskazany w umowie. Ale jednocześnie:

„Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”.

Można więc stwierdzić, że każda osoba, która zajmuje się w dowolnej organizacji sprawami gospodarczymi, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności jak sprawca – za przestępstwa i wykroczenia określone w Kodeksie karnym skarbowym. Oczywiście nie dzieje się to automatycznie. Osoby, które działają w nieświadomości, osoby wprowadzone w błąd co do okoliczności, osoby, które nie mogły wiedzieć, że popełniają czyn zabroniony, uwolnią się od odpowiedzialności. Będzie to od nich wymagać jednak sporej aktywności, udziału w postępowaniu i – czasami – wynajęcia pomocy prawnej.

W praktyce księgowi najczęściej odpowiadają za wykroczenia i przestępstwa związane z uchylaniem się od opodatkowania, za uporczywe niewpłacanie podatku w terminie, nieodprowadzanie pobranych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, nieskładanie deklaracji w terminie lub nieskładanie ich w ogóle, podawanie nieprawdy w deklaracjach, nierzetelne prowadzenie księgi lub jej nieprowadzenie. Zakres odpowiedzialności księgowych ulega znacznemu zwiększeniu w podmiotach, które podlegają szczególnemu nadzorowi podatkowemu.

Wykroczenia i przestępstwa są karane grzywną, a w szczególnych przypadkach również karą pozbawienia wolności. Najczęściej jednak księgowi ponoszą sankcje finansowe – w postaci grzywien pieniężnych.

Ze względu na zakres i sposób ustalania grzywny (od 10 do 720 stawek dziennych) jej wysokość może być bardzo duża.

Stawka dzienna nie ma stałej wartości. Jej wysokość określa sąd, biorąc pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Sąd, określając wysokość stawki dziennej, porusza się w obszarze widełek wskazanych przez ustawodawcę – stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji ani też przekraczać jej czterystakrotności.

Oznacza to, że najniższa wysokość stawki dziennej będzie czterysta razy niższa od jej wysokości najwyższej, a dodatkowo mnożnik może wynosić od 10 do 720.

W trakcie orzekania istotne będzie przedstawienie przez księgowego wszystkich okoliczności, które mogą mieć wpływ na złagodzenie lub uniknięcie kary. Skuteczna obrona będzie najczęściej wymagała profesjonalnej reprezentacji prawnej.

Wartość grzywny zależy też od wartości czynu zabronionego (czyli np. podatku, który był narażony na uszczuplenie). Kodeks karny skarbowy definiuje trzy przedział...